ԴԱՇՆԱՄՈՒՐԻ ՄԵԾ ՎԱՐՊԵՏԸ

Ե­րե­ւա­նի մէջ հան­դի­պում մը ու­նե­ցանք նախ­կին պոլ­սա­հայ, այժմ նի­ւեոր­քաբ­նակ դաշ­նա­կա­հար, ման­կա­վարժ Շա­հան Արծ­րու­նիի հետ։ Ան յա­տուկ հար­ցազ­րոյց մը տուաւ ԺԱ­ՄԱ­ՆԱԿ օ­րա­թեր­թին։ Ինչ­պէս ծա­նօթ է, հռչա­կա­ւոր ա­րուես­տա­գէ­տը վեր­ջերս Հա­յաս­տա­նի մէջ հա­մեր­գով մը հան­դէս ե­կաւ Ե­րե­ւա­նի Ա­րամ Խա­չա­տու­րեա­նի տուն-թան­գա­րա­նի եր­դի­քին տակ։ Շա­հան Արծ­րու­նի յայտ­նեց, որ բազ­միցս այ­ցե­լած է Հա­յաս­տան, գրե­թէ հա­րիւ­րէ ա­ւե­լի ան­գամ, բայց վեր­ջին այ­ցը ե­ղած է իր մեծ բա­րե­կա­մին՝ Ե­դուարդ Միր­զո­յեա­նին մա­հուան տխուր ա­ռի­թով։ Այդ այ­ցե­լու­թե­նէն ետք ինք դժուա­րա­ցած է Հա­յաս­տան գալ։ Եւ ա­հա­ւա­սիկ, ե­րաժշ­տա­հա­նի մա­հէն ե­րեք տա­րի ետք այս այ­ցը դաշ­նա­կա­հա­րին ա­ռա­ջին ան­գամ ժա­մա­նումն է Հա­յաս­տան: Շա­հան Արծ­րու­նի պատ­մեց իր ան­ցած ճա­նա­պար­հի մա­սին, ինչ­պէս նաեւ անդ­րա­դար­ձաւ ներ­կայ տա­րուան ըն­թաց­քին ծրագ­րուած այն ձեռ­նարկ­նե­րուն, ո­րոնց ինք մաս­նակ­ցու­թիւն պի­տի բե­րէ: 

-Պա­րոն Արծ­րու­նի, Ձեր հնա­գոյն տոհ­մա­կան մա­կա­նու­նը Ձե­զի ի՞նչ տուած է Ձեր կեան­քի ըն­թաց­քին: Պար­տա­ւո­րեց­նո՞ղ է կրել նման մա­կա­նուն մը, որ շատ հին ծա­գում ու­նի:

-Իմ մա­կա­նու­նը ին­ծի ձե­ւով մը ուղ­ղու­թիւն տուած է, կեան­քի ուղ­ղու­թիւն մը, եւ ես ան­շուշտ շատ հպարտ եմ այդ մա­կա­նու­նով, ո­րով­հե­տեւ պատ­մա­կան ծա­գում եւ ար­ժէք ու­նի: Սա­կայն ես ա­նով չեմ բա­ւա­րա­րուած։ Ես ինք­զինքս ա­պա­ցու­ցա­նած եմ իմ ար­ժէ­քով։ Ես պէտք է ըլ­լամ ինքս։ Ա­մէն մարդ իր ար­ժէ­քով, իր աշ­խա­տան­քով պէտք է չա­փուի: 

-Ա­րուես­տի աշ­խարհ մուտք գոր­ծած էք պզտիկ տա­րի­քէն: Մէկ ան­գա­մէ՞ն ընտ­րած էք դաշ­նա­կա­հա­րի մաս­նա­գի­տու­թիւ­նը, թէ այլ ընտ­րանք­ներ եւս կա­յին: 

