Հայաստանը «Համտեսելու» տասը Առիթ

Գու­նեղ, հա­մեղ, բազ­մա­թիւ խո­հա­նոց­նե­րու ազ­դե­ցութ­իւ­նը կրող, բայց իր ինք­նա­տպութ­իւ­նը պահ­պա­նած հայ­կա­կան խո­հա­նո­ցը ա­ռա­ջար­կե­լու շատ բան ու­նի նոյ­նիսկ ա­մե­նա­պա­հանջ­կոտ հա­մա­դա­մա­սէր­նե­րուն հա­մար։ Ա­հա­ւա­սիկ այդ խո­հա­նո­ցի ա­մե­նաա­խոր­ժա­լի եւ նրբա­ճա­շակ ու­տեստ­նե­րու ցանկ մը, զոր պէտք է ճա­շա­կէ Հա­յաս­տա­նի իս­կա­կան հա­մը զգալ ու­զող ա­մէն ոք։

ԼԱ­ՒԱՇ

Հայ­կա­կան լեռ­նաշ­խար­հէն ծա­գող այս հնա­գոյն «բա­րակ հա­ցը» վա­ղուց ի վեր տա­րած­ուած է աշ­խար­հով մէկ եւ յար­գի է ա­ռողջ սնուն­դի հե­տե­ւորդ­նե­րու հա­մար։ Ան կը պատ­րաս­տեն խմո­րը բար­ձի­կի (ռա­ֆա­թա) վրայ տա­րա­ծե­լով եւ թոն­ի­րի տաք պա­տե­րուն խփե­լով։ Արդ­իւն­քին կը ստա­ցուի թե­թեւ, օ­դա­յին, ա­նու­շա­բոյր եւ, ա­մե­նա­կա­րե­ւո­րը, հա­մեղ հաց մը։

ՀԱ­ՐԻ­ՍԱ

Հա­րի­սան ու­տես­նե­րու ցու­ցա­հան­դէս-մրցոյթ­նե­րու ըն­թաց­քին ոչ մէկ մրցա­նակ շա­հած է, բայց ան հայ­կա­կան ա­ւան­դա­կան հա­մեղ կե­րա­կուր մըն է, ո­ր կը պատ­րաս­տեն հա­ւու թել-թել մի­սով եւ ձա­ւա­րով։ Այս ճա­շը ընդ­հան­րա­պէս կ՚ու­տուի ձմե­ռը՝ հա­մե­մե­լով կա­րա­գով, քի­միո­նով եւ եր­բեմն նաեւ պղպե­ղով։

ԺԵՆ­ԳԵԱ­ԼՈՎ ՀԱՑ

Այս հա­ցը հայ­կա­կան ա­մե­նա­իւ­րա­յա­տուկ ու­տեստ­նե­րէն մին է, ար­ցախ­եան խո­հա­նո­ցի զար­դը։ Ան կը պատ­րաս­տեն կա­նա­չե­ղէ­նի մէկ տասն­եա­կէ ա­ւե­լի տե­սակ­նե­րով (եր­բեմն նոյ­նիսկ քսա­նէ ա­ւե­լի), ո­րոնք բա­րակ շեր­տե­լով կը լեց­նեն խմո­րին վրայ, կը ծած­կեն խմո­րով ու կը տա­պ­­ա­կեն։ Ժենգ­եա­լով հա­ցը յստակ բա­ղադ­րա­տոմս չու­նի։ Թարմ կա­նա­չե­ղէ­նի հիւ­թե­րով յա­գե­ցած այս տաք հա­ցը ա­ռող­ջա­րար է, սննդա­րար եւ շատ հա­մեղ։

ԹԵԼ ՊԱ­ՆԻՐ­

Ա­մե­րի­կա­յի մէջ թել պա­նի­րը ծա­նօթ է բո­լո­րին. ան դպրո­ցա­կան նա­խա­ճա­շի հիմ­նա­կան բա­ղադ­րիչ­նե­րէն է։ Հայ­կա­կան թել պա­նի­րը, սա­կայն, ընդ­հան­րա­պէս նման չէ ա­նոր։ Ան կը հիւ­սեն ու կը կա­պեն։ Ով որ պի­տի ու­տէ այդ թել պա­նի­րը պէտք է քա­կէ զայն՝ հա­մեղ մա­սե­րուն հաս­նե­լու հա­մար։ Եր­բեմն ա­նոր ան­սո­վոր հա­մե­մունք մըն ալ կը յա­ւե­լեն՝ քի­միո­նի սերմ։

ԻՉ (ՁԱ­ՒԱ­ՐՈՎ ԱՂ­ՑԱՆ)

Ա­րեւմ­տա­հայ խո­հա­նո­ցի սիր­ուած ճա­շա­տե­սակ­նե­րէն մէկն է, որ կը պատ­րաս­տուի ձա­ւա­րով, լո­լի­կի մա­ծու­կով, կա­նաչ սո­խով եւ ձէ­թով։ Ան կ՚ու­տուի հա­ցով կամ հա­զա­րի տե­րեւ­նե­րով։

