ԻՆՉՊԷ՞Ս ՅԱՌԱՋԴԻՄԵՑ ՌՈՒՍԱԿԱՆ ԳՐԱԿԱՆՈՒԹԻՒՆԸ

Ինչպէ՞ս եւ ի՞նչ պայմաններու ներքեւ յառաջդիմած է ռուսական գրականութիւնը։

Կարելի է ըսել, որ մինչեւ 19-րդ դարը, բացի հանրաճանաչ պատմուածքներէն ու ժողովրդական հեքիաթներէն, ռուսական գրականութիւն գրեթէ չկար։ Ռուսական բազում ժողովրդական հեքիաթներ կը նկարագրեն ինչպէս գիւղացիական կեանքը, այնպէս ալ Ռուսաստանի տարածքին ընդարձակութիւնը: Կան նաեւ բազմաթիւ պատմութիւններ, որոնք կը նկարագրեն գարնան գեղեցկութիւնն ու թարմութիւնը, ձմրան ցուրտը, ձիւնապատ դաշտերն ու գիւղացիներու իմաստութիւնը: Այս պատմութիւնները երբեմն կը պատմէր հանգուցեալ հայրս։

Այն ինչ որ կը նկարագրուէր՝ որպէս «նախագրականութիւն», այն ժամանակուան Եւրոպայէ ներս յառաջացած ու տարածուած ոճերու վատ ընդօրինակութիւնն էր յաճախ: Կը կարծեմ՝ այս հանգամանքի ամենամեծ ապացոյցն է, որ ռուս գրողներէն շատեր իրենց ստեղծագործութիւնները միշտ կը գրէին ֆրանսերէնով։ Հաւանաբար այս գործօնը եղած է ռուս գրականութեան մէջ քլիշէներու գոյացման։

Նախ եկէք ուսումնասիրենք վաղ ռուսական գրականութեան ժամանակաշրջանը։

Վաղ ռուսական գրականութիւնը բաղկացած էր ժողովրդական բանաստեղծութիւններէն, որոնք յաճախ կը տարածուէին ճամբորդող գուսաններու կողմէ։ Քանի որ Ռուսաստանի տարածքը ընդարձակ է, արդէն գրելու շատ նիւթ, իսկ ճանապարհորդելու շատ տեղ կար։ Բայց գրաւոր գրականութիւնը յառաջացած է քրիստոնէութեան տարածմամբ եւ քիրիլի այբուբենի գործածութեամբ։ Առաջին տպագիր գիրքերը ստեղծուած են միայն 16-րդ դարուն։ Այս փուլէն յետոյ՝ 17-րդ դարուն, ռուսական գրականութիւնը սկսաւ աւելի սերտ կապ հաստատել Արեւմուտքի հետ։ 18-րդ դարուն սկսաւ յայտնուիլ առաջին իսկական ռուս գրականութիւնը։ Միխայիլ Վասիլեւիչ Լոմոնոսով, օրինակ, առաջին յարգուած գրողն էր։

Մինչ ռուսական գրականութիւնը նոր սկսած էր բողբոջիլ, կարելի է ըսել, որ 18-րդ եւ 19-րդ դարերը այն ժամանակաշրջաններն էին, երբ անգլիացիները, ֆրանսացիները եւ գերմանացիները կը գերիշխէին «գաղափարներու աշխարհին» մէջ, իսկ ռուսերը կը փնտռէին այնպիսի գրականութիւն եւ փիլիսոփայութիւն, որպէսզի բացատրեն իրենց գոյութիւնն ու մտածելակերպը։ 19-րդ դարը, ինչպէս բոլորս գիտենք, ռուս գրականութեան ոսկէ դարն էր։ Այս շրջանի աշխարհահռչակ, ամենայայտնի երեք անուններն են՝ Թոլսթոյ, Տոսթոեւսքի եւ Չեխով։

Ի հարկէ, ռուսեր արեւմտեան գրողներուն մեծ յարգանք կը ցուցաբերէին, սա փաստ է։ Այլ հարց է, որ ռուսեր արեւմուտքի ընթերցողներէն աւելի շատ Շէյքսփիր, Տիքընս եւ Պալզաք կը կարդային։ Եթէ ​​նոյնիսկ հաշուի առնենք այն փաստը, որ երկար ցուրտ ձմեռնային պայմաններու մէջ ընելու քիչ բան կայ, անոնց համար գիրք կարդալը ամենօրեայ սովորութիւն եղած էր։

Ռուսաստանի մէջ, 19-րդ դարուն կը սկսի իրապաշտութեան դարաշրջանը։ Գիտէ՞ք սա ինչ կը նշանակէ։ Սա նախորդ եւ ներկայ սերունդներու գրական համադրութեան գագաթնակէտն էր եւ իրապաշտութեան այս դարաշրջանը կը սկսի շուրջ 1850 թուականին։ Այդ շրջանի գրողները շատ բան պարտական են նախորդ սերունդներուն՝ Փուշքինին, Լերմոնթովին ու Կոկոլին։ Ես շատ կը սիրեմ Թուրկենեւը, որ ըսած է, թէ իր ժամանակակից ռուս գրողները երախտապարտ պէտք է ըլլան Փուշքինին։ Գուցէ առանց այս գրողներու եւ բանաստեղծներու, մինչեւ այս անցումային շրջանը, չէր գրուած «Յանցագործութիւն եւ պատիժ»ի, «Պատերազմ ու խաղաղութիւն»ի, «Հայրերն ու որդիները»ի նման ստեղծագործութիւններ…

Կու գայ 19-րդ դարու վերջաւորութիւնը, մինչ կը սկսի Պոլշեւիկեան յեղափոխութիւնը։ Ռուսաստանի մէջ յետոյ կը սկսի Խորհրդային յեղափոխութիւնը…

Իմ կարծիքով, ռուս գրականութիւնը փլուզուեցաւ Խորհրդային Միութեան փլուզումէն յետոյ։ Գրողներ կը սնուէին աքսորով, ճնշումներով, աւելի ճիշդ՝ ցաւով ու թշուառութեամբ։ Առանց անոնց՝ մտաւորական շարժումը փլուզուեցաւ։ Այլ խնդիր է, թէ ներկայիս ռուսաստանցիներու ընթերցանութեան մակարդակը զգալիօրէն նուազած է։ Այս մասին տուեալները կը փաստեն, ափսոս, եւ չափազանցութիւն չ՚ըլլար, եթէ ըսենք, թէ տարիներու ընթացքին իրենց ապրած լուսաւորութիւնը թաղուած է խաւարի մէջ։

ՊԻԱՆՔԱ ՍԱՐԸԱՍԼԱՆ