ԿԱԼՈՒԱԾԱՅԻՆ ԽՆԴԻՐՆԵՐԷՆ ԱՆԴԻՆ

Երուսաղէմի պատրիարքութեան կալուածներու խնդիրը իրաւական գետնի վրայ կը բացատրուի՝ կուտակուած պարտքերու դիմաց առնուած քայլով: Երուսաղէմի քաղաքային իշխանութիւնները առաջադրած են բռնագրաւել կալուածները, աճուրդի հանել եւ այդպիսով մարել պատրիարքութեան տասնամեակներու վրայ կուտակուած պարտքը:

Այստեղ պարտքերու կուտակման, անոնց շիջման եղանակներու, կողմերու միջեւ կայացած համաձայնութիւններու եւ զուտ իրաւական լուծման մանրամասնութիւնները կը թուի, որ երկրորդական նշանակութիւն ունին: Պարզ է, որ պարտքերու կուտակումը վարչակառավարման բացթողում կ՚ենթադրէ՝ մանաւանդ եթէ այդ ուղղութեամբ շիջման եղանակներ չեն որդեգրուած եւ տարիներու վրայ կարելի չէ եղած լուծումի յանգիլ:

Խնդիրը քաղաքական առանցք ունի: Այս կալուածները, որոնց դէմ առաջին ոտնձգութիւնը չէ, որ տեղի կ՚ունենայ, դարաւոր ժառանգութեան մաս կը կազմեն եւ հայութեան պատմական իրաւունքներուն մաս կը կազմեն:

Երուսաղէմը միաստուածեան կրօններու համաշխարհային կեդրոն է, ուր համատեղուած են այդ կրօններն ու անոնց հետեւող դաւանանքները: Իւրաքանչիւրի չափաբաժինը, իրաւունքը, նոյնիսկ ծիսակատարութիւններու ընթացքին իւրաքանչիւրին վերապահուած իրաւունքը, արարողութիւն կատարելու յաջորդականութիւնը, սրբավայրերու դուռ բանալ-փակելու մենաշնորհները այնքան մանրամասնութեամբ որոշուած են, որ ամբողջ համակարգ մը կը խարխլի, եթէ խախտին այդ օրինաչափութիւնները:

Աշխարհը ականատես կ՚ըլլայ տարբեր արարողութիւններու ընթացքին ծագած վէճերու, բռնութիւններու, կռիւներու, ուր Իսրայէլի իրաւապահ մարմինները ոչ անպայման զսպելու կամ կարգաւորելու նպատակով ծառայութիւններ կ՚իրականացնեն:

Կալուածներու այս խնդրի արծարծումէն առաջ եւ անոր ընթացքին բազմաթիւ անգամներ հրեայ ծայրայեղականութեան ներկայացուցիչներ ուղղակի հայերը վտարելու կոչերով եւ համապատասխան գործողութիւններով հանդէս եկան հայապատկան թաղամասերու մէջ:

Կը թուի, որ այս անհանդուրժողականութիւնը կամ հակահայ գրգռութիւնները միայն ծայրայեղականութեան ակունքներէ չեն բխիր: Մանաւանդ Երուսաղէմի քաղաքային իշխանութիւնները կը հետեւին պաշտօնական Թել Աւիւին՝ յատկապէս Երուսաղէմ քաղաքի նոր կարգավիճակի ապահովման քաղաքականութեան առումով:

Պարզ է, որ Միացեալ Նահանգներու գործող նախագահը իր նախորդ պաշտօնավարման ընթացքին առաջադրած էր Երուսաղէմը դարձնել Իսրայէլի մայրաքաղաք: Այդ առաջադրանքի ուղղութեամբ որոշ քայլեր առնուեցան՝ դեսպանատուներու Երուսաղէմ տեղափոխումով: Կարգավիճակը չփոխուեցաւ սակայն: Թրամփի վերընտրութիւնը յայտնապէս կրնայ քաջալերած ըլլալ Թել Աւիւն ու Երուսաղէմի իշխանութիւնները:

Աւելի հեռանանք շարժառիթներու որոնման քաղաքական հայեցակէտերու առումով եւ նկատենք Իսրայէլ-Ատրպէյճան խորացող համագործակցութիւնը եւ ինչո՞ւ չէ՝ դէպի Պաքու ուղղուող ուղերձը այս բոլորին մէջ:

Թել Աւիւը անհանգիստ է «երկու պետութիւն» բանաձեւի հիման վրայ միջազգայնացուող օրակարգէն, ուր յստակ պատկերացում կայ նաեւ Երուսաղէմի կարգավիճակին մասին՝ Արեւելեան, Արեւմտեան բաժիններով:

Միւս կրօններն ու դաւանանքները կալուածային յարձակումներու չեն ենթարկուիր հայոց նման: Այստեղ է, որ հայկական առաջնահերթութիւնը մտածել կու տայ Թել Աւիւ-Պաքու գործակցութեան մասին: Աւելի հեռահար կտրուածքով հարուածը կրնայ հասնիլ յոյներուն, լատիններուն, արաբներուն, որոնք այլապէս արդէն հալածանքի տակ են:

Դարաւոր ժառանգութեան մը կորուստին ահազանգը կը հնչեցնեն երուսաղէմահայութեան ներկայացուցիչները: Եթէ ընդունինք, որ խնդիրը պարտք կուտակել-մարելու մէջ չի կայանար, այլ քաղաքի մը կարգավիճակի վերափոխման, որուն ընդառաջ տարբեր կրօններու եւ դաւանանքներու ունեզրկումին, ապա պէտք է մտածել իրաւունքներու փրկութեան համար աւելի ընդգրկուն ներգրաւումի մասին՝ պետութիւն եւ սփիւռք հասկացողութեամբ:

ՇԱՀԱՆ ԳԱՆՏԱՀԱՐԵԱՆ
Խմբագրական՝ Պէյրութի «Ազդակ» օրաթերթի