 -Իմ մօ­րա­քոյրս, որ թէ՛ ե­րաժշ­տա­հան եւ թէ դաշ­նա­կա­հար էր, պատ­ճառ դար­ձաւ, որ ես ե­րաժշ­տու­թեամբ զբա­ղիմ։ Շատ փոքր տա­րի­քէն, չորս տա­րե­կա­նէն ես ար­դէն սկսայ դաշ­նա­կի, եւ ան զիս տա­րաւ իր աւստ­րիա­ցի ու­սուց­չին, որ իր՝ մօ­րաք­րոջս ու­սու­ցիչն ալ ե­ղած է: Թէ՛ Կեդ­րո­նա­կան եւ թէ Է­սա­եան վար­ժա­րան­նե­րուն ա­ռըն­թեր, յա­ճա­խաե­ցի նաեւ ե­րաժշ­տա­նոց, զոր ա­ւար­տե­ցի: Բայց ի­րա­կա­նու­թեան մէջ ե­րաժշ­տու­թիւ­նը տղա­մար­դու մը հա­մար ըն­դու­նե­լի աս­պա­րէզ մը չէր ի վեր­ջոյ, գործ­նա­կան չէր։ Հե­տե­ւա­բար մօ­րեղ­բայր­ներս, ո­րոնք Ար­ժան­թին կը բնա­կէին, ու­զե­ցին, որ ես շատ ա­ւե­լի պի­տա­նի գործ մը ու­նե­նամ: Քի­միա­կան ճար­տա­րա­պե­տու­թիւն ու­սա­նե­լու հա­մար Պոլ­սոյ մէջ ար­ձա­նագ­րուե­ցայ Ա­մե­րի­կեան գո­լէ­ճը, սա­կայն իմ փա­փաքս ե­րաժշ­տու­թեան հե­տե­ւ­­իլ էր։ Մօ­րա­քոյրս ալ այդ­պէս կ­՚ու­զէր եւ բա­րե­բախ­տա­բար «Կիւլ­պէն­կեան» հիմ­նար­կէն կրթա­թո­շակ մը ստա­ցայ Միա­ցեալ Նա­հանգ­նե­րու մէջ ու­սա­նե­լու հա­մար։ Այս ձե­ւով գո­լէ­ճի դա­սըն­թացք­նե­րը կի­սատ թո­ղու­ցի ու մեկ­նե­ցայ Ամերիկայի Միա­ցեալ Նա­հանգ­ներ։ 

-Գո՞հ էք ձեր ան­ցած ճա­նա­պար­հէն: Շա՞տ դժուա­րու­թիւն­նե­ր կա­յին: 

-Դժուա­րու­թիւն­նե­րը ան­հա­մար են, սա­կայն փո­խա­դար­ձա­բար ա­ռա­ւե­լու­թիւն­ներն ալ ան­հա­մար են, ո­րով­հե­տեւ այն ա­նու­նը, զոր ես շա­հած եմ որ­պէս ե­րա­ժիշտ, դաշ­նա­կա­հար, դժուար թէ կա­րե­լի ըլ­լար ու­նե­նալ պարզ քի­միա­կան ճար­տա­րա­պե­տու­թեամբ: Երբ Միա­ցեալ Նա­հանգ­ներ գա­ցի՝ սոր­վե­ցայ, որ պէտք է ու­նե­նամ մաս­նա­գի­տու­թիւն մը ե­րաժշ­տա­կան աշ­խար­հէն ներս։ Իմ մաս­նա­գի­տու­թիւ­նը ե­ղաւ հայ­կա­կան ե­րաժշ­տու­թիւ­նը, ո­րուն տի­րա­ցայ իմ հրեայ բա­րե­կա­մին շնոր­հիւ։ Ես կ­՚ու­զէի չի­նա­կան ե­րաժշ­տու­թիւն ու­սում­նա­սի­րել, ո­րով­հե­տեւ այդ շրջա­նին՝ 1970-ա­կան­նե­րուն, Ա­մե­րի­կա եւ Չի­նաս­տան մօ­տե­ցած էին ի­րա­րու։ Սա­կայն հրեայ բա­րե­կամս ին­ծի ը­սաւ՝ «Դուն չի­նա­ցի չես, չի­նա­ցի­նե­րուն հետ ի՞նչ գործ ու­նիս, դուն հայ ես, հայ­կա­կան ե­րաժշ­տու­թիւն մշա­կէ»։ Ու ես այս ձե­ւով սկսայ ու­սում­նա­սի­րել հայ­կա­կան ե­րաժշ­տու­թիւ­նը։ Պոլ­սոյ մէջ հայ ե­րաժշ­տու­թեան հան­դէպ այն­քան գի­տու­թիւն չու­նէի: «Կո­մի­տաս» երգ­չա­խում­բի եր­գե­հո­նա­հարն էի, Խա­չա­տու­րեան ա­նու­նը ծա­նօթ էր… Այս­քան միայն։ Բա­ցի այս տե­ղե­կու­թիւն­նե­րէն ո­չինչ գի­տէի հայ ե­րաժշ­տու­թեան մա­սին։ Երբ Միա­ցեալ Նա­հանգ­ներ հաս­տա­տուե­ցայ, շատ ա­ւե­լի հայ­կա­կան մշա­կոյթ կար հոն, ու երբ ու­սումս կը շա­րու­նա­կէի, այդ ժա­մա­նակ զիս խրա­խու­սեց հրեայ ե­րաժշտա­գէ­տը։ Ստեղ­ծուե­ցան ա­ռիթ­ներ, որ­պէս­զի ես կա­րե­ւոր հան­րա­գի­տա­րան­նե­րու մէջ գրեմ հայ ե­րաժշ­տու­թեան մա­սին: Սփիւռ­քի հետ կա­պե­րու կո­մի­տէին կող­մէ Հա­յաս­տա­նէն կը ստա­նա­յի հրա­տա­րա­կու­թիւն­ներ, ո­րոնք շատ օգ­տա­կար ե­ղան ին­ծի։ Այ­սօր խո­շոր գրա­դա­րան մը ու­նիմ հայ­կա­կան ե­րաժշ­տու­թան հրա­տա­րա­կու­թիւն­նե­րու: 

