ՔՆՆԱԴԱՏԵԼՈՒ ԿԵՐՊԸ

Քննա­դա­տու­թիւ­նը՝ յա­ռաջ­դի­մու­թեան, բա­րե­փո­խու­թեան ա­ռաջ­նա­կարգ եւ անհ­րա­ժեշտ մի­ջոց­նե­րէն մին է։

Հոն ուր քննա­դա­տու­թիւն կայ՝ հոն կա՛յ նաեւ յա­ռաջ­դի­մու­թիւն, լու­սա­ւո­րու­թիւն եւ ճշմար­տու­թեան ճա­նա­չում։ Ա­ռանց քննա­դա­տու­թեան՝ ըն­կե­րա­յին կեան­քը ա­մուլ եւ անպ­տուղ հո­ղի մը կը դառ­նայ՝ ուր մար­դիկ կը նմա­նին «մե­քե­նայ»ի մը՝ որ ի՛նչ որ նա­խա­տե­սուած ու ծրագ­րուած է, միայն ան կ՚ար­տադ­րէ։

Մինչ­դեռ մարդ, իր յատ­կու­թիւն­նե­րով եւ բա­նա­կա­նու­թեամբ միշտ նո­րո­գուե­լու, միշտ ա­ւե­լի լա­ւին յա­ռա­ջա­նա­լու կո­չուած է։ Այս ի­մաս­տով քննա­դա­տու­թիւ­նը մղիչ ո՛ւժն է ըն­կե­րա­յին կեան­քին։

Բայց ինչ­պէս յա­ճախ կ՚ը­սենք, սի­րե­լի՜­ներ, ո­րե­ւէ գոր­ծիք օգ­տա­կար եւ նպա­տա­կա­յար­մար կ՚ըլ­լայ, երբ զայն գոր­ծա­ծո­ղը բա­րե­միտ է եւ ան­կեղծ այդ գոր­ծի­քին գոր­ծա­ծու­թեա­նը մէջ։ Ե­թէ լաւ գոր­ծա­ծուի գոր­ծիք մը՝ լաւ ար­դիւնք կու տայ, իսկ ե­թէ յե­տին նպա­տա­կով գոր­ծա­ծուի, վտանգ կը սպառ­նայ գոր­ծի­քը։

Քննա­դա­տու­թիւնն ալ, ճիշդ այս կէ­տին, կը նմա­նի զոր օ­րի­նակ, մկրա­տի՝ երբ օգ­տա­կար կեր­պով եւ բա­րի նպա­տա­կով գոր­ծա­ծուի՝ ի­րա­պէս օգ­տա­կար եւ կեան­քը դիւ­րաց­նող ա­ռար­կայ մըն է ան։

Բայց մկրա­տը, ե­թէ գոր­ծա­ծո­ղը յե­տին նպա­տա­կի մը հա­մար գոր­ծա­ծել փոր­ձէ զայն, վտան­գա­ւոր եւ վնա­սա­կար գոր­ծիք մը կ՚ըլ­լայ։ Եւ ա­հա­ւա­սիկ, այս պատ­ճա­ռով է, որ յա­ճախ կ՚ը­սենք. գոր­ծի­քը օգ­տա­կար կամ վնա­սա­կար կա­րե­լի է հա­մա­րել միայն զայն գոր­ծա­ծո­ղին նպա­տա­կին եւ գոր­ծե­լա­կեր­պին նկատ­մամբ։ Եւ քննա­դա­տու­թիւնն ալ ա՛յդ­պէս է։

Ու­շադ­րու­թիւն ը­րա՞ծ էք, սի­րե­լի ըն­թեր­ցող բա­րե­կամ­ներ, շատ ան­գամ, քննա­դա­տու­թեան ժա­մա­նակ, քննա­դա­տող­նե­րու նպա­տա­կա­կէ­տը ո՛չ թէ քննա­դա­տել է կա­տա­րուա­ծը գործ մը, այլ՝ ար­հա­մար­հել ան­ձը։ Ան­շուշտ, կեր­պով մը ճիշդ է այդ, քա­նի որ ինչ­պէս ը­սինք, կա­րե­ւո­րը «գոր­ծո՛ղ»ն է եւ ո՛չ թէ՝ «գոր­ծիք»ը։ Բայց ա­մէն բան իր չա­փին եւ սահ­մա­նին մէջ պէտք է կա­տա­րուի։ Գործ մը ե­թէ քննա­դա­տու­թեան ար­ժա­նի է՝ զայն գոր­ծո­ղը պէ՛տք է քննա­դա­տուի, նոյ­նիսկ պէ՛տք է տու­ժէ եւ հա­տու­ցա­նէ ան իր սխա­լին փո­խար­ժէ­քը։

