ԱՓ ՄԸ ՉԱՄԻՉ՝ ԱՓ ՄԸ ԿԱՐՕՏ

Կարօտը ամուր գրկած էր տունի պատերը. պատերը ճաք տուած էին՝ մեծ-մեծ ճաքեր... Կը խորհիք՝ պատերը ինչպէ՞ս կրնան կարօտնալ: Իսկ ո՞վ ըսաւ, թէ չեն կրնար: Եթէ այդպէս՝ ինչո՞ւ մեր գիւղի բոլոր լքուած տուները շուտ կը փլին: Տուներն ալ մարդու կը նմանին. տունը մարդուն կը յարմարի, մարդը՝ տունի պատերուն: Պատը առանց մարդու ճաք կու տայ, իսկ մարդու սիրտը՝ առանց հայրենի օճախի:

Կարօտի ամենամեծ ճաքը դէպի փողոց նայող պատն էր: Գրեթէ կարելի էր այդ անցքով մտիկ ընել տունի անցուդարձը, թէպէտ տունի մէջ առանձնայատուկ անցուդարձ մը չկար. ո՛չ կային երեխաներ, ո՛չ հարսեր, ո՛չ ալ արօտավայրէն տուն եկած ամուսին: Տունի միակ բնակիչն ու պահապանը Արուս տատն էր, զոր գիւղացիները կը կոչէին «փոստատար Արուս»: Երիտասարդութեան տարիներուն կ՚աշխատէր փոստատար: Գէշ ու աղէկ լուրերը, ինչպէս կը վկայէին գիւղացիները. «ափին մէջ էր»: Սիրահարներու նամակներն անգամ կը վստահէին անոր, քանզի գիտէին՝ ոչ ոք բերնէն կրնար բառ մը պոկել։

Ահա ճռռաց փայտէ դուռը, եւ Արուս տատը դուրս ելաւ տունէն: Նստաւ տանձենիի տակ ու հաւաքեց փէշերը (փէշ՝ գոգ, գիրկ): Փէշերուն մէջ չիր ու չամիչ չկար, սակայն ան կ՚առնէր ատոնց բոյրը: Բոյրը կու գար հեռուներէն, հեռու-հեռաւոր փէշերէն, երբ հինգ երեխաները տակաւին փոքր էին եւ աշխոյժ կը վազվզէին այդ նոյն տանձենիի տակ: Մէկը յանկարծ կը ձայնէր՝ մա՜մ, չամիչ կու տա՞ս: Կը վերցնէր, կը փախչէր: Կու գար միւսը՝ նորէն կը վերցնէր, կը միանար խաղին...

Արուսը կարօտէն բարակցած, չամիչ դարձած էր, ախր ո՞ւր կորան չամիչ ուտողները:

Երկու կաթիլ արտասուք ինկաւ փէշին ու մնաց այնտեղ, կորսուեցաւ փէշին մէջ: Արցունքի հետ փէշերուն մէջ մնացին նաեւ չամիչահոտ յուշերը... Յետոյ կարօտէն ծնած սպասումը կախուեցաւ գոգնոցէն, կախուեցաւ ու մնաց... Կարօտը չամիչ կ՚ուզէր...

-Բարեւ Արուս,- ցանկապատի ետեւէն ձայնեց դրացի Սետան,- աչքդ լոյս, իմացայ՝ որդիդ կու գայ...

Արուսը քարացաւ: Ըսել է, թէ որդիին գալու լուրը այլեւս տարածուեցաւ: Ախր, ինքն ալ չէր գիտեր, ուրախանա՞յ, թէ արտասուէ... Ի՞նչ սրտով ուրախանար, եթէ երեսուն տարուան բաժանումէն ետք որդին որպէս զաւակ մը չէ, որ տուն կու գար, այլ...

Ամէն բան դողաց՝ այգին, ծառերը, տունը, տունին ճաքերը, կարօտը... Անոր թուաց, թէ տունը փուլ կու գայ: Իր հոգւոյն տունը այլեւս փուլ կու գար:

-Ի՞նչ եղաւ, ա՛յ կնիկ: Մօտեցի՛ր, ըսէ նայիմ՝ ինչո՞ւ այդքան խեղճացած ես:

Արուսը արտասուեց.

-Կարօտը չէ, որ զայն տուն կը բերէ: Զայն տուն բերողը, աւելի ուժգին բան մըն է: Ուժեղ բանը զայն տուն կը բերէ, որպէսզի յետոյ տանի: Ան կու գայ, որպէսզի աւելի հեռու տեղ երթայ...

Սետան բառերը մէկ-մէկ կլլեց, յետոյ մնաց բերանը բաց:

Արուսը խեղդեց լացը, սպաննեց իր մէջ, կողմ մը նետեց անպէտք իրի մը պէս, սակայն փոխարէնը գտաւ ոչինչ: Դատարկութիւնը կերած էր ամէն բան...