-Ա­ռա­ջին հա­մեր­գը միշտ մը մնայ ե­րա­ժիշ­տին հետ. ո՞րն էր Ձեր ա­ռա­ջին հա­մեր­գը:

-Ա­ռա­ջին հա­մեր­գը ե­ղաւ 1975 թուա­կա­նին, կազ­մա­կեր­պու­թեամբ Հայ Բա­րե­գոր­ծա­կան Ընդ­հա­նուր Միու­թեան։ Այս մէ­կը ձե­ւով մը դա­սա­խօ­սու­թիւն ե­ղաւ՝ թէ՛ կը խօ­սէի եւ թէ կը նուա­գէի: Այդ ձե­ւով սկսայ եւ այդ ձե­ւով շա­րու­նա­կե­ցի ու այ­սօր ալ նոյն ձե­ւով կ­՚ը­նեմ ե­լոյթ­ներս: Հան­դի­սա­տե­սը թէ՛ ե­րաժշ­տու­թիւն կը լսէ, թէ՛ բան մը կը սո­րվի: Երբ կը խօ­սիս եւ ետ­քը կը նուա­գես, ի­մաստ մը կ՚առ­նէ նուա­գածդ: 

Ա­ւե­լի վերջ ու­րիշ կա­զա­կեր­պու­թիւն­ներ, մաս­նա­ւո­րա­բար օ­տար­ներ, կա­րե­ւո­րե­լով, հրա­ւի­րե­ցին զիս եւ այդ ձե­ւով ես շա­րու­նա­կե­ցի իմ աշ­խա­տանքս: Բնա­կա­նա­բար կը նուա­գեմ Պախ, Պէթ­հո­վէն եւ Պրամս, բայց այդ գոր­ծե­րը նուա­գող­ներ շատ կան, հայ­կա­կան ե­րաժշ­տու­թիւն նուա­գող­ներ շատ-շատ քիչ են: 1972 թուա­­կա­նին ես բախ­տա­ւո­րու­թիւ­նը ու­նե­ցայ ծա­նօ­թա­նա­լու, նուա­գե­լու եւ աշ­խա­տե­լու Ա­րամ Խա­չա­տու­րեա­նին հետ: Ան Նիւ Եոր­քի իմ տունս ե­կաւ եւ միա­սին աշ­խա­տե­ցանք, եւ ա­տի­կա ալ թե­րեւս դրդա­պատ­ճառ մը ե­ղաւ, որ ես շատ ա­ւե­լի հե­տաքրք­րուիմ հայ ե­րաժշ­տու­թեամբ, մաս­նա­ւո­րա­բար` Խա­չա­տու­րեա­նով, սա­կայն, վեր­ջի­վեր­ջոյ, գիտ­ցայ, որ բո­լո­րին աղ­բիւ­րը Կո­մի­տաս Վար­դա­պե­տին ե­րաժշ­տու­թիւնն է:

-Կո­մի­տա­սի ամ­բող­ջա­կան գոր­ծե­րը ձայ­նագ­րած էք: Ձայ­նագ­րու­թիւն­նե­րու այդ ծրա­գի­րը շա­րու­նա­կու­թիւն ու­նե­ցա՞ւ:

-Ա­յո: Այդ մէ­կը շարք մըն էր, ո­րուն սկսած է թրքա­կան հաս­տա­տու­թիւն մը: Կո­մի­տա­սի դաշ­նա­մու­րա­յին գոր­ծե­րով սկսաւ, քա­նի մը ա­միս ա­ռաջ երկ­րոր­դը հրա­տա­րա­կուե­ցաւ, որ 19-րդ դա­րուն ծնած հայ ե­րաժշ­տա­հան­նե­րու գոր­ծեր են: Տա­կա­ւին վեր­ջերս սկա­ւա­ռակ­նե­րը Միա­ցեալ Նա­հանգ­ներ հա­սան, շու­տով պի­տի սկսին տա­րա­ծուիլ: 19-րդ դա­րուն ծնած հայ ե­րա­ժիշտ­նե­րու գոր­ծե­րէն ետք կ­­ու գան Ա­լան Յով­հան­նէ­սին գոր­ծե­րը, չոր­րոր­դը պի­տի ըլ­լայ սփիւռ­քա­հայ յօ­րի­նող­նե­րու գոր­ծե­րը, հին­գե­րոր­դը պի­տի տրա­մադ­րեմ Խա­չա­տու­րեա­նի գոր­ծե­րուն, վե­ցե­րոր­դը պի­տի ըլ­լայ Հա­յաս­տա­նի յօ­րի­նող­նե­րու գոր­ծե­րը, եօ­թնե­րոր­դը հայ կին յօ­րի­նող­նե­րու գոր­ծե­րը եւ ու­թե­րոր­դը պի­տի ըլ­լայ հայ խո­շոր ե­րաժշ­տա­հան­նե­րու՝ ե­րա­խա­նե­րու հա­մար գրուած գոր­ծե­րը: Այդ ձե­ւով կ­­՚ա­ւար­տի այդ շար­քը, ամ­բող­ջը նոյն ձե­ւա­ւո­րու­մը պի­տի ու­նե­նայ՝ ծի­րա­նի գօ­տիի եօ­թ գոյ­նե­րով: Թրքա­կան կազ­մա­կեր­պու­թիւ­նը կա­րե­ւո­րեց իմ կա­տա­րած այս գոր­ծը, եւ ստանձ­նեց սկա­ւա­ռակ­նե­րուն ձայ­նագ­րու­թիւ­նը: 

-Ը­սիք, որ Ա­րամ Խա­չա­տու­րեա­նին հան­դի­պած էք: Ինչ­պէ՞ս ծա­նօ­թա­ցաք եւ ի՞նչ կը յի­շէք մեծ ա­րուես­տա­գէ­տէն: 

