Գէորգ Էմին. «Խառն Դար»ու Երգին Սրտոտ Ու Խոհուն Բանաստեղծը

Սեպ­տեմ­բե­րի վեր­ջին օ­րը ծննդեան տա­րե­դարձն է հայ գրա­կա­նու­թեան 20-րդ ­դա­րու լու­սա­ւոր դէմ­քե­րէն՝ տա­ղան­դա­ւոր բա­նաս­տեղծ Գէորգ Է­մի­նի (1919-1998)։
­Մարդ էա­կին նկատ­մամբ ան­կեղծ ու ան­հուն սէ­րը, իր ժա­մա­նա­կաշր­ջանն ու Դա­րու Ո­գին հա­յօ­րէն եր­գե­լու ներ­քին հու­րը եւ կեանքն ու աշ­խար­հը իր ողջ բջիջ­նե­րով շնչա­ւո­րե­լու ան­սանձ կիր­քը ե­ղան վա­րար աղ­բիւ­րը Գէորգ Է­մի­նի բա­նաս­տեղ­ծու­թեան:

Ծ­­նած էր 30 Սեպ­տեմ­բեր 1919-ին, Աշ­տա­րակ գիւ­ղը, ու­սու­ցի­չի եւ այ­գե­պա­նի ըն­տա­նե­կան յար­կին տակ։ 1940-ին ա­ւար­տեց Ե­րե­ւա­նի «­Կառլ Մարք­սի ա­նո­ւան պո­լի­տեխ­նի­կա­կան ինս­տի­տու­տի հիդ­րո­տեխ­նի­կա­կան ֆա­կուլ­տետ»ը եւ ան­մի­ջա­պէս զօ­րա­կո­չո­ւե­ցաւ բա­նակ՝ 1942-էն 1944 խորհր­դա­յին զօր­քի շար­քե­րուն մէջ ծա­ռա­յե­լու հա­մար Երկ­րորդ Աշ­խար­հա­մար­տի ռազ­մա­ճա­կատ­նե­րուն վրայ։

Զօ­րացր­ւու­մէն ետք Գէորգ Է­մին ան­ցաւ Մոս­կո­ւա, ուր 1949-էն 1950 ու­սա­նե­ցաւ «­Մոս­կո­ւա­յի գրա­կան ինս­տի­տուտ»ին կից «Հայ գրող­նե­րի ստու­դիա»ին մէջ, իսկ 1954-էն 1956 մաս­նա­գի­տա­ցաւ՝ հե­տե­ւե­լով Խորհրդային Հայաստանի Գ­­րող­նե­րու միու­թեան ա­ռըն­թեր գրա­կան բարձ­րա­գոյն դա­սըն­թաց­նե­րուն:

1951-ին վե­րա­դար­ձաւ Ե­րե­ւան եւ մին­չեւ 1964 ե­ղաւ «­Լի­տե­րա­տուր­նա­յա Ար­մե­նիա» թեր­թի սե­փա­կան թղթա­կի­ցը Հա­յաս­տա­նի մէջ։ 1968-ին նշա­նա­կո­ւե­ցաւ միեւ­նոյն՝ «­Լի­տե­րա­տուր­նա­յա Ար­մե­նիա» ամ­սագ­րի խմբա­գիր:

Հ­­րա­պա­րա­կագ­րա­կան աս­պա­րէ­զը հնա­րա­ւո­րու­թիւ­ն ըն­ձե­ռեց Է­մի­նի, որ­պէս­զի լայն ճա­նա­չու­մի ար­ժա­նա­նայ իբ­րեւ փայ­լուն ակ­նար­կա­գիր։ Նաեւ՝ նոյն ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նին, իր ծա­ւա­լած գրա­կան-ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան բե­ղուն գոր­ծու­նէու­թիւ­նը զինք բարձ­րա­ցուց տա­ղան­դա­ւոր բա­նաս­տեղ­ծի պա­տո­ւան­դա­նին։

1967-ին, «­Հայ­ֆիլմ»ը Գէորգ Է­մի­նի բե­մագ­րու­թեամբ նկա­րա­հա­նեց «Եօթ երգ Հա­յաս­տա­նի մա­սին» ժա­պա­ւէ­նը, որ ար­ժա­նա­ցաւ անդր­կով­կա­սեան եւ ուք-­րա­նա­կան շար­ժան­կա­րի փա­ռա­տօ­նի գլխա­ւոր («Պ­­րո­մե­թեւս-69») եւ լե­նինկրա­տեան հա­մա­միու­թե­նա­կան փա­ռա­տօ­նի երկ­րորդ մրցա­նակ­նե­րուն:

Իսկ Ե­րե­ւա­նի Էքս­պե­րի­մեն­տալ թատ­րո­նը բե­մադ­րեց Գէորգ Է­մի­նի բա­նաս­տեղ­ծու­թեանց մո­թիֆնե­րով ստեղ­ծո­ւած «Անձ­րե­ւի ե­րաժշ­տու­թիւն» տրա­ման:

1976-ին, իր «­Դար, հող, սէր» բա­նաս­տեղ­ծու­թիւն­նե­րու գիր­քին հա­մար Գէորգ Է­մին ար­ժա­նա­ցաւ Խորհրդային Հայաստա-նի պե­տա­կան մրցա­նա­կի:

1979-ին ար­ժա­նա­ցաւ Չա­րեն­ցի ա­նո­ւան մրցա­նա­կի դափ­նե­կի­րի տիտ­ղո­սին:

1984-ին պար­գե­ւատ­րո­ւե­ցաւ խորհր­դա­յին «­Հոկ­տեմ­բե­րեան յե­ղա­փո­խու­թեան» շքան­շա­նով:

Գէորգ Է­մի­նի բա­նաս­տեղ­ծու­թիւն­նե­րու ա­ռա­ջին ժո­ղո­վա­ծոն՝ «­Նա­խա­շա­ւի­ղը» (1940) կը յատ­կան­շո­ւի կեան­քի եւ սի­րոյ վե­րա­բե­րեալ քնա­րա­կան խո­հե­րով: «Խա­ղա­ղու­թեան ծխա­մոր­ճը» (1942) ժո­ղո­վա­ծոն ա­նոր բա­նաս­տեղ­ծու­թեան տո­ւաւ խորհր­դա­յին քա­ղա­քա­ցիա­կան յա­տուկ շունչ եւ ուղ­ղո­ւա­ծու­թիւն: «Նոր­քը» (1946, ժո­ղո­վա­ծոյ) ե­ղաւ վկա­յու­թիւ­նը բա­նաս­տեղ­ծին ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան ո­րո­նում­նե­րու հա­սու­նաց­ման:

Յա­ջորդ ժո­ղո­վա­ծոնե­րուն մէջ, ինչ­պէս որ «­Հայ­կա­կան հան­րա­գի­տա­րան»ը կը նշէ, ա­ւե­լի ո­րո­շա­կի դար­ձան Գէորգ Է­մի­նիի բա­նաս­տեղ­ծու­թեան ոճն ու թե­մա­տիք նա­խա­սի­րութ­իւն­նե­րը. «­Նոր ճա­նա­պարհ», 1949, «Ո­րո­նում­ներ», 1955, «­Մին­չեւ այ­սօր», 1959, «Եր­կու ճամ­բայ», 1962, «Այս տա­րի­քում», 1968, «Ք­­սա­նե­րորդ դար», 1970, «Դար, հող, սէր», 1974, «­Ճամ­բա­բա­ժան», 1979, «Ախ, այս Մա­սի­սը», 1980 եւ այլն…

Գէորգ Է­մին հե­ղի­նակ է նաեւ ակ­նար­կա­շար­քի («Եօթ երգ Հա­յաս­տա­նի մա­սին»), յօ­դո­ւած­նե­րու եւ ար­ձակ ստեղ­ծա­գոր­ծու­թեանց («­Մաշ­տո­ցից մին­չեւ մեր օ­րե­րը», 1984 -մ­տո­րում­ներ հայ գրա­կա­նու­թեան մա­սին)։ «­Յա­ւեր­ժի ճամ­բոր­դը», 1985 -բա­նաս­տեղ­ծու­թիւն­ներ եւ ար­ձակ է­ջեր։

Է­մի­նը ու­նի նաեւ թարգ­ման­չա­կան բե­ղուն վաս­տակ. «­Գիրք թարգ­մա­նու­թեանց», 1984, ժո­ղո­վա­ծոյ։

Ու­սու­մով եւ մաս­նա­գի­տու­թեամբ գի­տա­կան պատ­րաս­տու­թիւն ու­նե­նա­լով հան­դերձ, Է­մին օժ­տո­ւած էր յորդ յու­զաշ­խար­հով եւ բա­նաս­տեղ­ծա­կան ու­րոյն տա­ղան­դով, ո­րոնց թե­լադ­րան­քով իր կեան­քը ամ­բող­ջա­պէս նո­ւի­րեց հայ գրա­կա­նու­թեան։

«­Գէորգ Է­մին. Իմ մա­սին» խո­րագ­րով իր ինք­նա­կեն­սագ­րու­թեան մէջ անդ­րա­դարձած է բա­նաս­տեղծ դառ­նա­լու իր ընտ­րան­քին։

Գէորգ Է­մին իր կեան­քի վեր­ջա­լոյ­սին ապ­րե­ցաւ նաեւ ար­ցա­խեան շարժ­ման պատ­մա­կան եւ բախ­տո­րոշ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը։ Իր ներդ­րու­մը ու­նե­ցաւ հայ ի­րա­կա­նու­թիւ­նը խորհր­դա­յին ժան­գե­րէն եւ կեղ­տա­ջու­րե­րէն մաք­րե­լու հո­գեմ­տա­ւոր ընդ­հա­նուր վե­րա­նո­րոգ­ման մէջ։ Վախ­ճա­նե­ցաւ Յու­նիս 11-ին, 1998 թո­ւին։

Պարզ ու վճիտ, զու­լալ ու յորդ, սրտա­կէզ ու ցաս­կոտ եր­գով՝ Հա­յու Հո­գին շնչա­ւո­րող բա­նաս­տե՛ղծն է Գէորգ Է­մի­ն։

ՆԱԶԱՐԷԹ ՊԷՐՊԷՐԵԱՆ