ՄԻՇՏ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ԿՈՂՔԻՆ

Լիբանանէն երկար տարիներ առաջ Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներ հաստատուած սփիւռքահայ ազգային գործիչ Վահան Պզտիկեան վերջերս մեր հարցումներուն պատասխանեց Երեւանի մէջ։ «Մենք միշտ ալ հայրենիքի կողքին ենք», ըսաւ հարցազրոյցի ընթացքին Վահան Պզտիկեան, որու հետ մեր տեսակցութեան սղագրութիւնը կը ներկայացնենք ստորեւ։

*

-Հայկական սփիւռքի այսօրուան ընդհանուր պատկերին մէջ ամենէն առաջնային տեղն ու դերը կը վիճակի ԱՄՆ-ի Արեւմտեան ափին: Ինչո՞ւ։

-Միացեալ Նահանգներու Արեւմտեան ափը սփիւռքի ամենէն հայահոծ վայրն է՝ եթէ Ռուսաստանը հաշուի չառնենք: Ան ունի նիւթական մեծ կարելիութիւններ, միշտ կ՚օգնէ Հայաստանին, նաեւ երբ պէտք ըլլայ ուրիշ շրջաններու. ինչպէս՝ Լիբանան, Սուրիա: Կայ նաեւ մարդուժ ամէն գետնի վրայ. օրինակ՝ եկեղեցական, դպրոցական կամ ընկերային ծառայութիւններ:

-Հայաստանի մէջ ստեղծուած տագնապին զուգահեռ՝ Սուրիայէն ետք Լիբանանը դարձաւ կիզակէտ եւ այդ առումով Արեւմտեան ափը շատ մեծ նպաստներ կը կատարէ Լիբանանը ոտքի պահելու համար: Ինչպէ՞ս կը բացատրէք այս երեւոյթը։ Արդեօք Ամերիկայի հայ գաղութը որքա՞ն կրնայ իր ներուժէն Լիբանանին տրամադրել եւ մինչեւ ե՞րբ:

-Լիբանանը շատ մեծ դեր ունեցած է սփիւռքի հայ գաղութներու պատմութեան մէջ, ինչպէս Սուրիան: Բայց Սուրիան քաղաքական պատճառներով չկրցաւ շարունակել իր ընթացքը ու այսօր խոցելի վիճակի մը մէջ է։ Լիբանանը մշակութային, քաղաքական եւ կրօնական կարեւոր դերով կեդրոններու գաղութ մըն է։ Անցեալին կային ուժեղ համայնք, քաղաքական խորքային յարաբերութիւններ, բայց եւ այնպէս ամէն ինչ փոխուեցաւ եւ այսօր նոյն պատկերը չենք տեսներ, սակայն ասոր կողքին չենք ուզեր, որ Լիբանանի գաղութը մարի։ Շատ լաւ գիտենք, որ գաղութը վատ վիճակի մէջ է, տնտեսական մեծ տագնապ կայ եւ հայութեան թիւը կը նուազի։ Հետեւաբար մենք մեր կարելին կ՚ընենք, որպէսզի օգնենք: Մինչեւ երբ կը դիմանանք, սա դժուար հարցում է, բայց մեր կարելին պիտի ընենք եւ պիտի շարունակենք օգնել:

-Ձեզ կը մտահոգէ՞ Լիբանանի երիտասարդութեան արտագաղթը, որուն հետեւանքով ալ կրնայ գաղութը ծերանալ։ Ինչպէ՞ս դիմակայել։

-Անշուշտ, Լիբանանի հայութեան թիւի նօսրացումն ու երիտասարդութեան գաղթը մտահոգիչ է եւ ո՛չ միայն Լիբանանէն, նաեւ Հայաստանէն գաղթը: Ճիշդ է, որ հակառակ վերջին պատերազմին գաղթի հոսանքը այնքան շատ չէ, բայց վախ կայ, որ երիտասարդական ներուժը կը նուազի։

