«ԽՄՈՐԸ ԱՐԻՒՆՈՏ Է, ՉԵՄ ԿԱՐՈՂ ՈՒՏԵԼ»

Ոտքէն գլուխ սեւերով փաթթուած կին մը, ուսապարկը շալակին կը դեգերի փողոցները: Կ՚այցելէ քաղաքի գրեթէ բոլոր փուռերը, իւրաքանչիւրէն գունդ մը խմոր կ՚առնէ եւ կը նետէ ուսապարկին մէջ:

Պատերազմի աւարտէն ի վեր այս կինը ամէն օր Եռաբլուրի այցելութենէն ետք տուն կը վերադառնայ. աշխատանքի գացողի պարտաճանաչութեամբ նոյն ժամուն կ՚երթայ եւ նոյն ժամուն կը վերադառնայ, ապա բանջարավաճառէն պէտքերը առած տուն կ՚ուղղի: Միակ այցելութիւնը կարծես ան բանջարավաճառին կու տայ ամէն օր, նոյն ժամուն:

Թաղեցիք կը զարմանան, թէ ան ինչո՞ւ փուռէն հաց չ՚առներ, հաց չուտելով ինքզի՞նք կը զրկէ բանէ մը կամ տան տղամարդոց նահատակութենէն ետք արդեօք հոգեկան խանգարո՞ւմ ունեցաւ..., բայց ո՛չ, շատ սովորական, նոյնիսկ երբեմն, թէեւ տխուր, բայց ժպիտով կը բարեւէ թաղի բանջարավաճառին, դրացիներուն, նոյնիսկ փռապանին, երբեմն կը նստի պատշգամի աթոռին, գիրք կը կարդայ, երբեմն լուացք կը փռէ...

Ոչ ոք կը համարձակէր իրեն հարցնել հաց չառնելուն պատճառը, բայց բոլորը, վստահաբար, ներքուստ կը մտմտային, թէ արդեօք հացի ծո՞մ կը պահէ տիկին Շողիկ կամ առանձին հաց ուտելու ախորժակ չունի՞...

Առանձին է ան հիմա, պատերազմի աւարտէն ի վեր՝ առանձին: Առաջ չորս անդամ էին տան մէջ՝ հայրը, ամուսինն ու տասնիննամեայ տղան: Հայրը Արցախի անցեալ պատերազմին մասնակցած, նախկին զինուորական մըն էր, որդին նոր զինուորագրուած էր, երբ պատերազմը սկսաւ, իսկ ամուսինը, պատերազմին սկիզբը որոշեց կամաւորագրուիլ եւ զաւկին քովը ըլլալ, հայրենիքի պաշտպաններուն շարքերուն մաս կազմել:

Հոկտեմբերը աւարտած էր առանց չարաբաստիկ լուրի, առանց գոյժի, Շողիկն ու հայրը օր ու գիշեր կ՚աղօթէին, որ բան չպատահի իրենց, որ հայրենիքը յաղթական դուրս գայ այս աղէտէն: Կը հաւատային անոնք հեքիաթներուն, բոլորիս պէս, սակայն սեպտեմբերի սկիզբը, առաջին շաբթուան աւարտին սեւ սուգը մտաւ տուն հաղորդելով հօր եւ որդիին մահը...

Լուրը սարսափազդու էր, այն աստիճան, որ պապիկը գոյժին ծանրութիւնը չկրցաւ կրել եւ ինք ալ հետեւեցաւ թորան ու փեսային:

Շողիկ այս անակնկալ առանձնութեան մէջ կը խեղդուէր սկիզբը, առաջին ամիսները ան ոչ ոքի երես տեսնել կ՚ուզէր, ոչ ոքի խրատը լսել, միայն իր ամէնօրեայ այցելութիւնը կը կատարէր եւ հարազատներուն հիւրասիրած ուտելիքներով կը գոհանար: Ամէն օր աղբի տոպրակին հետ առանձին տոպրակով հացեր կը զետեղէր աղբամանէն դուրս, մայթին բարձրութեան վրայ:

Կորուստներէն ետք, առաջին ամիսները այսպէս անցան Շողիկին, ան հետզհետէ ընտելացաւ կարծես այս կացութեան կամ ալ այդպէս կը թուէր թաղեցիներուն, ո՞վ կրնար գիտնալ, թէ տան պատերէն ներս ի՞նչ վիճակ ունէր ան:

Լուսահոգի ամուսինը ունեւոր չէր, տունը Շողիկին հօրը կը պատկանէր եւ անոնք երբեք կարիքաւորի տեսք չունէին: Շողիկ չէր աշխատեր, միայն տան գործերով կը զբաղէր, հակառակ անոր որ մանկավարժական համալսարանէն վկայեալ է: Հայրը ունեւոր ըլլալու էր եւ ընտանիքին ներկայ եւ ապագայ կարիքները հոգացած:

Այսօր առաւօտ էր, երբ գարնանային ջերմ արեւուն շողերուն տակ նստած Շողիկ գիրք մը կը թերթատէր, կը կարդար: Կարդացած պահուն աչքերը յանկարծ փայլիլ սկսան, դարձեալ կարդաց ան նոյն էջը, ապա էջադիրը նոյն էջին վրայ պահելով փակեց գիրքը եւ հանգիստ դէմքով ներս անցաւ: Հանգիստ էր դէմքը անոր, նախկին պարոյկը մշուշոտած էր կարծես հոնկէ եւ ցցուն որոշում մը գծուած էր պարոյկը պարուրող:

Այսօր էր, որ ան ամիսներէ ի վեր ոտք չկոխած թաղի փուռը մտաւ եւ գունդ մը խմոր առաւ, ուսապարկին մէջ տեղաւորեց ու գնաց: Թաղէն սկսաւ իր որոշումին նախագիծը իրականացնել եւ շարունակեց նոյն գործողութիւնը բոլոր փուռերը այցելելով: Ծանրացաւ բեռը անոր իր սրտին վրայ ծանրացած վշտին պէս, սակայն մտադրութիւնը յոգնութիւն չի ճանչնար, ուստի պահիկ մը Բաղրամեան պողոտայի նստարաններէն մէկուն վրայ հանգստանալէ ետք անցաւ իր ծրագրի երկրորդ հանգրուանին:

Գրպանէն նախապէս գրուած թղթածրար մը հանեց եւ առաջին թուղթը տեղաւորեց առաջին խմորի գունդի տոպրակին մէջ, այդ պողոտային վրայ գտնուող բոլոր կառավարական շէնքերուն մուտքին դրաւ նախապէս գրուած թուղթի կտոր մը խմորի գունդի մը հետ: Այսպէս շարունակաբար ան այցելեց ոտքը հասած բոլոր կառավարական շէնքերը, նոյնիսկ սփիւռքին վերաբերողը եւ նոյն գործողութիւնը կատարեց ամէնուր:

Ուսապարկը հետզհետէ թեթեւնալ սկսաւ, իսկ քայլերը՝ ծանրանալ, բայց ան շարունակեց իր առաքելութիւնը, աւարտեցան կառավարական շէնքերը, հիմա ան բոլոր շէնքերու մուտքին կը տեղաւորէ խմորի գունդ մը եւ նախապէս գրուած թուղթի կտոր մը:

Հասաւ իր թաղը, յոգնութիւնը ակներեւ էր դէմքին արտայայտութենէն, բայց գունատ ժպիտ մը կ՚երեւէր հոն, գունատ, բայց խաղաղ: Ներքին խաղաղութիւնն էր կարծես դուրս կը ժայթքէր անոր նուաղ աչքերէն, այնպէս ինչպէս հարցի մը լուծման համար երկար չարչրկուած միտքը կը գտնէ ի վերջոյ բանալին, այնպէս ինչպէս երկար վրդովմունքը ցոյց կու տայ ելք մը, լոյս մը, յոյս մը, բայց...

Կը հասնի թաղի փուռը, վերջին գունդը եւ նախապէս գրուած թուղթի կտորը կը տեղաւորէ անոր մուտքին եւ կ՚անցնի, կ՚երթայ: Փռապանը կը կարդայ եւ ցաւոտ, բայց համաձայն նայուածքով կը դիտէ Շողիկին հեռանալը: Թուղթին վրայ գրուած էր՝ «Խմորը արիւնոտ է, չեմ կարող ուտել»:

Բոլոր թուղթի կտորներուն վրայ նոյն նախադասութիւնը գրուած էր, ան իր այս գործողութեամբ համախմբումի կոչ կ՚ուղղէր կարծես, իր կորուստներուն արեան կանչին անսալով կարծես միաբանելու ճիգ մը կը թափէր, հայրենիքը նոր կորուստներէ փրկելու ելք մը թերեւս, դաւաճանը, դաւաճանները գտնելու եւ անոնց ճիտին չոքող արիւնը մաքրելու ուղի մը նաեւ, հայրենիքը մաքրելու ուղի մը...

Շողիկ գարնանային այս առաւօտ, արեւուն ջերմ շողերուն տակ կարդացած էր Աւ. Ահարոնեանի «Արիւնոտ թթխմորը» պատմուածքը:

ԱՆԻ ԲՐԴՈՅԵԱՆ-ՂԱԶԱՐԵԱՆ

Երեւան