ՊԱՏՄԱԿԱՆ ԱԿՆԱՐԿ՝ ՍՈՒՐԻԱՀԱՅՈՒԹԵԱՆ

Մասնաւորաբար Հալէպի մէջ հայերը ունցան յատկանշական գործունէութիւն ուտեստեղէնի եւ սնունդի ասպարէզներէ ներս: Ինքնին Սուրիոյ, խոհանոցին եւ համադամութեան զարգացումը կայացած է՝ տարբեր սնունդի տեսականիներու համադրումով եւ ազդեցութեամբ, որովհետեւ տարածաշրջանը ենթարկուած է զանազան տիրապետութիւններու եւ եղած՝ բազմազան մշակոյթներու գօտի: Հայերը Միջին Արեւելքի մշակոյթին մէջ մեծ դերակատարութիւն եւ կերտողութիւն ունեցած են հին ժամանակներէ ի վեր, իսկ ուտելիքն ու սնունդը որեւէ մշակոյթի հիմնական ճիւղերէն է:

Բնականաբար, շատեր հայկական խոհանոցը ակամայ կամ դիտաւորեալ կը նոյնացնեն թրքականին կամ արաբականին հետ, բայց հոս ամենակարեւոր կէտը այն է, որ տուեալ ուտեստեղէնի կամ սնունդի մը տեսակաւորումն ու կայացումը, հասնելով մեծ մշակութային պարունակին, ինքնին տիրապետող ուժի քաղաքականութենէն եւ անոր վարած ընդհանուր ընդելեզումի եւ այլ քաղաքականութիւններէն կախեալ է:

Ժամանակաշրջաններն ալ ունին իրենց իւրայատկութիւնները: Եթէ նախկին դարերուն աւելի իւրացումի, ձուլման ու տիրապետման մօտեցումներն ու ընթացքը կար, ներկայ մեր ժամանակներուն մէջ եւ հակառակ համաշխարհայնացման ընդհանուր նոյնականացման գիծին, նոյնինքն համաշխարհայնացման՝ այսպէս ըսած գործիքակատարման ընդմէջէն ազգային մշակոյթներու եւ սովորութեանց լայն ճանաչման ու կիրառելիութեան հնարաւորութիւն կայ: Այս կէտին կ՚արժէ ըսել, որ աշխարհը իր բացուածութեան եւ մեծ համարկման հետ ունի մանրամասնութիւններու մէջ սուզուելու թէ՛ մարմաջ ու հնարաւորութիւն եւ թէ՛ միեւնոյն ժամանակ ճիշդ, անսխալ ու նոյնիսկ անխնայ գիտելիք եւ տեղեկութիւն ձեռք բերելու վճռակամութիւն:

Խօսելով հայերուն բերած ուտեստեղէնի եւ սնունդի տեսականիներու մասին Սուրիոյ մէջ, պէտք է նշել, նոր ճաշացանկերը որոնք մտան շրջան, անոնք բազմաթիւ են, բայց հայկական ներդրումի տնտեսական ու մշակութային դրսեւորումները կրնանք խտացնել երկու կէտերու մէջ.

1. Հայերուն բացած եւ հիմնած ուտեստեղէնի եւ խմելիքի գործարաններն ու խանութները.

Սուրիոյ մէջ կան տարատեսակ սնունդի եւ խմելիքի գործարաններ ու հաստատութիւններ, որոնք հայերը հիմնած են եւ որոնք թէ՛ թեթեւ սնունդի եւ թէ՛ ոգելից եւ ուրիշ ընպելիքներու մէջ արտադրութիւններ ունին եւ տարածում գտած են: Անոնք մատակարարած են Սուրիոյ շուկաները զանազան արտադրութիւններով եւ եղած են լաւագոյններէն:

Այստեղ կրնանք անդրադառնալ մեծ թիւով ուտելիքի կէտերուն եւ խանութներուն, որոնք հայերը հիմնած են եւ տակաւին կը վարեն սերունդէ-սերունդ, մանաւանդ Հալէպի մէջ. անոնք վերածուած են մակնիշներու (սուրիական տնտեսական դասաւորման հասկացողութեան ծիրէն ներս) ու անոնց համբաւը Սիւրիայէն դուրս ալ տարածուած է: Եւ շատ յատկանշական զարգացմամբ մը՝ կարգ մը այդ նշանաւոր սնունդի մակնիշները արդէն Հայաստանի մէջ ալ բացած են իրենց նոր կեդրոնները, Սուրիոյ պատերազմէն ետք տեղափոխուելով Հայաստան եւ յաջողութիւն գտնելով հայրենիքի մէջ ալ: Սուրիոյ մէջ յատկանշական հայկական անուններու վերադարձով դէպի հայրենիք, անոնք Հայաստանի մէջ ալ վերածուած են այսպէս կոչուած՝ սփիւռքահայկական շունչով սնունդի կէտերու եւ խանութներու։ Անոնք հակադարձօրէն վերադարձուցած են արդէն հայրենիքին պատկանածը հայրենիքին, բայց ակամայ հեռացածը:

2. Ճաշարաններ, սրճարաններ ու անհատ ուտելիքի մասնագէտներ.

Պատկառելի է թիւը հայերու հիմնած ու բացած ճաշարաններուն, սրճարաններուն Սուրիոյ մէջ, որուն մշտապէս մեծ կեդրոնը եղած է ու կը մնայ Հալէպ քաղաքը: Անոնք յաջողակ ու գործող ճաշարաններ եղած եւ տակաւին կը մնան, անաչառաբար մինչեւ սոյն թուականը կարգ մը ճաշարաններ դեռ կը պահեն իրենց յաջողակ եւ փայլուն գործունէութիւնները, հակառակ Սուրիոյ աւերիչ պատերազմին:

Մշտապէս փնտռուած վայրեր եղած են հայկական ճաշարանները եւ առաւելապէս Հալէպի մէջ անոնք կրցած են յաւելեալ համբաւ ու ճանաչելիութիւն բերած են հայութեան:

ՏԻԳՐԱՆ ԳԱԲՈՅԵԱՆ

•շարունակելի…

Երեւան