ԱՐԴԻ ԵՒ ՀԻՆ ԱՇԽԱՐՀՆԵՐ

Ժամանակակից աշխարհը եւ հին աշխարհը երկու տարբեր ժամանակաշրջաններ են, որոնք ձեւաւորած են մարդկութեան պատմութեան ընթացքը: Ժամանակակից աշխարհը, որ նաեւ յայտնի է որպէս արդի աշխարհ, կը սահմանուի որպէս աշխարհի եւ անոր հասարակութիւններուն ամենաբաց վիճակով՝ ներառեալ անոնց մշակոյթներուն, տնտեսութիւններուն ու քաղաքական համակարգերուն փոխկապակցուածութեամբ: Բնաւ աշխարհը այսքան բնութագրուած չէր եւ կրնանք ըսել վասն այդ բնութագրման ու այսպէս ըսած ճանաչելիութեան-յայտնագործման՝ ան դարձաւ արդի, այսինքն ապրուող, զգացուող եւ արդիւնաւէտ: Իսկ ամենակարեւոր բնութագրումներէն աշխարհի արդիականութեան՝ անոր արագ արհեստագիտական յառաջընթացն ու համաշխարհայնացումն են:

Միւս կողմէ, հին աշխարհը կը վերաբերերի մասնաւորապէս 15-րդ դարուն նախորդող ժամանակաշրջանին, որ նշանաւոր էր աւատապետական հասարակութիւններով, միապետութիւններով եւ սահմանափակ արհեստագիտական յառաջընթացով:

Ժամանակակից աշխարհը զգալի փոփոխութիւններ բերաւ մեր ապրելակերպի եւ փոխգործակցութեան մէջ: Ամենաուշագրաւ փոփոխութիւններէն է արհեստագիտութեան զարգացումն ու անոր համատարած ընդունումը։ Համացանցը, «խելացի հեռաձայնները» եւ արհեստագիտութեան այլ ձեւեր հեշտացուցին մարդոց հաղորդակցութիւնը եւ տեղեկատուութեան հասանելիութիւնը՝ յանգեցնելով աւելի փոխկապակցուած համաշխարհային հասարակութեան: Բացի այդ, փոխադրութեան եւ ապրանքներու սպասարկման ոլորտներուն մէջ յառաջընթացը՝ հնարաւորութիւն տուաւ ապրանքներուն եւ մարդոց աւելի դիւրութեամբ տեղափոխուելու աշխարհով մէկ՝ յանգեցնելով առեւտուրի շատ մեծ զարգացման եւ համաշխարհայնացման:

Ի հակադրութիւն՝ հին աշխարհին բնորոշ էր արհեստագիտութեան եւ յառաջընթացի բացակայութիւնը եւ գաղափարներու ու ապրանքներու սահմանափակ փոխանակումը։ Հաղորդակցութիւնն ու փոխադրութիւնները դանդաղ էին եւ անարդիւնաւէտ, ինչ որ մարդոց համար կը դժուարացնէր ճամբորդելը կամ իրարու հետ յարաբերուիլը: Հասարակարգերը նոյնպէս չափազանց դասակարգային էին եւ քաղաքական դաշտին մէջ գերիշխող էին աւատապետական համակարգերն ու միապետութիւնները, ուստի անոնց շփումներն ալ իրարու հետ տարբեր էին եւ շահերու բախումներն ու պատերազմները կը դառնային տեւական:

Չնայած ժամանակակից եւ հին աշխարհի միջեւ առկայ էական տարբերութիւններուն, անոնք երկուքն ալ վճռորոշ դեր խաղացած են մարդկութեան պատմութեան ընթացքի ձեւաւորման գործին մէջ: Ժամանակակից աշխարհը բերած է աննախադէպ արհեստագիտութիւն եւ հասարակական փոփոխութիւններ, մինչդեռ հին աշխարհը հիմք դրաւ այն հասարակութիւններուն եւ համակարգերուն, որոնք մենք ունինք այսօր:

Միւս տարբերութիւնը ժամանակակից եւ հին աշխարհին անհատականութեան եւ ինքնավարութեան մակարդակն է: Ժամանակակից աշխարհի մէջ մարդոց կը խրախուսուի ինքնուրոյն մտածել ու ինքնուրոյն որոշումներ կայացնել եւ ներկայիս անհատական իրաւունքներու եւ ազատութիւններու վրայ աւելի մեծ շեշտադրում կայ: Հին աշխարհի մէջ մարդիկ աւելի հաւանական էր ըլլային համայնքի մաս եւ միայն հետեւէին իրենց խումբի աւանդութիւններուն եւ արժէքներուն կամ մեծ ենթակայութեան մէջ ըլլային քաղաքական դասերու հետ։