Սա­կայն մար­դիկ ընդ­հան­րա­պէս կը չա­փա­զան­ցեն. «մէկ աչ­քի դէմ եր­կո՛ւ աչք» կը պա­հան­ջեն։

Քննա­դա­տու­թեան ա­տեն ալ կը չա­փա­զան­ցեն եւ քննա­դա­տու­թիւ­նը կը հասց­նեն «ար­հա­մար­հանք»ի։

Քննա­դա­տու­թիւ­նը մարդ­կա­յին սխա­լի մը սրբագ­րու­թեան հրա­ւէր մըն է՝ ազ­դա­րա­րու­թի՛ւն մը։

Քննա­դա­տու­թիւն գոր­ծադ­րե­լի է կեան­քի ա­մէն կա­լուա­ծի մէջ՝ միշտ բա­րեն­պա­տակ մօ­տե­ցու­մով, որ ընդ­հան­րա­պէս կը պակ­սի բա­րեա­ցա­կա­մու­թիւ­նը եւ քննա­դա­տու­թիւ­նը կը դառ­նայ՝ ար­հա­մար­հե­լու, ստո­րագ­նա­հա­տե­լու մի­ջոց։

Քննա­դա­տու­թեան գի­տակ­ցու­թիւ­նը, դժբախ­տա­բար կը պակ­սի շա­տե­րուն։ Եւ ան­շուշտ քննա­դա­տու­թիւ­նը կը շե­ղի  իր նպա­տա­կէն եւ կը դառ­նայ հա­կա­ռա­կու­թեան եւ նոյ­նիսկ թշնա­մու­թեան պատ­ճառ։

Մինչ­դեռ քննա­դա­տու­թեան ար­դիւ­նա­բեր դե­րա­կա­տա­րու­թեան հա­ւա­տա­րիմ՝ քննա­դա­տու­թեան գի­տակ­ցու­թիւ­նը ու­նե­ցող ան­ձեր, ա­ռիթ կու տան սխալ­նե­րու սրբագ­րու­թեան եւ փո­խա­դար­ձա­բար՝ քննա­դա­տուած ան­ձեր, նոյն գի­տակ­ցու­թեամբ կը սրբագ­րեն ի­րենք զի­րենք եւ ի­րենց սխալ գոր­ծե­րը։

Ե­թէ քննա­դա­տու­թիւ­նը չա­փա­ւոր է, քննա­դա­տուողն ալ հա­մես­տու­թեամբ եւ խո­նար­հու­թեամբ կ՚ըն­դու­նի զայն եւ ա­հա­ւա­սիկ կը հաս­տա­տուի ըն­կե­րա­յին խա­ղա­ղու­թիւ­նը եւ կը հաս­տա­տուի ներ­դաշ­նա­կու­թիւ­նը՝ ո­րոնք մարդս կ՚ա­ռաջ­նոր­դեն վերջ­նա­կան նպա­տա­կին՝ եր­ջան­կու­թեան, կա­տա­րե­լու­թեա՛ն։

Այս կեր­պով կա­տա­րուած քննա­դա­տու­թիւ­նը ու­նի վե­րա­նո­րո­գիչ, վե­րա­հաս­տա­տիչ եւ դար­մա­նիչ յատ­կու­թիւն, թէ՛ ան­հա­տա­կան եւ թէ ըն­կե­րա­յին կեան­քի հա­մար։ Ուս­տի քննա­դա­տու­թեան նպա­տա­կը պէ՛տք է ըլ­լայ՝ շի­նել, եւ ո՛չ թէ քան­դել…։

Քան­դիչ քննա­դա­տու­թիւ­նը մարդ­կա­յին ընդ­հա­նուր «ա՛խտ» մըն է, որ կը սպառ­նայ ըն­կե­րա­յին հա­մե­րաշ­խու­թեան եւ ան­դոր­րու­թեան։

Քննա­դա­տու­թեամբ երբ շե­ղում կ՚ըլ­լայ բնա­կա­նոն վի­ճա­կէն, ա­պա ու­րեմն կը ստեղ­ծուի տար­բեր ի­րա­վի­ճակ­ներ ան­հա­տա­կան եւ ըն­կե­րա­յին-հա­ւա­քա­կան կեան­քի մէջ։