Քանի մը օր վերջ բերին զաւակը: Իր մայրն անգամ ճանչնալու ունակ չեղաւ, միայն կը կրկնէր.

-Ափ մը չամիչ տուէք: Իմ մայրը կանչեցէք, թող չամիչ բերէ: Յետոյ կը շարունակէր՝ աղբիւրէն ջուր բերելու ժամանակն է, թողէք երթամ:

Ո՛չ չամիչը, ո՛չ աղբիւրի ջուրը կարող եղան զայն ետ պահել երկար ճանապարհէն, որով պիտի երթար:

Մայրը որդիի սեւերիզ լուսանկարը կախեց պատէն, իսկ լուսանկարի տակ պատը ճաք տուած էր: Պատը պատկեր չէր ուզեր, քանզի պատկերը չէին շնչեր: Պատին պէտք էր շնչաւոր, թթուածին...

Արուսը մինչեւ ամառ տունէն չելաւ: Ան կ՚ուզէր, որ բոլորը զինքը մոռնային: Սակայն կը պարզուի, թէ միայն ինք ինքզինք մոռցած էր: Գիւղացիները կ՚երթային կու գային, ոմանք փայտ կը բերէին, ոմանք՝ իրենց տունի եղած-չեղածէն...

Արեւի շողերը խաղ էին բռնած ամենամեծ ճաքին հետ. մերթ կը մտնէին ներս, կը թաքնուէին, մերթ դուրս կը վազէին չարաճճի երեխայի պէս: Արուսը որսաց արեւի խաղը: Ուզեց ժպտիլ, սակայն ժպիտը փախաւ, հասաւ արեւի ետեւէն, գնաց, կորսուեցաւ...

Դուռը բախեցին: Բախողը անձ մը չէր: Ան բացաւ դուռը: Արեւը ունէր իր հանգուցեալ մօր ժպիտը, որով կը հրաւիրէր դուրս: Երկար նայեցաւ մօր ժպիտին: Արեւը մտաւ ներս՝ փաղաքշելու հոգիի աւերակները:

-Արու՜ս, Արուս, աղէկ, որ վերջապէս տեսայ քեզ,- լսեց գիւղի կապի աշխատողի ձայնը,- ա՛յ կնի՛կ, Արշակն ո՞վ է:

Շուարեցաւ:

-Ես ի՞նչ գիտնամ՝ Արշակը ո՞վ է,- ըսաւ ու յանկարծ յիշեց իր հանգուցեալ ամուսինը, որուն անունը Արշակ էր:

-Ա՛յ կնիկ, այդ տղան արդէն քանի օրէ ի վեր կը հեռաձայնէ. կ՚ըսէ՝ Արուսեակ Քոչարեանի թոռնիկն եմ, լուր տուէք, որ կու գամ:

Ոտքերը թուլացան, բայց սրտի մէջ հաճելի խլիրդ մը (ուժգին հոսանք՝ յոյզ) զգաց. արեւը ներս մտած էր, խուտուտ կու տար:

Ըսել է, թէ որդին ամուսնացած էր: Բայց ի՞նչ գիտնար, ուրկէ՞ գիտնար... Ուրախութիւնը արցունքներ պոկեց աչքերէն՝ մէ՛կ, երկո՛ւ, երե՛ք... Այնուհետեւ նորէն՝ մէ՛կ, երկո՛ւ, երե՛ք... Աչքերը շուարեցան: Աչքերը ամբողջ կեանք մը չէին տամկացած ուրախութենէն:

Յաջորդ օրը Արուս մաքրեց իր տունը: Փոխեց հագուստը, նստաւ տանձենիին տակ՝ ականջը գիւղի հանրաշարժի ձայնին: Յանկարծ յիշեց բան մը, վազեց դէպի տուն ու ետ եկաւ: Գրպաններուն մէջ նորէն չամիչ էր...

Այլեւս մայրամուտ էր: Սակայն արեգակը խորամանկի մը պէս կը կաղար, թերեւս կ՚ուզէր բան մը աւելի տեսնել: Գիւղի հանրաշարժը տռտռալով կեցաւ գիւղամիջի մէջ: Հենց այնտեղ, ուր արեւն էր ոտքերը կախած: Հանրաշարժը փայլին տուաւ: Արուսը կը սպասէր այդ փայլին:

Դարպասը ճռռոցով մը բացուեցաւ: Արուսը վեր թռաւ ուրախութենէն, ու չամիչի բոյրը տարածուեցաւ շուրջբոլորը:

Կարօտը նոր չամիչ ուտող մըն էր գտած...

ԱՐԵՒԻԿ ՊԱՊԱՅԵԱՆ

Երեւան