-Եր­կու ան­գամ հան­դի­պե­ցայ ի­րեն, ա­ռա­ջի­նը 1969 թուա­կա­նին էր, բա­րե­կամ­նե­րու մի­ջո­ցաւ իր հիւ­րա­նո­ցը գա­ցի: Ես այն ա­տեն բա­ւա­կա­նին յօր­ի­նում­ներ կ՚ը­նէի եւ ու­զե­ցի իր գա­ղա­փա­րը առ­նել։ Ան լաւ տպա­ւո­րու­ցաւ եւ նոյ­նիսկ ու­զեց, որ ես Մոս­կուա եր­թամ եւ ի­րեն հետ աշ­խա­տիմ, սա­կայն ա­տի­կա կա­րե­լի չէր, ո­րով­հե­տեւ Նիւ Եոր­քի մէջ հաս­տա­տուիլ սկսած էի, նաեւ պէտք ե­ղած ու­սու­մը ա­ւար­տած էի։ Ան իր լու­սան­կա­րը ստո­րագ­րեց ին­ծի հա­մար, ջերմ հան­դի­պում էր: Երկ­րորդ հան­դիպ­ման ա­ռի­թը ե­ղաւ իմ ա­ռա­ջին ձայ­նագ­րու­թիւ­նը՝ ա­մե­րի­կեան հաս­տա­տու­թեան մը հա­մար, որ Խա­չա­տու­րեա­նի՝ մա­նուկ­նե­րու հա­մար գրած ե­րաժշ­տու­թիւնն էր: Այդ գոր­ծե­րը եր­բեք ձայ­նագ­րուած չէին, ա­ռա­ջին ան­գամ պի­տի ձայ­նագ­րուէին։ Երբ ի­մա­ցայ, որ Խա­չա­տու­րեան քա­ղա­քը կը գտնուի, ես խնդրե­ցի իր­մէ, որ ան­գամ մը նուա­գեմ, որ­պէս­զի հե­ղի­նա­կա­ւոր իր կար­ծի­քը ու­նե­նամ, ճիշդ նուա­գուին այդ գոր­ծե­րը, ինչ­պէս որ ինք կը փա­փա­քի: Ու­րեմն, գա­ցի օր մը եւ խնդրե­ցի, որ­պէս­զի նուա­գեմ, ին­ծի ը­սաւ՝ «Ե­թէ կ՚ու­զես, ես սթիւ­տիօ մը կը վար­ձեմ», ես ալ պա­տաս­խա­նե­ցի՝ «Բա­ցար­ձա­կա­պէս պէտք չկայ, Դուք ե­կէք իմ տունս, ես կը նուա­գեմ»: Ի­րա­պէս, շատ հե­տաքրք­րա­կան հան­դի­պում մըն էր, զա­նա­զան տե­սա­կէտ­նե­րով, ե­րեք ժամ մնաց քովս եւ իր բո­լոր գոր­ծե­րը գրե­թէ նուա­գե­ցի ի­րեն, ին­քը ո­րոշ թե­լադ­րանք­ներ եւ քննա­դա­տու­թիւն­ներ ը­րաւ ու վեր­ջա­ւո­րու­թեան ը­սաւ, որ ա­մէն ինչ շատ լաւ պի­տի ըլ­լայ։ Ու այդ հան­դի­պու­մէն քա­նի մը շա­բաթ վերջ ես ձայ­նագ­րե­ցի: Ա­րամ Խա­չա­տու­րեա­նի՝ ե­րա­խա­նե­րու հա­մար գրուած գոր­ծե­րը իմ ա­ռա­ջին ձայ­նագ­րու­թիւնս ե­ղած է: Ցարդ 23-24 հատ ձայ­նագ­րու­թիւն ու­նիմ: 

-Աշ­խար­հի մէջ այ­սօր քիչ չեն հայ յօ­րի­նող­նե­րը, բայց ո­րոնք կար­ծես շատ ծա­նօթ չեն Հա­յաս­տա­նի մէջ, ի՞նչն է պատ­ճա­ռը: 

-Ա­տի­կա քիչ մը ի­րենց, քիչ մը Հա­յաս­տա­նի մեղքն է: Կան, ա­յո, բա­ւա­կա­նին կան: Միա­ցեալ Նա­հանգ­նե­րու, Գա­նա­տա­յի, Հա­րա­ւա­յին Ա­մե­րի­կա­յի մէջ շատ կան: Խորհր­դա­յին տա­րի­նե­րուն սփիւռ­քա­հայ յօ­րի­նող­նե­րուն բա­ցար­ձակ կա­րե­ւո­րու­թիւն չէր տրուեր: Նոյ­նիսկ Մա­նա­սը, որ շատ խո­րա­ցուած մէկն էր, Խորհր­դա­յին Հա­յաս­տա­նի մէջ իր մա­սին կ­'ը­սէին «պրի­վի­թիւ» ե­րաժշ­տա­հան: Այն ա­տեն ե­թէ խորհր­դա­յին վար­չա­կար­գի ժա­մա­նակ մեծ­ցած մէ­կը չէ, կա­րե­ւո­րու­թիւն չէին տար: Նոյ­նիսկ Հա­յաս­տա­նի դաշ­նա­կա­հար­նե­րը ա­ւե­լի լաւ կը դի­տուէին, քան՝ դուր­սը ապ­րող հայ դաշ­նա­կա­հար­նե­րը: Հա­յաս­տա­նի յօ­րի­նող­նե­րէն ալ դուր­սը ա­մե­նէն ծա­նօ­թը Խա­չա­տու­րեանն էր: Իսկ հայ ե­րա­ժիշտ­նե­րէն դժբախ­տա­բար, Կո­մի­տաս, հա­կա­ռակ իր մե­ծու­թեան, այդ­չափ ճանչ­ցուած չէ։ Ես շատ կը ջա­նամ, իմ գոր­ծու­նէու­թեամբ, Կո­մի­տա­սի գոր­ծը ծա­նօ­թաց­նել։ Այս ամսուան ըն­թաց­քին ալ ա­մե­րի­կեան հա­մա-լըսա­րան­նե­րու մէջ դա­սա­խօ­սու­թիւն ու­նիմ՝ թէ՛ պի­տի նուա­գեմ, թէ՛ պի­տի խօ­սիմ եւ թէ սա­հիկ­նե­րու ցու­ցադ­րու­թիւն պի­տի կա­տա­րեմ՝ իր կեան­քի նկար­նե­րէն: 