-44-օրեայ պատերազմէն ետք շատ կը խօսուի Հայաստան-սփիւռք երկփեղկումի մը մասին: Թէեւ տակաւին յստակ չէ, թէ ինչ է այդ մէկը, սակայն նախկին տօնախմբութիւններու մթնոլորտը նուազած է: Դուք կը զգա՞ք այդպիսի երկփեղկում մը:

-Ես անձնապէս այդպիսի բան չեմ զգար: Մենք միշտ պատրաստ ենք օգնելու մեր հայրենիքին եւ շարունակել մեր գործունէութիւնը, անշուշտ, մեր կարելիութեան սահմաններուն մէջ: Ճիշդ է, որ սփիւռքի հայութիւնը քիչ մը յուսախաբուած է եւ վստահութիւնը կորսնցուցած Հայաստանի հանդէպ եւ տեսակ մը յուսալքում կայ, բայց այդ բոլորը անցողակի են։ Մենք կը փորձենք այդ յուսալքումը նուազեցնել, որպէսզի ժողովուրդը իր մարտունակութիւնը վերագտնէ եւ պայքարը շարունակէ: Մեր ունեցածը հայրենիք է, հայրենիք կորսնցնելը չի նմանիր ուրիշ բանի մը, երբ կորսնցնես այլեւս դժուար է ետ բերել:

-Ձեր այս Հայաստան այցելութեան օրերուն ի՞նչ տպաւորութիւններ ունեցած էք։

-Մենք ԱՄՆ-ի Արեւմտեան ափէն շատ մօտէն կը հետեւինք Հայաստանի իրադարձութիւններուն, բայց վերջին շրջանին արդէն կը դժուարանանք հասկնալու, թէ ի՞նչ կը պատահի եւ ի՞նչ պիտի պատահի: Այսինքն վերլուծելը դժուար դարձած է: Խօսուածը ի՞նչ է, իրականութիւնը ի՞նչ է՝ չենք կրնար տարբերել, որովհետեւ անհրաժեշտ տեղեկութիւնները չունինք: Բայց յստակ է, որ մեր այս հայրենիքը պէտք է պահենք ու պաշտպանենք։ Այդ շատ մեծ աշխատանք է, հարցը միայն ռազմական կամ անվտանգային չէ, զէնք գնելով չի վերջանար, ամբողջ համակարգը պէտք է բարելաւուի, տնտեսութիւնը պէտք է բարելաւուի, կրթական համակարգը պէտք է բարելաւուի, մարդոց աշխատանք պէտք է հայթաթուի, նոյնիսկ զէնք արտադրուի: Սա շատ մեծ ծրագիր մըն է, որ տարիներու կը կարօտի, հետեւաբար պատրաստուելու համար թերեւս 5-10 տարի խաղաղութիւն պէտք է ունենանք, ինչ որ վերջին 25-30 տարիներու ընթացքին չենք ունեցած:

-Եւ այդ խաղաղութեան չհաստատուելուն մէջ սփիւռքը թերացում մը ունի՞ արդեօք։

-Մեր թերացումը այն էր թերեւս, որ հաշիւ չպահանջեցինք: Գումարներ կը ղրկէինք առանց հարցնելու, թէ ի՞նչ եղան անոնք, ինչպէ՞ս գործածուեցան: Օժանդակութեան մէջ, ճիշդ է, հաշիւ պահանջելը ծանր կը թուի, բայց առնուազն գիտնայինք, թէ ի՞նչ տեղի կ՚ունենար, արդիւնքը ի՞նչ էր ուղարկուած նիւթական նեցուկին:

-Ներկայիս նոր աշխարհաքաղաքական պայմաններ կը տիրեն, Ռուսաստան առաջուան ուժը չունի Հարաւային Կովկասի մէջ, նկատելի է Թուրքիոյ դերին բարձրացումը եւ ի տարբերութիւն մեր խօսքերուն՝ Ալիեւ կարողացաւ ուժեղ պետութիւն մը մէջտեղ բերել: Ձեր կարծիքով՝ ի՞նչ են գլխաւոր մեխերը Հայաստանի պարտութեան եւ այս վիճակին, որ հաւանաբար հետեւանքն էր նոր պայմաններուն։

