ՍՓԻՒՌՔԸ՝ ՈՐՊԷՍ ԴԱՇՆԱԿԻՑ

Ար­դէն մէկ տա­րիէ ի վեր՝ Հա­յաս­տա­նի մէջ կը գոր­ծէ Մի­ջազ­գա­յին եւ անվ­տան­գու­թեան հար­ցե­րու հայ­կա­կան հիմ­նար­կը, ո­ր կը զբա­ղի ներ­քին ու ար­տա­քին քա­ղա­քա­կան հար­ցե­րու վեր­լու­ծու­թիւն­նե­րով, հան­րու­թիւ­նը հե­տաքրք­րող զա­նա­զան հար­ցե­րու շուրջ կը կազ­մա­կեր­պէ բա­նա­վէ­ճեր, «կլոր սե­ղա­ն» ձե­ւա­չա­փի հան­դի­պում­ներ, ա­սու­լիս­ներ, մա­մու­լին մէջ կը հրա­տա­րա­կէ յօ­դուած­ներ: Հիմ­նար­կին մէջ ներգ­րա­ւուած են փոր­ձա­գէտ­ներ, վեր­լու­ծա­բան­ներ, ո­րոնք Հա­յաս­տա­նի ներ­քին ու ար­տա­քին քա­ղա­քա­կան հար­ցե­րու, տնտե­սա­կան վի­ճա­կի մա­սին ժա­մա­նակ առ ժա­մա­նակ հան­դէս կու գան հրա­պա­րա­կա­յին վեր­լու­ծու­թիւն­նե­րով: Մի­ջազ­գա­յին եւ անվ­տան­գու­թեան հար­ցե­րու հայ­կա­կան հիմ­նար­կը հիմ­նած է եւ կը ղե­կա­վա­րէ ան­կախ վեր­լու­ծա­բան, քա­ղա­քա­գէտ Ստե­փան Սա­ֆա­րեան, ո­րու հետ ալ ԺԱ­ՄԱ­ՆԱԿ ու­նե­ցաւ շա­հե­կան հար­ցազ­րոյց մը՝ հա­յու­թիւ­նը յու­զող հար­ցե­րու շուրջ: Ստե­փան Սա­ֆա­րեան մինչ այս հիմ­նար­կի աշ­խա­տանք­նե­րուն ձեռ­նար­կե­լը՝ Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թեան Ազ­գա­յին ժո­ղո­վի ե­րես­փո­խան էր։ Ան ու­նի քա­ղա­քա­կան նկա­տե­լի գոր­ծու­նէու­թիւն՝ «Ժա­ռան­գու­թիւ­ն» կու­սակ­ցու­թե­նէն ներս: Ազ­գա­յին ժո­ղո­վի մէջ ան նախ «Ժա­ռան­գու­թիւ­ն» խմբակ­ցու­թեան քար­տու­ղա­րը, իսկ այ­նու­հե­տեւ՝ ղե­կա­վարն էր: Մե­զի հետ զրոյ­ցէն ա­ռաջ ան ը­սաւ, որ կու­սակ­ցա­կան գոր­ծու­նէու­թեամբ այ­լեւս չի զբա­ղիր, բայց քա­ղա­քա­կա­նու­թե­նէ չէ հե­ռա­ցած, քա­նի որ քա­ղա­քա­կա­նու­թիւ­նը ճա­նա­պարհ մըն է երկ­րի զար­գաց­ման գոր­ծըն­թաց­նե­րուն մաս­նակ­ցե­լու հա­մար, իսկ Րաֆ­ֆի Յով­հան­նի­սեա­նի ղե­կա­վա­րած «Ժա­ռան­գու­թիւ­ն» կու­սակ­ցու­թե­նէն իր հե­ռա­ցու­մը Ստե­փան Սա­ֆա­րեան բա­ցատ­րեց կու­սակ­ցու­թեան մէջ տի­րող ներ­քին խնդիր­նե­րով:

Ստե­փան Սա­ֆա­րեան ա­ւե­լի քան յի­սուն գի­տա­կան հրա­պա­րա­կա­խօ­սա­կան յօ­դուած­նե­րու, վեր­լու­ծու­թիւն­նե­րու, ե­րեք մե­նագ­րու­թիւն­նե­րու հե­ղի­նակ է եւ չորս ժո­ղո­վա­ծո­նե­րու հա­մա­հե­ղի­նակ, պե­տա­կան ծա­ռա­յող է:

Մեր զրոյ­ցի օ­րը Հա­յաս­տա­նի մէջ ար­դէն սկսած էին ե­լեկտ­րա­կա­նու­թեան սա­կագ­ի­նի բարձ­րաց­ման ա­ռըն­չուող բո­ղո­քի գոր­ծո­ղու­թիւն­նե­րը, ո­րուն ձեռ­նար­կած էր հան­րու­թիւ­նը: Ե­լեկտ­րա­կա­նու­թեան ըս-­պասուող յա­ւե­լու­մը հարց մըն է, զոր իր մոր­թին վրայ կը զգայ Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թեան ա­մէն մէկ քա­ղա­քա­ցի: Ինչ­պէս ը­սաւ Ստե­փան Սա­ֆա­րեան, Հա­յաս­տա­նի քա­ղա­քա­ցի­նե­րը օ­րէ օր կ՚ա­ռընչուին կա­մա­յա­կա­նու­թիւն­նե­րու, պայ­քար կը մղեն ի­րենց ա­ռօ­րեայ կեան­քին վրայ ուղ­ղա­կիօ­րէն ազ­դող եւ ծան­րա­ցած ըն­կե­րա­յին խնդիր­նե­րու դէմ եւ եր­կրի դի­մագ­րա­ւած ար­տա­քին ու ներ­քին քա­ղա­քա­կան հար­ցե­րուն մաս­նա­կից ըլ­լա­լու հա­մար ժա­մա­նակ չեն ու­նե­նար: Մինչ­դեռ, մեր զրու­ցա­կի­ցը շատ կա­րե­ւո­րեց Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թեան ա­մէն մէկ քա­ղա­քա­ցիի ան­մի­ջա­կան մաս­նակ­ցու­թիւ­նը՝ քա­ղա­քա­կան հար­ցե­րուն, ներ­քին ու ար­տա­քին վտանգ­նե­րու դէմ պայ­քա­րին, ո­րոն­ցով կը վճռուի երկ­րի անվ­տան­գու­թիւ­նը:

-Պա­րոն Սա­ֆա­րեան, ի՞նչ խնդիր կը յու­զէ այ­սօր Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թեան պարզ քա­ղա­քա­ցին:

-Հա­յաս­տա­նի քա­ղա­քա­ցին այ­սօր կը յու­զէ աշ­խա­տանք ու­նե­նա­լու խնդի­րը, իր երկ­րին մէջ մնա­լու, չար­տա­գաղ­թե­լու հար­ցը, երկ­րին մէջ օ­րի­նա­կա­նու­թեան եւ ար­դա­րու­թեան հաս­տատ­ման անհ­րա­ժեշ­տու­թիւ­նը, կը յու­զէ ար­դա­րա­դա­տու­թեան ա­ռըն­չուող խնդիր­նե­րը, հան­րա­յին ծա­ռա­յու­թիւն­նե­րու՝ մար­դա­կեդ­րոն ըլ­լա­լու հար­ցե­րը: Մէկ խօս­քով Հա­յաս­տա­նի մէջ բնա­կող մար­դու օ­րա­կար­գը ամ­բող­ջո­վին կ՚ար­տա­ցո­լէ այն մար­տահ­րա­ւէր­նե­րը, զորս ու­նի Հա­յաս­տա­նի պե­տու­թիւ­նը՝ կապուած տնտե­սա­կան աշ­խու­ժու­թեան, ար­տա­գաղ­թի, կա­պուած լաւ կա­ռա­վար­ման եւ այլ խնդիր­նե­րու հետ: Այդ հար­ցե­րը այն­քան ծան­րա­ցած են հայ մար­դու ա­ռօ­րեա­յին վրայ, որ ան ժա­մա­նակ չու­նի ար­տա­քին քա­ղա­քա­կան հար­ցե­րու անդ­րա­դառ­նա­լու եւ մաս­նա­կից ըլ­լա­լու ա­ւե­լի լայն նիւ­թե­րու քննարկ­մա­ն, ո­րոնք պա­կաս կա­րե­ւոր չեն Հա­յաս­տա­նի հա­մար: Հա­սա­րա­կու­թիւ­նը եր­բեմն նոյ­նիսկ չի պատ­կե­րաց­ներ, թէ ար­տա­քին քա­ղա­քա­կան խնդիր­նե­րը ինչ­պէս կը սպա­սար­կեն ներ­քին հար­ցե­րուն, ինչ­պէս ի­րա­րու հա­մար հնա­րա­ւո­րու­թիւն­ներ կը ստեղ­ծեն:

Այդ հար­ցե­րէն են հայ-թր­­քա­կան յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րու կար­գա­ւո­րու­մը, Հա­յաս­տա­նի ան­դա­մակ­ցու­թիւ­նը՝ Եւ­րո­պա­կան տնտե­սա­կան միու­թեա­ն ե­ւայլն: Շատ քիչ է գի­տակ­ցու­թիւ­նը, որ ներ­քին հար­ցե­րը կը բխին ար­տա­քին չլու­ծուած խնդիր­նե­րէ։ Հա­յաս­տան­ցին այ­սօր իր մոր­թին վրայ կը զգայ Ա­րեւ­մուտ­քի պատ­ժա­մի­ջոց­նե­րը, ո­րոնք կը կի­րա­ռուին մեր երկ­րի դէմ՝ այդ ան­դա­մակ­ցու­թե­նէն ետք: Մենք այ­սօր օ­րա­կար­գի վրայ ու­նինք հայ-թր­­քա­կան յա­րա­բե­րու­թիւն, ո­րու կար­գա­ւո­րու­մը ա­ւե­լի կա­րե­ւոր է մե­զի, քան՝ Թուր­քիոյ հա­մար, քա­նի որ այդ մէ­կը մե­զի հա­մար կը նշա­նա­կէ նոր ճա­նա­պարհ դէ­պի աշ­խարհ: Մեծ աշ­խա­տանք կայ կա­տա­րուե­լիք թէ՛ հա­սա­րա­կու­թիւն­նե­րու եւ թէ պե­տու­թիւն­նե­րու մա­կար­դա­կով: Ե­թէ եր­կու եր­կիր­նե­րու հա­սա­րա­կու­թիւն­նե­րը տար­բեր մա­կար­դակ­նե­րու վրայ երկ­խօ­սու­թեան քայ­լեր կ՚առ­նեն, ա­պա կա­ռա­վա­րա­կան երկ­խօ­սու­թեան հա­մար բա­ւա­րար պայ­ման­ներ այս պա­հուն կրնամ ը­սել, որ չկան:

Ա­ռի­թը ու­նե­ցայ այս տա­րուան Փետ­րուա­րին Անգ­լիոյ մէջ ու­սա­նած տա­սը շրջա­նա­ւարտ­նե­րու խում­բին հետ այցելելու Իս­թան­պուլ, եւ ու­նե­նա­լու զա­նա­զան հան­դի­պում­ներ: Ա­յս մէ­կուն նա­խոր­դած էր նոյ­նա­տիպ խում­բի մը այ­ցե­լու­թիւ­նը՝ Հա­յաս­տան: Ան­շուշտ, մենք մեր առ­ջեւ խնդիր չէինք դրած պատ­մա­կան հար­ցեր քննար­կե­լու, այլ նպա­տակ ու­նէինք զի­րար ճանչ­նա­լու, գիտ­նա­լու ի­րա­րու մա­սին, հե­տա­գա­յին զի­րար դի­տար­կե­լու որ­պէս գոր­ծըն­կեր­ներ: Մեր հան­դի­պում­նե­րու ըն­թաց­քին, զորս մենք ու­նե­ցանք Թուր­քիոյ մէջ՝ մտա­ւո­րա­կան­նե­րու, գիտ­նա­կան­նե­րու, հա­սա­րա­կա­կան գոր­ծիչ­նե­րու հետ, այ­ցե­լու­թիւն­ներ կա­տա­րե­ցինք զա­նա­զան հա­մալ­սա­րան­ներ, նկա­տե­լի էր, որ թրքա­կան հա­սա­րա­կու­թեան բա­ցուի­լը այ­լեւս ո­չինչ կրնայ ար­գե­լա­կել, ի­րա­վի­ճա­կը նոյ­նը չէ, ինչ որ էր տա­րի­ներ ա­ռաջ: Նոյն բա­ցխօ­սու­թիւ­նը թե­րեւս կայ նաեւ հա­յաս­տա­նեան կող­մէ, բայց ան­շուշտ այս հար­ցին մէջ կա­րե­ւոր է պե­տա­կան քա­ղա­քա­կա­նու­թիւ­նը:

-Վեր­ջերս կայ այն­պի­սի տպա­ւո­րու­թիւն մը, թէ աշ­խար­հի ու­շադ­րու­թիւ­նը կեդ­րո­նա­ցած է Հա­յաս­տա­նի վրայ, եւ այդ ա­մէ­նը ո­գե­ւո­րիչ դաշտ մը ստեղ­ծած է հայ հան­րու­թեան մէջ՝ Հա­յաս­տա­նի ա­պա­գա­յի ա­ռու­մով: Ար­դեօք պատ­րա՞նք է ա­տի­կա, թէ այ­նուա­մե­նայ­նիւ, լա­ւա­տե­սա­կան ակն­կա­լիք­ներ կան այդ ու­շադ­րու­թե­նէն:

-Աշ­խար­հ չա­փա­զանց բուռն ար­ձա­գան­գեց Հա­յաս­տա­նի 2015-ի օ­րա­կար­գի հար­ցե­րուն եւ միան­շա­նակ ը­սել, թէ այդ մէ­կը ամ­բող­ջու­թեամբ պայ­մա­նա­ւո­րուած էր մար­դա­սի­րա­կան կամ բա­րո­յա­կան մօ­տե­ցում­նե­րով, սխալ կ՚ըլ­լայ, ո­րով­հե­տեւ այդ իւ­րա­քան­չիւ­րը ու­նի իր շա­հերն ու քա­ղա­քա­կան դրդա­պատ­ճառ­նե­րը մեր հար­ցե­րուն անդ­րա­դառ­նա­լու: Ինչ կը վե­րա­բե­րի օ­րի­նակ Հռո­մի Պա­պի մա­տու­ցած պա­տա­րա­գին կամ հան­րա­յին դէմք նկա­տուող մար­դոց այ­ցե­լու­թիւն­նե­րուն Հա­յաս­տան, ինչ­պէս՝ Քիմ Քար­տա­շեա­նը, ա­նոնք բո­լորն ալ ա­ւե­լի բարձ­րա­ցու­ցին Հա­յաս­տա­նի հան­դէպ աշ­խար­հի ի­րա­զե­կուա­ծու­թիւ­նը: Ա­նոնք այն­պի­սի գոր­ծո­ղու­թիւ­ններ էին, ո­րոնց բո­լո­րը պա­րարտ հող ստեղ­ծե­ցին հե­տա­գա­յի հա­մար։ Բայց այդ ա­մէն ին­չէն ա­ւե­լին ակն­կա­լել, սխալ կ՚ըլ­լայ, քա­նի որ Հա­յաս­տան ինք ար­դէն այդ պա­րարտ հո­ղի վրայ պի­տի կա­ռու­ցէ իր տնտե­սա­կան զար­գա­ցումն ալ, ա­պա­գայ ծրագ­րերն ալ: Տնտե­սա­կան զար­գաց­ման հա­մար այդ այ­ցե­լու­թիւն­նե­րը բա­ւա­րար չեն, ակն­կա­լել, որ ան­մի­ջա­պէս զբօ­սաշրջիկ­նե­րով կը լե­ցուի մեր եր­կի­րը, միամտու­թիւն կ՚ըլ­լայ: Եր­կի­րը այն­քան գրա­ւիչ պի­տի դառ­նայ, որ թէ՛ զբօ­սաշր­ջու­թիւ­նը զար­գա­նայ եւ թէ օ­տա­րերկ­րեայ ներդրում­նե­րը ա­ւել­նան, մինչ­դեռ այ­սօր այդ ներդրում­նե­րը կը պակ­սին: Օ­րի­նա­կա­նու­թեան չա­փը, պե­տա­կան հա­մա­կար­գի փտա­ծու­թիւ­նը տա­կա­ւին հե­ռու են գրա­ւիչ մի­ջա­վայ­րի ստեղծ­ման հա­մար: Օ­տա­րերկ­րեայ ներդ­րո­ղը պէտք է վստահ ըլ­լայ, որ իր կա­տա­րած ներդ­րու­մը Հա­յաս­տա­նի մէջ ար­դիւ­նա­ւէտ է, պաշտ­պա­նուած է՝ կար­ճա­ժամ­կէտ եւ եր­կա­րա­ժամ­կէտ ա­ռում­նե­րով եւ հե­տե­ւա­բար՝ նպա­տա­կա­յար­մար է: Այս կտրուած­քով Հա­յաս­տան, ի հար­կէ, ը­նե­լիք­ներ ու­նի։

