ՄԱՐԴՆ ՈՒ ՎԱԽԸ

Մարդ արարած ունի բազմաթիւ զգացումներ ու յուզումնական վիճակներ, սակայն, անոնց մէջ կան որոշ աստիճանաւորումներ, որովհետեւ իւրաքանչիւր զգացում մարդուն մօտ տարբեր ազդեցութիւն կը գործէ։ Անոնցմէ հզօրագոյններէն մին, անկասկած, վախի զգացումն է, որ խորապէս արմատաւորուած է մարդու էութեան մէջ, որովհետեւ վախը այն զգացումներէն է, որ կը դիտուի որպէս մարդու գոյատեւման անբաժան մէկ մասնիկը, որ նախատեսուած է մարդը պաշտպանել վտանգներէ: Վախը միւս զգացումներէն տարբերողը այն է, որ ան մեծապէս ազդեցութիւն կրնայ ունենալ միտքերուն եւ որոշումներուն վրայ:

Հոգեբաններ վախի զգացումը կը նմանեցնեն երկսայրի սուրի, որ կրնայ կեանքեր փրկել եւ մարդը դուրս բերել ճգնաժամէ, սակայն միւս կողմէ, կրնայ անձը թուլացնել եւ սահմանափակել անոր աճը: Վախը բազմատեսակ է եւ ունի իր զանազան ազդեցութիւնները. օրինակի համար, միջատներէ կամ գիշատիչներէ վախնալը վախ է, սակայն, ուրիշ տեսակի վախ մըն է ապագայի անորոշութեան հանդէպ մարդուն ունեցած վախը եւ այս երկուքը վախ ըլլալով հանդերձ, ունին իրենց տարբեր արտայայտութեան ձեւերն ու հետեւանքները, այդ իսկ պատճառով խօսելով վախի ինչութեան մասին՝ կարելի չէ ընել ընդհան հաստատումներ, որովհետեւ ինքն իր մէջ տարբեր մասերու բաժնուելու կողքին, անձէ անձ եւս կ՚ունենայ իր տարբեր արտայայտութիւնները: Մարդիկ յաճախ կ՚ունենան հասարակաց վախեր, սակայն, անոնց արտայայտութիւնները կրնան իրարմէ ամբողջութեամբ տարբեր ըլլալ, որովհետեւ շատերու մօտ վախը իրական կրնայ ըլլալ, իսկ ուրիշներու մօտ պատկերուած։ Այս երկու վախերուն մէջ եւս յստակ տարբերութիւն մը կայ, որովհետեւ իրական վախը իրական գետնի վրայ իր արտայայտութեան ձեւերը կրնայ ունենալ, իսկ երեւակայական ու պատկերուած վախ մը իրականութեան կողքին իր խոր հետեւանքներն ու արտայայտութեան ձեւերը կ՚ունենայ մարդու ներաշխարհէն ներս՝ ունենալով խոր ազդեցութիւն հոգիին եւ միտքին վրայ:

Այժմ կ՚ուզենք խօսիլ որոշ հասարակաց վախերու մասին, ուսումնասիրելու համար, թէ ո՞ր իրավիճակներն ու իրադարձութիւնները վախ կը յառաջացնեն մեր մօտ եւ ինչպիսի ազդեցութիւն կ՚ունենան մարդ արարածին վրայ. նախ պէտք է յստակ ըլլայ, որ վախը անձնական զգացում մըն է եւ այն վախը, որ ես մէջս կը զգամ, կրնայ տարբեր ըլլալ այն զգացումէն, որ դուն կը զգաս վախի ժամանակ։ Կարելի է մարդու վախերու համար մի քանի տասնեակ կէտեր դուրս բերել, որովհետեւ այդ մէկը սահման չունի. այն բանը՝ որ ինձ վախ չի պատճառեր, կրնայ քեզ վախ պատճառել եւ հակառակ, սակայն կան որոշ վախեր, որոնք ունին հասարակաց գոյն. օրինակի համար, ձախողութեան եւ մերժումի վախը. մարդ արարած այնքան կը մեծարէ յաջողութիւնն ու կ'ընդգծէ անոր կարեւորութիւնը, որ ինքնաբերաբար ձախողութիւնը կը դառնայ վախ. այդ վախը այնպէս ինչպէս մեծահասակներուն մօտ, նոյնպէս կրնանք տեսնել երիտասարդներուն, պատանիներուն եւ անգամ մանուկներուն մօտ, որովհետեւ որեւէ տարիքի մարդ ունի բաւարարուածութեան զգացումը, ինչ որ կրնայ վտանգուիլ ձախողութեամբ մը: Այս վախին վրայ մեծապէս ազդեցութիւն ունի հասարակական ակնկալիքները, որոնք ձախողութեան շուրջ մարդուն ունեցած վախին կու տան այլ շեշտ մը, մարդուն մօտ ստեղծելով թերութեան մը շուրջ վախի զգացողութիւն: Այս բոլորը մարդուն մօտ կը ստեղծեն քննադատուելով վախը, որովհետեւ մարդ իր բնազդով մի՛շտ ալ կ՚ուզէ դրական ազդեցութիւն ունենալ եւ յիշուիլ իր յաջողութիւններով։ Այսօր մեր շուրջ մարդիկ աւելիով կը խօսին իրենց յաջողութիւններուն մասին՝ քան ձախողութիւններուն, որովհետեւ յաջողութեանց մասին խօսիլը իրենց մէջ ինքնավստահութիւն կը յառաջացնէ, մինչ ձախողութիւնները պատճառ կ՚ըլլան հին վախերը վերյիշելու:

Ըսինք, որ վախը իր ազդեցութիւնը կ՚ունենայ մարդու գործունէութեան, ինչպէս նաեւ մտածողութեան եւ որոշումներուն վրայ. այդ վախերու վերլուծումը յաճախ մարդը հեռու կը պահէ գործունէութենէ, որովհետեւ մարդ կը կեդրոնանայ չձախողելու վրայ՝ այդ ձախողութիւնները որպէս դաս ու աւելի զօրանալու միջոց ընդունելու փոխարէն:

Ձախողութենէն ետք մարդկային հասարակաց վախերէն մէկն է անորոշութիւնը. այս վախը հոգեբանական է, որովհետեւ մարդ արարած իր գոյութեան ընթացքին միշտ կայունութիւն կը փնտռէ եւ ինքզինք ապահով զգալու համար կ՚ուզէ հեռատեսութեան ճամբով ընթանալ: Անորոշութեան գիտակցութիւնը մարդուն մօտ կը ստեղծէ նաեւ վտանգի հասկացողութիւն եւ այս մէկը անկախ անձէ մարդու բնազդին մէջ գոյութիւն ունի. անորոշութիւնը մարդուն մօտ կը ստեղծէ այն զգացումը, թէ այդ անյայտութիւնը կրնայ կախեալ ըլլալ ուրիշէն եւ մարդ չունենայ վերահսկողութիւն, որովհետեւ մարդ ինքզինք պաշտպանուած ու ապահով կը զգայ, երբ հսկողութիւնը իր ձեռքն է, սակայն, անորոշութիւնը մարդուն միտքին մէջ որոշ բացեր կը ստեղծէ։ Նախապէս մեր գրած գրութիւններէն մէկուն մէջ ըսած էինք, որ յստակ վատը, անյստակ լաւէն աւելի վատ կրնայ ըլլալ, որովհետեւ անորոշութիւնն ու անյստակութիւնը ինքնին հոմանիշ են վախի, որովհետեւ ինչ որ յստակ չէ՝ հարցական է մարդուն համար:

•շարունակելի…

ՀԱՐՑ՝ ԱՐՀԵՍՏԱԿԱՆ ԲԱՆԱԿԱՆՈՒԹԵԱՆ

Հարցում. Ի՞նչն է ամենէն շատ տարածուած վախը:

Պատասխան. Մարդոց մէջ ամենէն տարածուած վախը կը նկատուի անյաջողութեան հանդէպ մարդուն ունեցած վախը: Այս վախը ծնունդ կ՚առնէ անձնական, ինչպէս նաեւ հասարակութեան ակնկալիքները չբաւարարելէն, ինչ որ շփոթութիւն կը ստեղծէ մարդուն մօտ: Այս մէկը արգելք կ՚ըլլայ, որ յաճախ մարդիկ դիմեն վճռորոշ քայլերու, որովհետեւ անյաջողութեան հեռանկարը կը ճնշէ: Անյաջողութեան հանդէպ մարդուն ունեցած վախը խորապէս արմատաւորուած է այդ մէկը դարձնելով համընդհանուր զգացում:

ՀՐԱՅՐ ՏԱՂԼԵԱՆ

Երեւան