-Հայ­կա­կան ե­րաժշ­տու­թիւ­նը ճանչ-ցըւա՞ծ է աշ­խար­հի տա­րած­քին:

-Հետզ­հե­տէ պի­տի ճանչ­ցուի, սա­կայն այդ պար­տա­կա­նու­թիւ­նը մերն է, ու­րի­շի­նը չէ: Բա­ցի մեզ­մէ, Հա­յաս­տա­նի ե­րի­տա­սար­դու­թիւնն ալ ջանք պէտք է տա­նի այդ ա­ռու­մով: Մենք պէտք է կեդ­րո­նա­նանք հայ ե­րաժշ­տու­թեան վրայ: Աշ­խար­հի մէջ կան ի­սկա­պէս շատ յա­ջող կա­տա­րող­ներ, ո­րոնք օ­տար ե­րաժշ­տու­թիւն կը ներ­կա­յաց­նեն, մենք պի­տի ներ­կա­յաց­նենք մե­րը: 

-Ե­րի­տա­սարդ­նե­րը հե­տաքրք­րուա՞ծ են հայ ե­րաժշ­տու­թեամբ, ի՞նչ ու­նիք ը­սե­լու ա­նոնց: 

-Հի­մա՝ ա­յո: Կայ հե­տաքրք­րու­թիւն մը: Ես իմ հո­վա­նիիս տակ ու­նիմ եր­կու հայ ե­րի­տա­սարդ­ներ, մէ­կը` թաւ­ջու­թա­կա­հա­րու­հի, տա­սը տա­րե­կան, միւ­սը նո­րէն տա­սը տա­րե­կան՝ ջու­թա­կա­հար: Պզտիկ հա­մերգ մը կազ­մա­կեր­պած ենք, մօտ ա­պա­գա­յին ա­նոնք Մոն­րէա­լի մէջ պի­տի նուա­գեն, թէ՛ ի­րենք ա­ռան­ձին ին­ծի հետ պի­տի նուա­գեն, թէ՛ եր­կու­քը միա­սին պի­տի նուա­գեն ջու­թա­կի եւ թաւ­ջու­թա­կի հա­մար, եւ վեր­ջա­ւո­րու­թեան ալ, ե­ռեա­կի հա­մար նուագ մը պի­տի նուա­գենք ե­րեքս միա­սին: Ե­թէ մենք կա­րե­նանք այլ վայ­րե­րու մէջ ալ ու­նե­նանք նման ե­լոյթ­ներ, թէ՛ ի­րենք կը քա­ջա­լե­րուին եւ թէ ժո­ղո­վուր­դը կը տես­նէ, որ այդ­քան ե­րի­տա­սարդ ե­րա­խա­ներ կը հե­տաքրք­րուին հայ­կա­կան ե­րաժշ­տու­թեամբ: Ա­կը չէ փա­կուած, ա­կը կը հո­սի: 

