ՅԱՐՈՒԹԻՒՆ ՊԷՐՊԷՐԵԱՆ. «ՊԵՏԱԿԱՆ ԱՋԱԿՑՈՒԹԻՒՆԸ ԵՐԿՍԱՅՐԻ ՍՈՒՐ Է. ԱՍՈՐ ԼԱՒԱԳՈՅՆ ՕՐԻՆԱԿԸ ԽՈՐՀՐԴԱՅԻՆ ՄԻՈՒԹԵԱՆ ՕՐԵՐՆ ԷԻՆ»

Բանաստեղծ, գրաքննադատ ու մանկավարժ Յարութիւն Պէրպէրեան ծնած է 1951 թուականին Հալէպ: Աւարտած է Լիբանանի Սոֆիա Յակոբեան ազգային երկրորդական վարժարանը: Յաճախած է Հայկազեան համալսարանը՝ մասնագիտանալով գլխաւորաբար անգլերէն լեզուի ու գրականութեան մէջ: Այնուհետեւ Գանատայի Գոնգորտիա եւ ՄքԿիլ համալսարաններուն մէջ հետեւած է մանկավարժութեան: Գրել սկսած է կանուխէն: Հրատարակած է «Կորիզ» (1979), «Ոսպնեակ» (1984), «Անցման եղանակ» (1993) եւ «Սահմաններ» (2007) քերթողական ժողովածուները: Վարած է Համազգայինի Կեդրոնական վարչութեան գործադիր քարտուղարի պաշտօնը: Մինչեւ 2018 թուականը հայ լեզու եւ գրականութիւն դասաւանդած է Մոնթրէալի Ս. Յակոբ ազգային վարժարանին մէջ: Երկար տարիներ աշխատակցած է «Բագին»ին, որուն խմբագրակազմի անդամներէն է ներկայիս:

Ինչպէս Վահան Թէքէեանի, նոյնպէս ալ իր բանաստեղծութիւնները թելադրական խորք ունին, ուր յոյզն ու խոհը ընդելուզուած են իրարու, որոնցմէ առաջինը՝ յոյզը, ամբողջովին վարագուրուած ու շղարշուած է,- այլ խօսքով՝ հոն կարելի չէ հանդիպիլ զգացական բուռն զեղումներու կամ պոռթկումներու,- եւ զայն ներապրելու համար հարկ է հատել բազմաթիւ պատուարներ:

Ան, յիրաւի, կատարելագործած է քիչ բառերով շատ բան ըսելու արուեստը՝ խորշելով շատախօսութենէ: Այսինքն, կարելի է ըսել, ըստ իրեն՝ որքան հակիրճ, ամփոփ ու խիտ ըլլայ բանաստեղծութիւն մը,- ճիշդն ալ ա՛յդ է,- այնքան աւելի յաջող է ան, ինչ որ իր սկզբունքը դարձած է, եւ որուն հաւատարիմ մնացած է մինչեւ օրս:

Վերջապէս Պէրպէրեան մէկն է 70-80-ականներու սերունդի այն կարեւոր դէմքերէն, որոնք արժանի ժառանգորդները դարձան իրենց մեծ նախորդներուն՝ վառ պահելով մեր գրականութեան ջահը սփիւռքի ամայացած անդաստանին մէջ:

Ա.

-Սովորական օր մը, գիր ու գրականութենէ դուրս, ինչպէ՞ս կ՚անցնի Ձեզի համար:

-Այս մէկը հարցում մըն է, որ կապ ունի տարիքային ժամանակաշրջանի գրողին կացութենէն: Ուսուցչութեան օրերուն, շուրջ երեսուն տարի, դպրոց, ծրագրում, սրբագրութիւն, ընտանիք եւ այլն: Երկու տարիէ որ հանգստեան կոչուած եմ, ճամբորդելու առիթներ, քալել, երկու փոքր թոռնիկներով հրճուիլ, բարեկամներու հետ կապ հաստատել եւ այլն:

-Օրական քանի՞ ժամ կը զբաղիք գրական աշխատանքներով: Որեւէ յատուկ մեթոտ մը, եղանակ մը ունի՞ք գրելու:

-«Բագին» ամսագրի խմբագրութեան մաս կազմած տասը տարիներուս՝ ամսական, նոյնիսկ տարեկան ծրագրումով առաջ կը տանէի գրական յօդուածներու, թարգմանութեանց, գրախօսականներու կապուած աշխատանքներս: Ուսուցչական շրջանին շատ բան կապուած էր ազատ օրերէս եւ տրամադրութիւններէս: Աւելի քան մէկ տարիէ, մինչեւ համավարակի օրերը՝ ամսական հերթականութեամբ գրական էջս կը պատրաստէի «Ազդակ»ի եւ «Ասպարէզ»ի համար: Անկախ ատկէ՝ գրական ստեղծագործութիւններուս համար մասնաւոր մեթոտի մը չեմ հետեւիր. շատ բան կախեալ է տրամադրութիւններէս, երբ գրական ստեղծագործական մթնոլորտին մէջ եմ՝ կը փորձեմ առաւելագոյնս օգտուիլ ատկէ: Զարմանալիօրէն, առաւօտեան ժամերը եւ ուշ երեկոյեան ժամերը ամենէն արդիւնաւէտը եղած են ինծի համար:

Բ.