-Ճիշդ է, որ աշխարհաքաղաքական վիճակը փոխուած է, բայց երբ որ կը փոխուի սա թէ՛ վտանգ եւ թէ՛ նոր առիթ կը ստեղծէ։ Եթէ ուժ ունիս եւ լաւ կառուցած ես պետութիւնդ, ապա կրնաս օգտուիլ այդ առիթէն, բայց մենք այդ չէինք կրցած ընել եւ փաստօրէն վնասեցինք։ Այսօր Ալիեւ ստեղծած է պետութիւն մը, որուն զինուորական ուժը մերինէն աւելի է: Պոռալ-կանչելով դէմը չենք կրնար դնել: Երեք բան պէտք է ընենք՝ աշխատիլ, աշխատիլ եւ աշխատիլ: Լրջօրէն աշխատիլ՝ իւրաքանչիւրը իր ճիւղին մէջ: Հայաստանի հասարակութեան բոլոր ճիւղերուն մէջ պէտք է հզօրութիւն ըլլայ, որպէսզի կարելի ըլլայ դիմակայել որեւէ պատերազմական վիճակի:

-Քիչ առաջ նշեցիք, թէ մեծ ներուժ կայ ԱՄՆ-ի Արեւմտեան ափին մէջ՝ մշակոյթով, լեզուով, յարաբերութիւններով: Ունի՞ք նահանջի վախ մը՝ մանաւանդ այն համայնքներուն մէջ, ուր հայկականութիւնը մեծ շեշտ ունի կամ տակաւին կայ անոնց մէջ եռանդը ապրելու եւ գոյատեւելու:

-Այդ եռանդը, այո՛, կայ: Բայց այս վերջին շրջանին՝ մասնաւորապէս Հայաստանի դէպքերուն վերաբերեալ մեր մօտ տարբեր անձերու կամ տարբեր կազմակերպութիւններու միջեւ ալ սկսան տարակարծութիւններ ու հակասութիւններ։ Սա կը տկարացնէ մեր վիճակը, բայց ներուժը տակաւին կայ:

-Վերջերս անընդհատ շեշտը կը դրուի սփիւռքի վրայ: Արդեօք սփիւռքի մէջ կա՞յ այդ ներքին ուժը՝ առողջ համակարգ մը ստեղծելու համար:

-Սփիւռքը շատ ընդհանրական բառ մըն է: Ինծի համար սփիւռք չկայ, այլ կան սփիւռքներ, իւրաքանչիւրը ունի տարբեր յատկանիշներ, կարողութիւններ նաեւ տկարութիւններ: Հետեւաբար, կարելի չէ մէկ լուծում տալ եւ ըսել այս սփիւռքը կամ սփիւռքը այսպէս է: Սփիւռքի իւրաքանչիւր համայնք պէտք է իր հարցերը լուծէ իր հասկցած ձեւով: Անշուշտ, որ կարիքը ունինք վերանորոգուելու, որովհետեւ երիտասարդութիւնը կը հեռանայ միութենական աշխատանքներէ: Երիտասարդութիւնը ձանձրացած է ժողովներու երթալէ, խօսակցութիւններ լսելէ: Երիտասարդութիւնը լուրջ աշխատանքի պէտք ունի: Մենք ունինք երիտասարդներ, որոնք միութենական գործունէութիւն չեն ուզեր ունենալ, բայց 44-օրեայ պատերազմին շտապ Հայաստան հասան՝ օգնութիւն ցուցաբերելու: Պէտք է այսպիսի երիտասադները ներգրաւել եւ, ըստ իս, զանոնք ներգրաւելու միակ միջոցը անոնց համար աշխատանք ստեղծելն է եւ իրենց առիթ տալ, որպէսզի իրենք որոշեն, թէ ինչպէս կ՚ուզեն աշխատիլ կազմակերպութիւններուն մէջ։ Մենք՝ աւագներս պէտք չէ ուղղորդենք զանոնք, պէտք է երկխօսութիւն ըլլայ։ Եթէ նոյնիսկ անոնք սխալներ գործեն, ապա այդ սխալներէն բան պիտի սորվին։ Վերջ ի վերջոյ իրենք են մեր ապագայ ղեկավարները:

-Սփիւռքը կրնա՞յ այլընտրանք ըլլալ Հայաստանին համար: Բոլորիս մէջ վախ մը կայ, որ կրնանք հողը ունենալով կորսնցնել պետականութիւնը: Որքա՞ն կարելի է ապրիլ հողին վրայ՝ առանց պետականութեան:

-Երկար ժամանակաշրջանի կտրուածքով ի՛նչ կ՚ըլլայ, չեմ գիտեր: Եթէ պետականութիւնը կորսնցնենք, ապա սփիւռքը այլեւս շատ բան կորսնցուցած կ՚ըլլայ եւ ձուլումը աւելի արագ կ՚ընթանայ:

-Անդրադառնանք Հայաստան-Թուրքիա մեծ տագնապին։ Անկախ իր հարցերէն, Թուրքիա այսօր նոր որակի խաղացող մըն է: Դուք ինչպէ՞ս կը դիտարկէք Հայաստանի այսօրուան քայլերը՝ Թուրքիոյ պարագային:

-Չեմ կարծեր, թէ երկիր մը կրնայ երկար ապրիլ՝ առանց իր հարեւաններուն հետ բնականոն յարաբերութիւններ ունենալու։ Այնպէս որ՝ պէտք է լեզու գտնել Թուրքիոյ հետ: Մենք ցեղասպանութիւնը կամ այլ հարցեր ունինք եւ զանոնք մոռնալու պատճառ մը չունինք: Բայց տնտեսական կամ դիւանագիտական յարաբերութիւններ պէտք է ստեղծել։ Սա մեզի համար պաշտպանութիւն մըն է նաեւ։ Երբ երկրի մը հետ որեւէ կապ չունիս, ան պատասխանատուութիւն չի զգար, երբ կը յարձակի վրադ, բայց երբ յարաբերութիւններ ըլլան, իրարու սահմաններու ճանաչում ըլլայ, աւելի դժուար կ՚ըլլայ, որ այն արդարացնէ իր թշնամական քայլերը։ Ինչպէ՞ս կարելի է ապրիլ, երբ շրջապատդ փակ է: Ունինք Իրանը՝ որպէս բարեկամ եւ Վրաստանը՝ ինչպէս Թումանեան ըսած է՝ մեր ոխերիմ բարեկամը եւ միւս կողմէ ունինք Թուրքիան եւ թշնամական Ատրպէյճանը։ Այս բոլորը նժարի վրայ դնելով պէտք է շարժինք։

-Ձեր կարծիքը քաղաքագիտական առումով առողջ է, արդեօք համախոհներ կա՞ն ամերիկահայերուն մէջ։

-Այո՛, շատեր իմ սերունդէս բաժնեկից են իմ այս մօտեցումին, սակայն մեր երիտասարդներուն արիւնը դեռ կ՚եռայ։ Ապրիլ 24-ին բոլորը կը մասնակցին ցոյցերու եւ իրենց պարտականութիւնը այնտեղ վերջացած կը համարեն: Դժբախտաբար, երբ Ատրպէյճան Հայաստանի վրայ կը յարձակի եւ երիտասարդները ցոյցի կ՚երթան Հայաստանի հիւպատոսարանի դիմաց, ինչ որ մեծ ողբերգութիւն է:

ՍԱԳՕ ԱՐԵԱՆ

Երեւան