Ես հայ ե­րի­տա­սարդ ե­րա­ժիշտ­նե­րուն, կամ այն ե­րի­տա­սարդ­նե­րուն, ո­րոնք կ՚ու­զեն ե­րաժշ­տու­թեան հե­տե­ւիլ, կ՚ու­զեմ ը­սել, որ ի­րենց տե­ղը գտնեն աշ­խար­հի մէջ, եւ հնա­րա­ւո­րինս մօտ մնան հայ ա­րուես­տին, հայ ե­րաժշ­տու­թեա­ն:
Դժուա­րու­թիւն­ներ պի­տի ըլ­լան։ Ես ալ շատ դժուա­րու­թիւն­ներ ու­նե­ցած եմ իմ ու­ղիին վրայ յա­ռա­ջա­նա­լու հա­մար, սա­կայն ես կրցած եմ յաղ­թել այդ դժուա­րու­թիւն­նե­րուն: Միշտ ա­ւե­լին կ՚ու­զեմ, եւ ա­մէնքն ալ ի­րենց աս­պա­րէ­զին մէջ, կար­ծեմ, միշտ ա­ւե­լին կ՚ու­զեն: Ե­թէ ա­ւե­լին չտես­նես, բա­նի մը չես հաս­նիր։ Ա­պա­գայ մը պէտք է տես­նես, որ­պէս­զի յա­ռա­ջա­նաս: 

-Ի՞նչ պէտք է ե­րա­ժիշ­տի մը` յա­ջո­ղու­թեան հաս­նե­լու հա­մար: 

-Բախ­տը շատ կա­րե­ւոր է: Նոյն­պէս շատ կա­րե­ւոր է մար­դոց հետ յա­րա­բե­րու­թիւն մշա­կե­լը, կապ հաս­տա­տե­լը։ Եւ վեր­ջա­պէս շատ կա­րե­ւոր է նաեւ հա­րուստ մար­դիկ ճանչ­նա­լը եւ ա­նոնց հետ կապ հաս­տա­տե­լը: Ան­շուշտ, տա­ղան­դը ե­թէ չըլ­լայ, գործ չու­նիս այս աս­պա­րէ­զին մէջ, բայց տա­ղան­դը միայն բա­ւա­րար չէ: Տա­ղան­դը տուեալ մըն է, բայց ա­մէն ինչ չէ: 

-Ա­ռա­ջին ան­գամ ե՞րբ Հա­յաս­տան ե­կաք եւ ինչ­պէ՞ս կը տես­նէիք մտա­ւո­րա­կան­նե­րուն վի­ճա­կը:

-1975 թուա­կա­նին ե­կայ, եւ մղիչ ու­ժը Ե­դուարդ Միր­զո­յեանն էր: Այն ա­տեն կը տես­նէի այն խո­շոր ա­ռա­ւե­լու­թիւն­նե­րը, ո­րոնք կա­յին Խորհր­դա­յին Միու­թեան օ­րե­րուն՝ մշա­կոյ­թէն ներս: Այ­սօր գո­յու­թիւն չու­նին այդ ա­ռա­ւե­լու­թիւն­նե­րը, մտա­ւո­րա­կան խա­ւը ան­տե­սուած է, կա­ռա­վա­րու­թիւնն ալ անհ­րա­ժեշտ ու­շադ­րու­թիւ­նը չի դարձ­ներ, ա­ւե­լի կը հե­տե­ւին պիզ­նը­սի: Սփիւռ­քը ան­կա­խու­թե­նէն ետք բա­ւա­կա­նին օգ­նեց հայ ե­րա­ժիշտ­նե­րուն, ես ալ ա­ջակ­ցե­ցայ, որ­պէս­զի օ­ժան­դա­կու­թիւն մը ըլ­լայ, եւ այդ օ­ժան­դա­կու­թիւ­նը Ե­դուարդ Միր­զո­յեա­նի մի­ջո­ցով կ՚ը­նէինք, բայց այ­սօր դադ­րած է այդ ծրա­գի­րը: 

-Տե­ղեակ ենք, որ Սի­րվարդ Գա­րա­մա­նուկն ալ սա­տա­րած է Հա­յաս­տա­նին, Վա­նա­ձո­րի մէջ գոր­ծող Տա­րեց­նե­րու տու­նը վե­րա­բա­ցուած է նաեւ ա­նոր օ­ժան­դա­կու­թեամբ: Ինչ­պէ՞ս տե­սաք տա­րեց­նե­րու տու­նը այս ան­գամ, երբ այ­ցե­լե­ցիք: 