-Ի՞նչն է պատճառը, որ այսօրուան մշակուող գրականութիւնը, ի Հայաստան եւ ի սփիւռս, ըստ արժանւոյն չի գնահատուիր. ճշմարիտ տաղանդներու չգոյութի՞ւնը, հանրութեան անտարբերութի՞ւնը, թէ՞ այլ պատճառներ կան:

-Մէկ հարցումին մէջ քանի մը հարցադրում տեղադրած էք: Նախ ըսեմ, որ Հայաստանի մէջ, հանրութեան մեծամասնութիւնը Սփիւռքահայ գրականութեան ծանօթ չէ: Կարգ մը գրողներ կամ դասախօսներ ծանօթ են, սակայն այս բաւարար չէ: Սփիւռքը ունի Գրիգոր Պըլտեանի կամ Վեհանոյշ Թեքեանի նման լուրջ գրողներ, սակայն հայերէնի իմացութիւնը, մասնաւորաբար արեւմտեան սփիւռքի նոր սերունդին մօտ՝ բաւարար չէ: Իսկ Հայաստանի մէջ վերջին տասնամեակներուն կացութիւնը փոխուած է: Առաջին ցնցումէն ետք, երբ պետական օժանդակութիւնները ցամքեցան, իսկապէս դժուար կացութիւն ստեղծուեցաւ հայրենի գրողներուն համար, ներկայիս միայն՝ որոշ նախկին գրողներ ու երիտասարդներ (Նախկիններէն՝ Վահագն Գրիգորեան, Գուրգէն Խանջեան, երիտասարդներէն՝ Արամ Պաչեան, Յուսիկ Արա եւ ուրիշներ) այս նոր կացութեան յարմարելով նոր գրականութիւն կը ստեղծեն:

-Ձեր կարծիքով՝ ինչո՞ւ գրաքննադատութիւնը կը թերանայ այսօր իր պարտականութեան մէջ: Կրնա՞ք պատճառ մը թուել եւ խօսիլ անոր մասին:

-Այսօր իսկական քննադատութիւնը կը պակսի Հայաստանի թէ սփիւռքի մէջ: Բանասիրութինը շատ բան կրնայ ուսումնասիրել գրականութեան շուրջ, սակայն ներկայիս Հայաստանի մէջ փոքր խումբ մը միայն ատկէ անդին անցնելով խոր վերլուծական ու քննարկման աշխատանքի կ՚անցնի: Եթէ ուշադիր ըլլանք սփիւռքի այսօրուան կացութեան՝ հիմնականօրէն գրողներն են, որ գրաքննադատութեամբ կը զբաղին...

-Վերջերս տարածուած արտայայտութիւն է, թէ «հայ ժամանակակից գրականութիւնը ամէն ձեւով կը զիջի դասականին»: Համամի՞տ էք: Ինչո՞ւ:

-Հոս եզրեր կան, որ պէտք է յստակացնել: Ժամանակակից յղացքը կապ ունի այսօր ստեղծագործուող գրականութեան հետ, իսկ դասականներ կրնանք նկատել Րաֆֆին, Թումանեանը, Տէրեանը, Բակունցը, Չարենցը, Մեծարենցը, Վարուժանը, Յակոբ Օշականը Զօհրապը եւ իրենց սերնդակիցները: Ո՞ր խումբին մէջ նկատի ունիք Պարոյր Սեւակը, Համօ Սահեանը, Հրանտ Մաթեւոսեանը կամ սփիւռքահայ գրողներէն Նիկողոս Սարաֆեանը, Շահնուրը, Շուշանեանը, Որբունին, Զահրատը, Վահէ Օշականը եւ այլն: Սփիւռքեան իմաստով՝ ժամանակակիցներ են Գրիգոր Պըլտեանն ու Վեհանոյշ Թեքեանի սերունդը, այնպէս որ առանց նման յստակացումներու՝ դժուար է նման հիմնաւորում կատարել: Ամէն պարագայի, նման հարցադրումի մը պատասխանելու համար դոկտորական մակարդակի շատ լուրջ աւարտաճառ մը պէտք է գրել...

Գ.