Եւ ան­գամ մը, որ քննա­դա­տու­թիւ­նը շե­ղի իր նպա­տա­կէն, կը դառ­նայ վտան­գա­ւոր եւ բա­րո­յա­կան կեան­քի սպառ­նա­ցող զէն­քի մը։

Բայց քննա­դա­տու­թեան նպա­տա­կը ո՛չ վի­րա­ւո­րել է եւ ոչ ալ կեան­քեր վեր­ջաց­նել, այլ վե­րա­շի­նել, վե­րա­կազ­մել եւ դիւ­րաց­նել կեան­քը։

Թեր ու դէմ կար­ծիք­ներ միշտ կ՚ըլ­լան, պի­տի ըլ­լան եւ պէ՛տք է ըլ­լան, բայց ո՛չ մէկ կար­ծի­քի տէր «բո­լո­րը պէ՛տք է հպա­տա­կին ին­ծի, քա­նի որ իմ կար­ծի­քը ա՛յս է եւ ճի՛շդ է» պէտք է ը­սէ, ո­րով­հե­տեւ ա­մէն կար­ծիք իր սահ­ման­նե­րուն մէջ բա­նա­կա­նու­թեան բնա­կան հե­տե­ւանքն է, ան­շուշտ երբ ան բո­լո­րո­վին տա­րօ­րի­նակ չէ։ Ա­յո, կայ մէկ ճշմար­տու­թիւն, ե­թէ կա­րե­լի է ը­սել՝ մէկ բնօ­րի­նակ, բայց այդ ճշմար­տու­թեան՝ բնօ­րի­նա­կին հաս­նե­լու միակ մի­ջոցն է՝ բո­լոր օ­րի­նակ­նե­րը, բո­լոր կար­ծիք­նե­րը ու­սում­նա­սի­րել, եւ ե­թէ պէտք է քննա­դա­տել, դա­տո­ղու­թեան ու բա­նա­կա­նու­թեան մա­ղէն բծախնդ­րօ­րէն ան­ցը­նել եւ հա­մա­ձայ­նիլ կէ­տի մը վրայ՝ որ «ճշմար­տու­թի՛ւն»ն է, բնօ­րի­նա­կը։

Ա­ռանց փո­խա­դար­ձե­լու կար­ծիք­նե­րը, հա­մո­զում­նե­րը, ա­ռանց փո­խա­դարձ քննա­դա­տու­թիւն կա­տա­րե­լու, կա­րե­լի չէ հաս­նիլ ճշմա­րիտ ի­րո­ղու­թեան, որ է կա­տա­րե­լու­թի՛ւն։

Ար­հա­մար­հան­քի, ստո­րագ­նա­հա­տու­թեան ա­ռիթ կամ մի­ջոց պէտք չէ հա­մա­րուի ի­րա­կան քննա­դա­տու­թիւ­նը. ան­կեղ­ծու­թիւ­նը նա­խա­պայ­մանն է ա­ռողջ եւ նպա­տա­կա­յար­մար քննա­դա­տու­թեան։ Ու­շադ­րու­թիւն ը­րա՞ծ էք, կան մար­դիկ, ո­րոնք միշտ կը քննա­դա­տեն, միշտ թե­րու­թիւն մը, սխալ մը, ան­կա­տա­րու­թիւն մը կը տես­նեն ա­մէն գոր­ծի մէջ։ Ա­նոնց հա­մար մա՛րդ շիակ չէ, մա՛րդ ու­ղիղ գործ չի կա­տա­րեր։ Ար­դեօք կը խոր­հին, թէ միակ ու­ղի­ղը, միակ շի­տա­կը, միակ կա­տա­րեա­լը ի­րե՞նք են։ Ե­թէ այդ­պէս կը մտա­ծեն՝ ա­մե­նէն սխա­լա­կա­նը նոյ­նինքն ի­րենք են, եւ ա­մե­նէն ա­ւե­լի ի­րենք ար­ժա­նի՛ են քննա­դա­տու­թեան։ Քննա­դա­տե­լու հա­մար ա­մէն ոք, նախ պէտք է ինք­զինք ճանչ­նայ, ինք­նաքն­նա­դա­տու­թիւն ը­նե­լու քա­ջու­թիւ­նը, ան­կեղ­ծու­թիւ­նը եւ վե­հանձ­նու­թիւ­նը ու­նե­նայ, եւ յե­տոյ քննա­դա­տէ ու­րի­շը, բայց ո՛չ եր­բեք ար­հա­մար­հե­լով։