-Ինչ­պէ՞ս կը գոր­ծա­ծուի Սփիւռ­քի նե­րու­ժը՝ տնտե­սա­կան զար­գաց­ման հա­մար:

-Քա­նի մը գոր­ծօն­ներ ստի­պած են Սփիւռ­քը քիչ մը ետ կանգ­նիլ այդ մաս­նակ­ցու­թե­նէն, բայց ը­սել, թէ Սփիւռ­քի նե­րու­ժը ի ս­­պառ կը բա­ցա­կա­յի, սխալ կ՚ըլ­լայ: Ես միշտ կա­տա­կով կ՚ը­սեմ, որ պէտք չէ այս կամ այն եր­կի­րը նկա­տել իբ­րեւ Հա­յաս­տա­նի ռազ­մա­վա­րա­կան դաշ­նա­կի­ցը։ Ի­րա­կա­նու­թեան մէջ Հա­յաս­տա­նի ռազ­մա­վա­րա­կան դաշ­նա­կի­ցը իր Սփիւռքն է եւ սփիւռ­քա­հա­յերն են: Մենք թե­րեւս պէտք է շատ ա­մուր բռնենք այդ ձեռ­քը, Հա­յաս­տա­նը շատ ա­ւե­լին պի­տի ը­նէ իր Սփիւռ­քի հա­մար, բայց ա­տի­կա ան­շուշտ, հա­շուա­պա­հու­թիւն չէ, որ հա­շու­ենք, թէ ո՛վ ա­ւե­լին կու տայ միւ­սին՝ Հա­յաս­տա­նը Սփիւռ­քի՞ն, թէ Սփիւռ­քը Հա­յաս­տա­նին: Ա­մէն մէկ կող­մ ա­ռա­ւե­լա­գոյ­նը պի­տի տայ եւ այս երկ­կող­մա­նի եր­թե­ւե­կու­թեան մէջ հա­շիւ­ներ պէտք չէ որ ըլ­լան, խռո­վա­ծի կամ վրդո­վա­ծի դե­րեր ոչ մէ­կը պէտք է ստանձ­նէ: Միա­կող­մա­նի սէ­րը ձան­րա­ձու­ցիչ է եւ ի վեր­ջոյ կը յոգ­նեց­նէ: Պէտք է կա­րո­ղա­նալ հասկ­նալ մէ­կը միւ­սին: Մենք, ըլ­լա­լով շատ նման ի­րա­րու, միեւ­նոյն ա­տեն մենք նաեւ շատ տար­բեր ենք մտա­ծո­ղու­թեամբ: Պէտք է կա­րո­ղա­նանք չմեր­ժել ի­րա­րու տար­բե­րու­թիւն­նե­րը: Այս մեր ու­նե­ցած բազ­մա­զա­նու­թիւ­նը, որ Սփիւռքն է, Հա­յաս­տա­նի ա­մե­նա­մեծ հարս­տու­թիւ­նը կրնայ դառ­նալ: Ու­նե­նալ այս­պի­սի Սփիւռք, ո­րով կը հպար­տա­նանք աշ­խար­հի վրայ ու շատ մը եր­կիր­նե­րու մէջ ալ գո­վա­սան­քի խօս­քեր կը լսենք մեր Սփիւռ­քի մա­սին, բայց միեւ­նոյն ժա­մա­նակ ու­նե­նալ չկար­գա­ւո­րուած յա­րա­բե­րու­թիւն­ներ, ան­թոյ­լատ­րե­լի ճո­խու­թիւն մըն է թէ՛ Հա­յաս­տա­նի եւ թէ Սփիւռ­քի հա­մար:

Մեր ի­րա­կան դաշ­նա­կից­նե­րը մեր գաղ­թօ­ճախ­ներն են: Բայց այդ մէ­կը պէտք է գի­տակ­ցի նաեւ Սփիւռ­քը եւ ինքն ալ ձե­ւեր պէտք է գտնէ՝ հայ­րե­նի­քի փո­փո­խու­թիւ­նե­րուն մաս­նա­կից ըլ­լա­լու հա­մար: Ուղ­ղա­կի յոյ­սը դնել, թէ խումբ մը մար­դիկ կամ ամ­բողջ հա­սա­րա­կու­թիւ­նը եր­կի­րը պէտք է փո­խէ, այդ­պէս չ՚ըլ­լար:

-Իսկ ի՞նչ ներ­քին քա­ղա­քա­կան խմո­րում­ներ կ՚ըն­թա­նան, ինչ­պէ՞ս կը բնո­րո­շէք ներ­հա­յաս­տա­նեան քա­ղա­քա­կան կեան­քը:

-Հա­յաս­տա­նեան քա­ղա­քա­կան զար­գա­ցում­նե­րու մէջ հե­տաքրք­րա­կան օ­րի­նա­չա­փու­թիւն մը նկա­տե­լի է. կան չար­ձա­նագրուած, ան­տե­սա­նե­լի շրջա­նակ­ներ, ո­րոնք քա­ղա­քա­կան կեան­քին մէջ եր­բեք չեն տես­նուիր: Չեմ գի­տեր՝ ի՞նչն է պատ­ճա­ռը՝ Հա­յաս­տա­նի անվ­տան­գու­թեան պահ­պան­ման հա՞ր­ցը, թէ Հա­յաս­տա­ն տա­կա­ւին ոչ-ժո­ղովր­դա­վա­րա­կան եր­կիր մըն է, ուր կրնան ա­ւե­լի կտրուկ քայ­լեր կա­տա­րուիլ։ Սա­կայն այն, ինչ որ կրնայ տե­ղի ու­նե­նալ այլ եր­կիր­նե­րու մէջ, հաս­տա­տա­պէս Հա­յաս­տա­նի մէջ տե­ղի չ՚ու­նե­նար: Հա­յաս­տա­նի մէջ յե­ղա­փո­խու­թեան պէտք է սպա­սել ոչ թէ փո­ղո­ցէն, այլ ներ­քին փո­փո­խու­թիւն­նե­րէ։ Երբ ո­րե­ւէ շատ լու­սա­ւոր ի­րա­դար­ձու­թեան մը առ­թիւ հա­սա­րա­կու­թիւ­նը անսպա­սե­լի կը փո­խուի, դուն ալ ինք­զինքդ յան­կարծ բո­լո­րո­վին այլ ի­րա­կա­նու­թեան մէջ կը յայտ­նա­բե­րես: Ինչ կը վե­րա­բե­րի ներ­քին քա­ղա­քա­կա­նու­թեան, ա­պա ու­ժե­րու վե­րա­դա­սա­ւոր­ման շրջան է՝ լուռ, հան­դարտ, քիչ մը ա­նո­րոշ ի­րա­վի­ճակ կայ, բայց կար­ծեմ 2017 թուա­կա­նի ընտ­րու­թիւն­նե­րուն ըն­դա­ռաջ, կեան­քը կ՚աշ­խու­ժա­նայ, միա­պա­ղաղ չ՚ըլ­լար: Այ­սօր ե­լեկտրա­կա­նու­թեան սա­կա­գի­նի փո­փոխ­ման հար­ցով հա­սա­րա­կու­թիւ­նը ուղ­ղա­կի կ՚ե­ռայ, նոյ­նիսկ ա­նակն­կալ­ներ կրնան ըլ­լալ, բայց, ան­շուշտ, քա­ղա­քա­կան շար­ժում չէ այդ մէ­կը:

-Դուք յա­ճախ կ՚անդ­րա­դառ­նաք Մեր­ձա­ւոր Ա­րե­ւել­քի հար­ցե­րուն: Ինչ­պէ՞ս կը պատ­կե­րաց­նէք հայ­կա­կան գա­ղութ­նե­րու ա­պա­գան՝ այդ սրուող հար­ցե­րուն հա­մըն­թաց:

-Վեր­ջին մա­նա­ւանդ տա­սը տա­րի­նե­րուն ես ու­շի ու­շով կը հե­տե­ւիմ Մեր­ձա­ւոր Ա­րե­ւել­քի մէջ տե­ղի ու­նե­ցող ի­րա­դար­ձու­թիւն­նե­րուն: Բազ­միցս ե­լոյթ­նե­րով եւ յօդուած­նե­րով ա­հա­զան­գած եմ, որ այդ տա­րա­ծքաշր­ջա­նին մէջ տե­ղի ու­նե­ցող մի­տում­նե­րը բա­ցար­ձա­կա­պէս մեր օգ­տին չեն: Բայց Հա­յաս­տա­ն ո՛չ միայն կան­խա­տե­սում­նե­րու, այ­լեւ մեր հայ­րե­նա­կից­նե­րու սա­տա­րե­լու, ա­ջակ­ցե­լու, տէր կանգ­նե­լու ծրագ­րեր պէտք էր ու­նե­նար, զոր չու­նէր: Նա­խան­ձե­լի է այս ա­ռու­մով Իս­րա­յէ­լի օ­րի­նա­կը: Վեր­ջերս յօ­դուած մը կը կար­դա­յի, թէ ինչ­պէ՛ս ի­րենք կը պատ­րաստուին եւ ի՛նչ ծրագ­րեր ու­նին օր­հա­սա­կան ի­րա­վի­ճակ­նե­րու մէջ ի­րենց քա­ղա­քա­ցի­նե­րը տար­հա­նե­լու ա­ռու­մով: Ես կ՚ու­զէի, որ Հա­յաս­տանն ալ այդ­պէս ըլ­լար, ձեռ­քե­րը չթա­փա­հա­րէր, Ի­րա­քի մէջ, Քե­սա­պի մէջ կա­տա­րուա­ծէն ետք չհայ­ցէինք օ­տար­նե­րուն օգ­նու­թի­նը: Եւ ե­թէ նոյ­նիսկ չըլ­լա­յին Մեր­ձա­ւոր Ա­րե­ւել­քի այս ճգնա­ժա­մե­րը, մեր հա­մայնք­նե­րը այն­տեղ ար­դէն կը պակ­սէին, ար­տա­գաղ­թը շատ տե­սա­նե­լի էր: Եւ նո­րէն կը յան­գինք նոյն խնդրին՝ Հա­յաս­տա­նը գրա­ւիչ եր­կիր չդար­ձաւ, որ­պէս­զի այլ եր­կիր­նե­րու մէջ բնա­կող հա­յե­րը, ի­րենց եր­կիր­նե­րու ճգնա­ժա­մե­րու պա­հուն ա­ռա­ջի­ն հեր­թին փա­փա­քէին հոս փո­խադ­րուիլ՝ Գա­նա­տա, Միա­ցեալ Նա­հանգ­ներ, Եւ­րո­պա եր­թա­լէ ա­ռաջ: Այս ա­ռու­մով Հա­յաս­տա­նը բա­ւա­կան թե­րա­ցած է, ցա­ւօք ա­նոնց մեծ մա­սը ա­ւե­լի ա­զատ եր­կիր­ներ կը նա­խընտ­րէ: Թե­րեւս միայն այս փաս­տը բա­ւա­կան է՝ հասկ­նա­լու հա­մար, որ Հա­յաս­տանը այլ ճա­նա­պա­ր չու­նի, քան՝ ա­զատ, զար­գա­ցող եր­կիր դառ­նա­լու ու­ղին բռնելն է:

-Կար­ծես յո­ռե­տե­սա­կան պատ­կեր մը ե­ղաւ՝ տնտե­սա­կան զար­գաց­ման ծրագ­րեր չկան, եր­կի­րը գրա­ւիչ մի­ջա­վայր չէ, օ­րի­նա­կա­նու­թեան պա­կա­սի հար­ցեր կան… Ա­մէն պա­րա­գա­յի, ինչ­պէ՞ս կը տես­նէք մօտ ա­պա­գան Հա­յաս­տա­նի հա­մար:

-Ես չեմ ու­զեր, որ սփիւռ­քա­հա­յը գայ եւ միամ­տօ­րէն դէմ յան­դի­ման մնայ ի­րա­կա­նու­թեա­ն: Ա­մէն մարդ Հա­յաս­տան գա­լէ ա­ռաջ պէտք է գիտ­նայ ա­մէն թե­րա­ցում­նե­րը եւ սպա­սե­լիք­նե­րը, որ­պէս­զի հիաս­թա­փու­թիւն­ներ չու­նե­նայ: Եր­կի­րը ճա­նա­չե­լի պի­տի ըլ­լայ, սփիւռ­քա­հայն ալ պի­տի գիտ­նայ, որ իր հայ­րե­նի­քը կա­տա­րեալ չէ, եւ գա­լով, պի­տի գի­տակ­ցի, որ իր գա­լը ար­դէն ա­ղիւս մը դնել է շէն­քին վրայ, զոր կ՚ու­զենք շի­նել:

Իսկ թէ ինչ­պի­սի ա­պա­գայ կ՚ու­նե­նանք՝ ա­մէն ինչ մեր ձեռ­քին մէջ է: Մեր ժո­ղո­վուր­դի գլու­խէն բազ­մա­թիւ ար­հա­ւիրք­ներ ան­ցած են, ժո­ղո­վուր­դը են­թա­գի­տակ­ցա­կան մեծ յի­շո­ղու­թիւն մը ու­նի, նաեւ՝ մեծ համ­բե­րու­թիւն, բայց նաեւ՝ ստեղ­ծե­լու մեծ նե­րուժ։ Հե­տե­ւա­բար ես Հա­յաս­տա­նի ա­պա­գա­յին հան­դէպ ա­ւե­լի քան լա­ւա­տես եմ եւ կը կա­րե­ւո­րեմ դժուա­րու­թիւն­նե­րու մա­սին խօ­սի­լը։ Բայց նաեւ վստահ եմ, որ ի վեր­ջոյ նա­խախ­նա­մու­թիւն մը կայ մեր ժո­ղո­վուր­դին հան­դէպ: Այն, որ մենք վերս­տին պե­տա­կա­նու­թիւն ու­նե­ցած ենք, փաստ է, որ այդ մէ­կը ինք­նա­բե­րա­բար չէ տրուած մե­զի:

ԱՆՈՒՇ ԹՐՈՒԱՆՑ