-Սի­րվարդ Գա­րա­մա­նու­կը նաեւ Ա­րամ Խա­չա­տու­րեա­նի տուն-թան­գա­րա­նին սա­տա­րած է, Պե­տա­կան ե­րաժշ­տա­նո­ցին մէջ ամ­բող­ջա­կան գրա­դա­րան մը ստեղ­ծած է: Իսկ տա­րեց­նե­րու տունն ալ, ուր կը հան­դի­պիմ իմ ա­մէն այ­ցի ըն­թաց­քին, միշտ ու­շադ­րու­թեանս տակ է, վե­րա­բա­ցուած է «Գէորգ եւ Սիր­վարդ Գա­րա­մա­նուկ» հիմ­նադ­րա­մին մի­ջոց­նե­րով։ Յի­սու­նէ ա­ւե­լի ծե­րեր կ­՚ապ­րին հոն, լաւ վի­ճա­կի մէջ են, խնդու­մե­րես, ու­րախ են, պե­տու­թիւնն ալ ո­րոշ օ­ժան­դա­կու­թիւն մը ու­նի, աշ­խոյժ վի­ճա­կի մէջ է հաս­տա­տու­թիւ­նը:

-Ի՞նչ ծրագ­րեր ու­նիք այս տա­րուան ըն­թաց­քին: 

-Հա­ւա­նա­բար 22 Ապ­րի­լին Պոլ­սոյ մէջ իմ մաս­նակ­ցու­թիւ­նը պի­տի բե­րեմ ձեռ­նար­կի մը, որ թրքա­կան կա­ռա­վա­րու­թեան հասկ­ցո­ղու­թեամբ տե­ղի կ՚ու­նե­նայ: 6 Մա­յի­սին ա­մե­րի­կեան գրա­նա­կու­թեան հե­տե­ւող­նե­րու ա­կում­բն ալ ու­նի ձեռ­նարկ մը, ո­րուն ալ պի­տի մաս­նակ­ցիմ, իսկ Ո­ւա­շինկ­թը­նի մէջ 7 Մա­յի­սին կայ Մեծ հա­մեր­գը, ո­րուն նոյն­պէս մաս­նակ­ցու­թիւն ու­նիմ: Բո­լոր ե­լոյթ­նե­րուն ալ պի­տի ներ­կա­յաց­նեմ հայ­կա­կան ե­րաժշ­տու­թիւն: 

-Հայ ե­րա­ժիշտ­նե­րը հա­մախմ­բուա՞ծ են աշ­խար­հով մէկ, կը ճանչ­նա՞ն զի­րա­ր: 

-Ես ա­մէն­քը կը ճանչ­նամ, բո­լո­րին ալ հաս­ցէն ու­նիմ։ Կա­պի մէջ եմ Հա­րա­ւա­յին Ա­մե­րի­կա­յէն մին­չեւ Հա­յաս­տան: Շատ հայ ե­րա­ժիշտ կայ. ԱՄՆ-ի մէջ, Գա­նա­տա­յի մէջ, այ­սօր նոյ­նիսկ Է­քուա­տո­րի մէջ շար­ժում մը կայ հայ ե­րա­ժիշտ­նե­րու, հիմ­նա­կա­նը` հա­յաս­տան­ցի­ներ են: Հա­մախմ­բուած չենք, բայց գի­տեմ, որ մենք միու­թեամբ է, որ զօ­րա­ւոր կ՚ըլ­լանք, ա­տի­կա մեր ուժն է, միու­թիւ­նը, հա­մախմ­բուա­ծու­թիւ­նը մե­զ կը զօ­րաց­նէն: Բայց հա­յե­րը տգեղ սո­վո­րու­թիւն մը ու­նին, կամ ազ­գա­յին գիծ մըն է ա­տի­կա. կը նա­խան­ձին ի­րա­րու, երբ մէ­կը յա­ջո­ղու­թիւն կ՚ար­ձա­նագ­րէ: Ա­տի­կա մեր ազ­գա­յին նկա­րագ­րին մէջ է կար­ծես, բայց գի­տակ­ցա­բար կա­րե­լի է մօ­տե­նալ այդ հար­ցին, եւ ջան­քով յա­ջողց­նել, որ­պէս­զի մենք զի­րար սի­րենք:

ԱՆՈՒՇ ԹՐՈՒԱՆՑ