ՄԱՐԴՆ ՈՒ ՎԱԽԸ

Հասարակաց վախերը բազմաթիւ են. անոնցմէ մէկն է, օրինակ, սիրեցեալի մը կորուստը. այս վախը համընդհանուր երեւոյթ ունի եւ բնածին զգացում մըն է. այս վախի հիմնական պատճառը մեր մեզի համար սիրելի եղած անձերու հանդէպ կապուածութիւնն է եւ անոնց բացակայութիւնը՝ մանաւանդ յաւիտենական կորուստը ինքնին վախ կը պատճառէ, որովհետեւ մարդ արարած ընդհանրապէս կը վախնայ մինակութեան զգացումէն: Կեանքն ու ուսումնասիրութիւններ կը փաստեն, որ նման վախեր, մա՛նաւանդ կորուստի պարագային, կրնան ամբողջ կեանք մը ազդեցութիւն ունենալ: Այս վախը միւսներէն զանազանողը այն է, որ այս մէկը ունի անխուսափելիութիւն. կորուստը, մահը մարդ արարածին համար նորութիւն մը կամ գաղտնիք մը չէ եւ մարդ արարած ուշ կամ կանուխ պիտի մահանայ եւ այդ անխուսափելիութիւնը մարդուն աւելի վախ կը պատճառէ. միւս վախերը կրնան երեւակայական ըլլալ եւ շատ անգամ մնալ որպէս երեւակայութիւն, սակայն, սիրելիի մը կորուստը անխուսափելի է եւ աշխարհի վրայ չկայ մարդ անհատ, որ այդ վախն ու ճշմարտութիւնը ապրած չըլլայ եւ սիրելիի մը կարօտը չունենայ իր սիրտին ու հոգիին մէջ: Պէտք է նկատի ունենալ, որ այս վախը գոյութիւն ունի հազարամեակներ շարունակ:

Սակայն, վախը միշտ ժխտական ազդեցութիւն չունի. այժմ փորձենք ամփոփ ձեւով հասկնալ վախի դրական ազդեցութիւնները. առաջին հերթին որպէս դրական ազդեցութիւն վախը մարդուն կը մղէ պայքարելու. մարդ կը պայքարի, որպէսզի հնարաւորինս հեռու մնայ իր վախերէն եւ այդ մէկը մարդուն մէջ կը զարգացնեն գոյատեւելու, պայքարելու ունակութիւնը. վախը պատճառ կ՚ըլլայ, որպէսզի մարդ աւելի արագ ձեւով արձագանգէ երեւոյթներուն եւ այսպիսով խուսափի վտանգներէն: Վախը մարդուն մէջ կը ստեղծէ պաշպանողականութիւն:

Վախի միւս դրական ազդեցութիւնը որոշում կայացնելու ունակութեան զարգացումն է. վախը պատճառ կ՚ըլլայ, որ ուղեղը առաջնահերթութիւն տայ կարեւոր մանրամասնութիւններուն եւ շատ աւելի արագ որոշում կայացնէ, որ կը միտի մարդը հեռու պահել վտանգին ազդեցութենէն: Ճնշումի տակ մարդ ատակ է շատ աւելի արագ որոշում կայացնելու:

Վախի միւս դրական կողմը մարդուն զարգացումն է. վախը պատճառ կ՚ըլլար, որպէսզի մարդ մտածէ իր վախերուն մասին եւ անոնց շուրջ որոշ լուծումներ ու ճկնութիւն ձեռք բերէ. եթէ այսօր կը վախնայ այսինչ բանէն, ապա բնականաբար մտածած է նաեւ անոր լուծումներուն եւ հաւանական ազդեցութեան մասին. այսինքն վախը պատճառ կ՚ըլլար, որ իրականանալու պարագային յանկարծակիի չգայ մարդ արարած եւ իր ուժերն ու յուզական վիճակը զարմանալու եւ վախնալու յատկացնելու փոխարէն լուծումներուն վրայ կեդրոնանայ: Վախը նախազգուշութիւն մը կը ստեղծէ:

Հոգեբաններ կը յայտնեն, որ վախը պատճառ կ՚ըլլայ, որ մարդ աւելիով կարեկցանք ունենայ իր նմանին հանդէպ. այլ խօսքով՝ մարդիկ այն վախը որ ունին, բնականաբար, չեն ցանկար նաեւ ուրիշին. յանկարծ եթէ ուրիշ մը այդ վախին իրականութիւնը ապրի, ապա մարդ շատ աւելի կարեկցանք կ՚ունենայ անոր հանդէպ, որովհետեւ այդ նոյն կացութեան մէջ կրնայ ինք եւս յայտնուիլ՝ ինչ որ անոր մեծագոյն վախերէն մէկն է: Վախը, մանաւանդ հասարակաց վախ ունենալու պարագային մարդոց մէջ կը ստեղծուի միասնութիւն մը եւ անհատներ կը սկսին միասնաբար միջոցներ որոնել՝ դիմագրաւելու համար ապագայ մարտահրաւէրները:

Վախի դրական ազդեցութիւններէն մէկը այն է, որ մարդուն մէջ կը յայտնաբերէ ուժեր՝ որոնց մարդ անտեղեակ է. օրինակ՝ վախի ժամանակ կը տեսնենք, թէ ինչպէս անձ մը իր բնական կարողութենէն աւելի արագ կը վազէ. մարդ ինք եւս կը զարմանայ, թէ ինչպէս յաջողեցաւ այդքան արագ վազել. պատճառը պարզ է. մարդ ի սկզբանէ ունի ուժը այդ արագութեամբ վազելու, սակայն, տակաւին չէ յայտնաբերած այդ ունակութիւնը։ Վախը պատճառ կ՚ըլլար, որ շատ երեւոյթներ ի յայտ գան:

Վախի մէկ այլ դրական կողմը այն է, որ պատճառ կ՚ըլլար, որ մարդ ուշադրութիւն դարձնէ իր կեանքին եւ սկսի ինքն իր անձին մասին մտածել. մարդ իր կեանքին մէջ կ՚ունենայ որոշ առաջնահերթութիւններ. վախը մեծապէս ազդեցութիւն կրնայ ունենալ անոնց վրայ. այդ վախերը սեփական արժէքներ կը ստեղծեն եւ կը ստիպեն, որպէսզի մարդ աւելի խոր ու գիտակցուած համոզում ունենայ իր ըմբռնումներուն ու համոզումներուն մէջ:

Գուցէ ոչ միայն վախը. աշխարհի մէջ ամէն երեւոյթ, սկսեալ մահէն, ունի իր դրական ու ժխտական կողմերը եւ զանոնք զանազանելն ու հասկնալը միտքին տրուած պարտականութիւն է. օրինակի համար, մահուան գաղափարը կրնայ պատճառ ըլլալ, որպէսզի մարդ այնքան ալ ուշադրութիւն չդարձնէ ժամանակաւոր մանրուքներուն՝ որոնք լոկ կեանքը դժբախտացնելու կը ծառայեն. դրականն ու ժխտականը տեսնելը մարդուն տրուած շնորհք մըն է եւ աւելի դիւրին կ՚ապրի ան՝ որ իր վախերուն հանդէպ ամբողջական գիտակցութիւն ունի:

•շարունակելի…

ՀԱՐՑ՝ ԱՐՀԵՍՏԱԿԱՆ ԲԱՆԱԿԱՆՈՒԹԵԱՆ

Հարցում. Վախը կրնա՞յ դրական կողմեր ունենալ:

Պատասխան. Այո՛, վախը կրնար դրական կողմեր ունենալ, որովհետեւ վախը կը ծառայէ որպէս պաշտպանութեան միջոց, մարդը զգուշացնելով հնարաւոր վտանգներու մասին, յիշեցնելով պաշտպանուելու անհրաժեշտութիւնը: Ան կրնայ զօրացնել կեդրոնացումը եւ սրել մարդու բնազդը, հնարաւորութիւն տալով աւելի արագ արձագանգել կեանքին սպառնացող վտանգներուն: Վախը կ՚ազդէ անձնական աճին, մարդոց մղելով դիմագրաւելու մարտահրաւէրներ: Վախը նոյնիսկ կրնայ մարդը մղել նպատակներուն հասնելու, որոշումները բարելաւելու եւ մարդկային հաստատակամութիւնը զարգացնելու:

ՀՐԱՅՐ ՏԱՂԼԵԱՆ

Երեւան