-Ի՞նչ միջոցներու կարելի է ձեռնարկել խթանելու համար գիրքերու վաճառքը թէ՛ սփիւռքի եւ թէ՛ մայր հայրենիքի մէջ:

-Հայրենիքի մէջ, անկախութենէն ետք, առաջին մէկ-երկու տասնամեակներու իրարանցումէն ետք, սկսած է գրականութիւնը թափ առնել եւ հրատարակչական-ցրուումին մեքենան բանիլ, ինչ որ քաջալերող երեւոյթ է նոր գրողներուն համար: Նաեւ համացանցային գրական մամուլը խթան է երիտասարդ գրողներուն համար: Սփիւռքի պարագային, ներկայիս ստեղծագործող գրողները, քիչ բացառութեամբ, Միջին Արեւելքի մէջ կազմաւորուած են, նոյնիսկ եթէ տասնամեակներէ ի վեր արեւմտեան սփիւռքի մէջ կը ստեղծագործեն: Ամերիկաներու մէջ մեծցած երիտասարդութեան տագնապը հայերէն լեզուին տիրապետումն է, ինչ որ մտահոգութիւն է թէ՛ հայերէնով ստեղծագործելու համար եւ թէ՛ լուրջ հայ գրականութեան ընթերցող ունենալու:

-Նկատի ունենալով, որ ընկերային որոշ ցանցեր, ինչպէս՝ «Ֆէյսպուք»ը եւ «Ինսթակրամ»ը, կրնան եկամուտի լուրջ աղբիւր հանդիսանալ հայ գրողին համար՝ լաւ չ՚ը՞լլար, որ ան եւս օգտուի անոնց ընձեռած հնարաւորութիւններէն: Ի՞նչ կը խորհիք այս մասին:

-Իբրեւ եկամտաբեր աղբիւր՝ չեմ գիտեր թէ ընկերային ցանցերը կրնա՞ն եկամուտ ապահովել գրողին, սակայն Դիմատետրը օգտակար է այն իմաստով, որ գրական մամուլէն դուրս, որուն ընթերցողներուն թիւը սահմանափակ է, կրնայ հասնիլ աշխարհացրիւ հայ գրականութիւն փնտռող ընթերցողներուն: Ես համավարակի օրերուն սկսայ Դիմատետրի գրական էջս օգտագործել եւ արդէն վաթսունէն հարիւր կանոնաւոր ընթերցող ունիմ, որոնց մեծ մասը անծանօթներ էին ինծի, սակայն ներկայիս զիրենք «կը ճանչնամ». յաճախ կարծիք ու տեսակէտ կը յայտնեն, ինչ որ քաջալերական է:

-Ինչպէ՞ս կրնայ հայրենի պետութիւնը, իր կարգին, հիմնափոխել գրողին բաժին ինկած դառն իրականութիւնը: Ի՞նչ ակնկալութիւններ ունիք պետական մակարդակի վրայ:

-Պետական աջակցութիւնը երկսայրի սուր է. ասոր լաւագոյն օրինակը Խորհրդային Միութեան օրերն էին, ուր եթէ գրողը պետութեան թմբուկը կը զարնէր՝ կը յառաջանար, նոյնիսկ կը վերածուէր իկոնի, սակայն եթէ այլախոհ նկատուէր՝ նոյնիսկ կրնար հալածանքի ենթարկուիլ... Ճիշդ է որ կարգ մը երկիրներու մէջ պետութիւնը կ՚օժանդակէ թատրոնին, օփերային, գրական թերթերուն եւ այլն, սակայն միշտ չէ որ զարգացող երկիրներու մէջ այդ նոյնիսկ սահմանափակ օժանդակութիւնները կամ պարգեւատրումները արդար կամ անկողմնակալ կերպով կը կատարուին: Նոյնիսկ արեւմտեան գրողներուն ու արուեստագէտներուն մէկ մասը դասաւանդելով կամ այլ միջոցներով իր ապրուստը կ՚ապահովէ: Չեմ կարծեր որ հայրենի պետութիւնը, մասնաւորաբար այս օրերուն, երբ համավարակը կը տիրէ Հայաստանի մէջ, կամ Լիբանանի ու Սուրիոյ մեր գաղութները աննախընթաց տնտեսական տագնապներ կ՚ապրին՝ կրնայ նաեւ գրողներուն օգտակար ըլլալ: Կրնան կարգ մը միութիւններ օժանդակել՝ ոչ միայն տպագրուելու արժանի գործեր հրատարակելով, այլեւ տարբեր քաղաքներու մէջ այդ գրողներն ու գործերը ներկայացնելու առիթներ ստեղծելով: Ամէն պարագայի, հայ գրողը ինքզինք նշեալ «դառն իրականութեան» զոհ պէտք չէ նկատէ, որքան ալ դժուար կացութեան մէջ ստեղծագործէ, այլ արժանապատուութեամբ առաջ տանի իր ստեղծագործական աշխատանքը:

ՅԱՐՈՒԹ ԿԻՒԼԻՒԶԵԱՆ