Նաեւ քննա­դա­տու­թեան ա­տեն պէտք է բար­կու­թեան զգա­ցու­մէն բո­լո­րո­վին հե­ռո՛ւ ըլ­լալ։

Մէ­կը, որ քննա­դա­տու­թիւ­նը կը միաց­նէ բար­կու­թեան վատ ու վնա­սա­կար զգա­ցու­մին, ա­պա ու­րեմն հրա­ժա­րած եւ շե­ղած է իր բուն նպա­տա­կէն։ Քննա­դա­տո­ղը պէտք է ըլ­լայ պա­ղա­րիւն, խո­հեմ, ողր­ջա­միտ եւ մա­նա­ւանդ ա­նա­չառ եւ ար­դա­րա­դատ։ Քննա­դա­տու­թիւ­նը լուրջ եւ պա­տաս­խա­նա­տուու­թեան գի­տակ­ցու­թիւն պա­հան­ջող գործ մըն է։ Ան պէտք չէ՛ քմա­հաճ կիր­քե­րու տպա­ւո­րու­թեան տակ ըն­թա­նայ։

Վեր­ջա­պէս, քննա­դա­տու­թեան նիւ­թը եւ քննա­դա­տուո­ղը ի՛նչ եւ ո՛վ որ ալ ըլ­լայ, պէտք է ան­պայ­ման վե՛ր բռնուի մարդ­կա­յին ար­ժա­նա­պա­տուու­թիւ­նը։ Այն քննա­դա­տու­թիւ­նը՝ որ կը մտի, նպա­տակ ու­նի վի­րա­ւո­րել մարդ­կա­յին ար­ժա­նա­պա­տուու­թիւ­նը՝ քննա­դա­տու­թիւն չէ, այլ՝ պար­զա­պէս թշնա­մանք։ Քննա­դա­տո­ղին եւ քննա­դա­տուո­ղին մի­ջեւ գիծ մը կայ՝ որ է փո­խա­դարձ յար­գանք մտա­ծում­նե­րու, կար­ծիք­նե­րու եւ հա­մո­զում­նե­րու։ Քննա­դա­տո­ղը ինք­զինք պէտք չէ դա­տա­ւո­րի տեղ դնէ, այլ միայն տե­սա­կէ­տի մը պաշտ­պա­նու­թիւ­նը կա­տա­րող՝ իր ար­ժա­նիք­նե­րուն եւ պա­տաս­խա­նա­տուու­թիւն­նե­րուն գի­տակ­ցու­թիւ­նը ու­նե­ցող ող­ջա­խոհ անձ­նա­ւո­րու­թիւն մըն է ան եւ կը կա­տա­րէ իր պար­տա­կա­նու­թիւ­նը՝ ըն­կե­րա­յին կեան­քի յա­ռաջ­դի­մու­թեա­նը հա­մար։ Մար­դուս կո­չու­մը կը պա­հան­ջէ քննա­դա­տել, քա­նի որ ա­նոր թէ՛ ի­րա­ւունքն է եւ թէ պար­տա­կա­նու­թիւ­նը՝ սրբագ­րել տե­սած ա­մէն սխալ եւ օգ­նել ու­րի­շին՝ որ­պէս­զի ճշմա­րի­տին հաս­նի, կա­տա­րե­լա­գոր­ծուի։

Վեր­ջին հարց մը եւս, որ ընդ­հան­րա­պէս կ՚ան­տե­սուի։ Ա­ռողջ եւ նպա­տա­կա­յար­մար քննա­դա­տու­թեան մը հա­մար պէ՛տք է քննա­դա­տո­ղը ո­րոշ տե­ղե­կու­թիւն մը ու­նե­նայ քննա­դա­տած նիւ­թին շուրջ եւ իր գի­տու­թիւ­նը գո­նէ հա­ւա­սա­րի քննա­դա­տուող ան­ձին գի­տու­թեան։

Քննա­դա­տու­թիւ­նը քմա­հա­ճոյք չէ՛, այլ՝ լուրջ եւ պա­տաս­խա­նա­տու գո՛րծ մը…։

ՄԱՇ­ՏՈՑ ՔԱ­ՀԱ­ՆԱՅ ԳԱԼ­ՓԱՔ­ՃԵԱՆ

Նո­յեմ­բեր 14, 2015, Իս­թան­պուլ