Պատերազմը մշտական ներկայութիւն եղած է մարդկութեան պատմութեան ընթացքին, երբ տարբեր հասարակութիւններ եւ քաղաքակրթութիւններ մշակած են միշտ իրենց ուրոյն ռազմավարութիւնը, մարտավարութիւնը եւ արհեստագիտութիւնները՝ պայքարելու եւ պաշտպանուելու համար իրենց թշնամիներու դէմ:

Եւ հոս կարեւոր է տարբերել հին եւ ժամանակակից աշխարհներու պատերազմները, քանի անոնք ամենաշատ կ՚ազդեն մեր կեանքին վրայ: Արդի պատերազմները կը մղուին բարձրակարգ զէնքերով, համակարգերով եւ արհեստագիտութիւններով, որոնք թոյլ կու տան աւելի մեծ ճշգրտութիւն եւ արդիւնաւէտութիւն ունենալ մարտի դաշտին մէջ: Օրինակ՝ ժամանակակից զինուորականները կը յենուն անօդաչու թռչող սարքերու, GPS-ով ղեկավարուող հրթիռներու եւ յառաջադէմ հսկողութեան համակարգերու վրայ:

Ի հարկէ, հին պատերազմները կը մղուէին շատ աւելի պարզ եւ աւելի քիչ յառաջադէմ միջոցներով: Բանակները կ՚ապաւինէին աւանդական զէնքերուն, ինչպիսիք են՝ սուրերը, նիզակները, աղեղներն ու նետերը, սերտ մարտեր վարելու համար եւ ձիերու կամ այլ կենդանիներու՝ զօրք եւ պաշարներ տեղափոխելու համար: Այս աւելի պարզունակ արհեստագիտութիւնը կը սահմանափակէր հին պատերազմներու շրջանակն ու արդիւնաւէտութիւնը, քանի բանակները աւելի քիչ կրնային յաղթահարել մեծ տարածութիւններ կամ բարդ եւ համակարգուած գործողութիւններ տանիլ:

Երրորդ տարբերութիւնը ժամանակակից եւ հին պատերազմներուն՝ աւերածութիւններու եւ զոհերու մակարդակն է: Ժամանակակից պատերազմները յաճախ կ՚ըլլան հզօր պայթուցիկ եւ խիստ աւերիչ զէնքերով, որոնք կարճ ժամանակի մէջ կրնան համատարած աւերի եւ մարդկային կորուստներու պատճառ դառնալ։

Կարեւոր տարբերութիւն մըն ալ կայ ժամանակակից եւ հին պատերազմներու միջեւ. այն հանրութեան կողմէ  ընկալումն է: Ժամանակակից պատերազմները յաճախ կը հրապարակուին եւ կը լուսաբանուին զանգուածային լրատուութեան միջոցներու կողմէ, ինչ որ հնարաւորութիւն կու տայ, որ մարդիկ աշխարհով մէկ տեսնեն ու հասկնան, թէ ինչ կը կատարուի մարտի դաշտին մէջ: Սա կը յանգեցնէ լայն հանրային վերահսկողութեան, ուր մարդիկ կը պահանջեն աւելի մեծ թափանցիկութիւն եւ հաշուետուութիւն իրենց կառավարութիւններէն: Ի հարկէ, հին պատերազմները յաճախ աւելի շատ ծածկուած էին գաղտնութեամբ եւ մարտի դաշտին մէջ տեղի ունեցածի մասին քիչ տեղեկութիւն կը հասնէր լայն հասարակութիւններուն:

Վերջապէս ժամանակակից աշխարհը կը բնութագրուի ընկերային եւ մշակութային բազմազանութեանբ՝ քան հին աշխարհը: Համաշխարհային փոխկապակցուածութեան աճի պայմաններուն տակ զանազան ծագումով եւ մշակոյթներով մարդիկ այժմ կրնան փոխազդել եւ միտքեր փոխանակել, ինչ որ կը յանգեցնէ բազմազանութեան աւելի մեծ ըմբռնման եւ գնահատման: Հին աշխարհին մէջ մշակութային աւանդութիւնները յաճախ աւելի մեկուսացուած էին եւ մարդիկ աւելի քիչ կը յարաբերէին տարբեր ծագումով մարդոց հետ:

Արդի եւ հին աշխարհները երկու բայց հիմնական ժամանակաշրջաններ են, արդի աշխարհը արհեստագիտական է, մինչդեռ հինը այսպէս կոչուած՝ աւանդութիւններով ու մշակութային շարունակականութեամբ մը բանող աշխարհ: Այս եւ նման տարբերութիւններ զգալի ազդեցութիւն ունեցած են մեր այսօրուայ ապրելակերպին վրայ՝ ձեւաւորելով անհատներու եւ հասարակութիւններու արժէքները, համոզումները, վարքագիծերը ու միջազգային քաղաքականութիւնները:

ՏԻԳՐԱՆ ԳԱԲՈՅԵԱՆ

19 դեկտեմբեր 2022