ՂԱ­ՓԱ­ՄԱ

Շա­տե­ր կը կար­ծեն, որ բա­ցի Հա­լուէյ­նէն, դդու­մը կա­րե­լի է օգ­տա­գոր­ծել միայն կար­կան­դա­կի մէջ։ Բայց ո՛չ։ Հայ­կա­կան ա­ւան­դա­կան ղա­փա­ման (որ այն­քան շատ կը սի­րուի, ո­րու մա­սին նոյ­նիսկ յա­տուկ երգ յօ­րի­նուած է) կը պատ­րաս­տեն դդու­մի մէջ բրինձ, միր­գեր եւ հա­մե­մունք­ներ լեց­նե­լով։ Արդիւն­քին կը ստա­ցուի ա­ման մը հա­մով-հո­տով տօ­նա­կան ու­տե­լիք։

ՉԷՕ­ՐԷՔ

Զատ­ի­կի օ­րե­րուն չէօ­րէ­կը ան­բա­ժա­նե­լի է հայ­կա­կան սե­ղա­նէն՝ ինչ­պէս ներկուած հաւ­կի­թը։ Սա փա­փուկ եւ քաղցր խմո­րե­ղէն մըն է, ո­ր յա­ճախ կը հա­մե­մեն քի­միո­նի սեր­մե­րով եւ կը զար­դա­րեն հաւ­կի­թով։ Փամփ­լիկ այս հա­ցը կը մա­տու­ցեն Զատ­կի մեծ ճաշ­կե­րոյ­թի ա­ւար­տին։

ԹԱ­ՆԱ­ՊՈՒՐ

Տօ­նա­կան օ­րե­րուն, յատ­կա­պէս՝ Ծննդեան տօ­նին, թա­նա­պու­րը սպաս­ուած հիւր մըն է հայ­կա­կան սե­ղա­նին։ Ան կը պատ­րաս­տեն մա­ծու­նէ, ո­րուն կ՚ա­ւե­լաց­նեն ձա­ւա­րի մէջ մի­սով կամ կա­րա­գով լե­ցուած կո­լո­լակ­ներ։ Ա­նոր թանձր համն ու սուր բուր­մուն­քը տաք ու ա­խոր­ժա­լի յա­ւե­լում է ձմրան սե­ղա­նին։

ԳԱ­ԹԱ

Հայ­կա­կան ա­ւան­դա­կան քաղցր գա­թան միշտ կ՚ու­տուի՝ թէ՛ տօ­նա­կան եւ թէ տա­րուան մնա­ցեալ օ­րե­րուն։ Ո­րոշ շրջան­նե­րու մէջ, օ­րի­նակ՝ Գառ­նիի ու Գե­ղար­դի, ա­նոր ե­րե­սը կը զար­դա­րեն տա­ռե­րով կամ բազ­մա­պի­սի պատ­կեր­նե­րով։ Եր­բեմն  գա­թա­յի մէջ նաեւ մե­տա­ղադ­րամ կը պա­հեն։ Կը հա­մա­րուի, որ զայն գտնո­ղը բա­րի բախ­տի կ՚ար­ժա­նա­նայ։

ԽԱՇ

Խա­շը, ո­րու ա­նու­նը ծա­գում ա­ռած է հա­յե­րէն «խա­շել» բա­ռէն, ու­տե­լու այն­պի­սի իւ­րա­յա­տուկ մշա­կոյթ ու մթնո­լորտ ու­նի, որ զայն գրե­թէ եր­բեք չեն խառ­ներ այլ կե­րա­կուր­նե­րու հետ։ Ոչ­խա­րի կամ այ­ծի խա­շած տո­տիկ­նե­րէն եւ եր­բեմն նաեւ գան­ձա­կէն (սրտին մա­սը, ազդ­րե­րուն մէջ­տե­ղը) պատ­րաստ­ուող այս ճա­շը կը լեց­նեն ա­ման­նե­րու մէջ, ա­պա ա­մէն ոք, ըստ ճա­շա­կի, կը հա­մե­մէ սխտո­րով, լե­մո­նով եւ ա­ղով։ Վեր­ջա­ւո­րու­թեան կ՚ա­ւե­լաց­նեն չոր լա­ւաշ։ Խա­շը սո­վո­րա­բար կ՚ու­տուի ձմե­ռը եւ գե­րա­զան­ցա­պէս՝ ա­ռա­ւօտ կա­նուխ։ Ու­տե­լու ժա­մա­նակ սո­վո­րա­բար կը խմեն նաեւ տնա­կան օ­ղի (ծի­րա­նի կամ թու­թի)՝ ­խիստ ո­րո­շա­կի կե­նաց­նե­րու յա­ջոր­դա­կա­նութ­եամբ. «բա­րի լոյ­ս­»էն յե­տոյ կը պա­տուեն տան­տէ­րը, ա­պա՝ հիւ­րե­րը։