ԼՈՒՍԻՆԸ ՀՈՐԻՆ ՄԷՋ ՉԻՆԿԱՒ

-Հայրիկ, ի՞նչ կ՚ընես:

Կը փնտռեմ սիրտս, որ այդ գիշեր ինկաւ:

-Եւ այստեղ պիտի գտնե՞ս զայն:

Հապա ո՞ւր պիտի գտնեմ զայն: Դէպի գետին կը ծռիմ եւ հատիկ-հատիկ կը բռնեմ զայն, ինչպէս հոկտեմբերին պարտիզպանուհիները ձիթապտուղի հատիկները կը հաւաքեն:

-Սակայն դուն խճաքարը կը բռնես:

Այսպիսի բան մը յիշողութիւնն ու տեսողութիւնը կը մարզէ: Ի՜նչ գիտնաս, թերեւս այս խճաքարը սրտային կրացում (կարծրացում) է: Իսկ եթէ այդպէս չէ, ապա արդէն սովորական դարձած է ինծի համար փորձել առանձինն փնտռել բան մը, որ կը կորսուի ինձմէ: Պարզ փնտռտուքը փաստ մըն է, որ կը մերժեմ համակերպիլ իմ կորսուելուս: Իսկ կատարուած փորձին միւս ծայրն ալ փաստ մըն է, որ ես կորսուած մըն եմ, այնքան ատեն որ դեռ կորսնցուցածս չեմ գտած:

-Հայրիկ, ուրիշ ի՞նչ կ՚ընես: 

Կը գտնեմ այն խճաքարը, որ սիրտիս կը նմանի եւ զայն իմ բորբոքած մատովս բառերու կը վերածեմ, որ զիս երկխօսութեան մէջ կը դնէ հեռաւոր երկրի հետ. լեզու կը դառնանք, որ ի վիճակի է մարմնաւորուելու:

-Ուրիշ խօսքեր չե՞ս ըսեր:

Կ՚ըսեմ. սակայն, չեմ հասկնար ըսածներս, եւ կինը՝ որու հետ կը զրուցեմ, երկրորդ օտարութիւն մը կ՚ըլլայ:

-Երբ փոքր էիր, լուսինէն կը վախնայի՞ր:

Այդպէս կ՚սեն: Սակայն, ճիշդ է, որ փոքրիկները միշտ կը վախնան լուսինէն: Եթէ ան չըլլար, ապա շատոնց որբացած կ՚ըլլայի: Տակաւին հորին մէջ չէր ինկած: Ճակատէս բարձր էր եւ թութի ծառի մօտիկ էր, որ մեծ հօրս տան պատին մէջտեղը կը գտնուէր: Շունը կը հաջէր, երբ ան կը մօտենար: Եւ երբ առաջին փամփուշտը զարնուեցաւ, զարմացայ այն հարսանիքով՝ որ երկինքին մէջ տեղի կ՚ունենար: Իսկ երբ մեզ դէպի երկա՜ր կարաւանը առաջնորդեցին, ապա լուսինը ընկերակցեցաւ մեզի ճանապարհին. աւելի ուշ իմացայ, թէ աքսորի ճանապարհն էր: 

Եւ առանց իրեն՝ ինչպէս ըսի, ծնողներէս կը կորսուէի:

-Ուրիշ ի՞նչ կը յիշես:

Կը յիշեմ, որ փոքր տարիքիս սորվեցայ առանձինն ճամբորդել: Մայրս Աքքա ճամբորդեց. բարկացայ, որովհետեւ ձգեց զիս: Եւ ինչքա՜ն կը սիրէի Աքքան: Տարիներ առաջ՝ աշխարհի ամենէն հեռաւոր կէտն էր: Իսկ հիմա՝ ի՜նչ տարօրինակ, դարձեալ աշխարհի ամենէն հեռաւոր կէտն է: Հինգ տարեկան էի երբ Սեւ փողոցին մէջէն կը քալէի դէպի Աքքա:

-Ինչպէ՞ս գիտցար ուղղութիւնը:

Դէպի Արեւմուտք ճամբան՝ որ ասֆալթապատուած էր, ուրիշ բան չէր նշանակեր, բացի ճամբորդութիւնը դէպի Աքքա: Շատ տաք էր. լացի արեւին եւ ծարաւութեան պատճառով: Բազմաթիւ անգամներ նստայ, որպէսզի հանգստանամ. վերադառնալու մասին ալ մտածեցի, սակայն ամչցայ պարտութենէն:

-Ի՞նչ կը նշանակէր պարտութիւնը քեզի համար:

Բան մը ուզեմ՝ եւ չի՛ կատարուիր: Բանի մը սկսիմ՝ եւ չաւարտեմ: Եւ շարունակեցի ճամբաս դէպի Աքքա: Կանգնեցայ անոր մուտքին՝ խաչմերուկին վրայ: Գործածել ուղղութիւնը՝ ուրկէ եկած էի, հաշիւէս դուրս ինկած էր: Հարաւային ուղղութիւնը փորձեցի, որ զիս հասցուց աւազոտ սարահարթ մը, որ ծովուն կը նայի: Մայրս այստեղ չէր: Ետ խաչմերուկ վերադարձայ: Հիւսիսային ուղղութիւնը փորձեցի, որ դէպի Պէյրութ կը տանէր: Մայրս այստեղ ալ չէր: Ետ խաչմերուկ վերադարձայ: Արեւմտեան ուղղութիւնը փորձեցի, որ զիս քաղաքին կեդրոնը հասցուց. տեղ մը մտայ եւ ջուր ուզեցի. խմցուցին ինծի եւ հարցուցին, թէ ո՞վ կը փնտռեմ: Ըսի անոնց. մայրս կը փնտռեմ:

-Գիւղացի փոքրիկ մը ինչպէ՞ս իր մայրը կը փնտռէ խճողուած քաղաքի մը մէջ:

Ինչպէս որ ես ըրի: Վստահ էի, թէ հազարաւոր դէմքերու մէջէն պիտի գտնէի զինք, եւ եթէ վախս չըլլար՝ գիշերէն, որ կը մօտենար, ապա առանձինս գիւղ չէի վերադառնար: Սակայն, փոքրիկ մը, որ հինգ տարեկան է, պէտք է որ պարտուի: Վերադարձայ խաչմերուկ եւ գործածեցի այն ուղղութիւնը՝ ուրկէ հիասթափուած եկայ: Վախցայ հարթավայրէն հասնող գիշերէն եւ փողոցին ծայրը կանգնեցայ: Բեռնափոխադրող մեքենայ մը կանգնեցաւ եւ հարցուց ինծի, թէ ո՛ւր կ՚երթամ. ըսի անոր, թէ՝ ալ-Պիրուա¹: Մայրս տունն էր, իսկ տան անդամներն ու դրացիները զիս գիւղի հորերուն մէջ կը փնտռէին: Փոքրիկ մը երբ կորսուի, անպայմանօրէն հորի մը մէջ ինկած պիտի ըլլայ: Մայրս լացաւ. ես ալ լացի անոր հետ: Երբ իր ուրախութիւնը ամբողջացաւ, զարկաւ ինծի, իսկ մեծ հայրս զիս իր մօտ առաւ եւ քաղցրաւենիք տուաւ ինծի… Եւ առաջին ճամբորդութիւնս վերջացաւ:

Այս է Աքքայի առաջին համը: Անոր մէջ միշտ բան մը կը փնտռեմ, որ չեմ գտներ: Անոր մէջ մայրս փնտռեցի, որ արդէն գիւղ վերադարձած էր: Տարիներ ետք սիրածս փնտռեցի, բայց ան ուրիշ մարդու մը հետ կ՚ամուսնացուէր: Այնտեղ աշխատանք ալ փնտռեցի, բայց աղքատութիւնը կը հալածէր զիս: Անոր մէջ ժողովուրդս ալ փնտռեցի, սակայն բանտն ու անկիրթ (կոպիտ) սպան գտայ: Աշխարհի վերջին սահմանն էր եւ հիասթափութեան առաջին փորձերը: Անոր պարիսպները ժամանակի ընթացքին կը մաշէին:

-Աշխարհի սկիզբին մասին ուրիշ բան մը կը յիշե՞ս:

Կը յիշեմ խորհրդաւոր կերպարանք մը, որ օգնեց ինծի օգնութիւն ակնկալել երեւակայութենէն եւ երազէն: Իրականութիւնը կտրուելու գործողութեան կ՚ենթարկուէր, նախքան որ իմ գիտակցութեանս մէջ իր աճած տեսքը ստանար: Յետոյ պատահող պարագաներու բերումով, պէտք էր անպայմանօրէն անոր վերադառնայի, որպէսզի կարենայի գոյութիւնս պահպանել: Արդարեւ, երազիս ամբողջացումն էր: Այս էր, որ զիս միշտ կը ստիպէր երազել, սահմանափակուած՝ անհրաժեշտութեան արդարացումներով, եւ ո՛չ թէ ճամբայ ելած՝ շքեղ պատրանքի թեւերով:

Երկիրը միաժամանակ ժայռ եւ թռչուն կ՚ըլլար: Իրականութիւնը՝ իր եղած վիճակին մէջ, -նոյնիսկ եթէ օրինաւոր չէ-, քեզմէ մասնիկ մը չի՛ դառնար առանց երազի կապին, որ աւելի իրական կը թուի քան հաստատուն ծառ մը: Իսկ երազը՝ իր ընդհանուր վիճակին մէջ, -նոյնիսկ եթէ գեղեցիկ ալ չըլլայ-, քեզի համար դրդապատճառ մը չ՚ըլլար, առանց կապուելու ժայռի մը, ինչքան ալ անոր ձեւերը փոխուին: Ճիշդ է, որ իրողութիւնները այս աստիճանի սուրբ չեն ըլլար, բացի այն պարագայէն, երբ ան փորձութիւն մը չէ քու պատկանելիութիւնը այս գոյութեան: Բացի եթէ վէճերու առիթ է: Սակայն, անկէ զրկուիլդ չի նշանակեր, որ ան միակ կենսունակութիւնդ է, ինչքան ալ սուղ ըլլայ ան: Այլապէս, ինչպէ՞ս հասկնանք գրաւուած աղքատ երկիրներուն պատրաստակամութիւնը մեռնելու՝ յանուն հին աղքատութեան վերադառնալու: Բան մը կայ, որ կը մոռնանք յեղափոխական գեղեցիկ ասոյթներ սորվելու մրցավազքի խճողումին մէջ: Այս բանը՝ մարդկային արժանապատուութիւնն է, իմ հայրենիքս միշտ իրաւացի չէ՛: Սակայն, ես բացի հայրենիքէս ո՛չ մէկ տեղ եւ ո՛չ մէկ իրական իրաւունք կրնամ կիրառել: 

-Ինչո՞ւ կը խուսափիս ինձմէ: Արդեօք կը հեռանա՞ս հին օրերէն:

Որպէսզի բացատրեմ քեզի, թէ հին ուրախութիւն մը չէ, որ կը պաշտպանեմ եւ ո՛չ ալ կը գովերգեմ անցեալ դժբախտութիւն մը: Բանուորները հայրենիք չունի՞ն: Սակայն, հայրենիքէ զրկուածները հայրենիք մը ունին: Ի ուրախութիւն մեզի, թերեւս, մեր հայրենիքը ճշմարիտ ու գեղեցիկ է: Ան այս խայթող տեսքը չէ ստացած իր գեղեցկութեան մէջ, մեր անկէ զրկուած ըլլալու արտաձգումներէն: Ան երազ մըն է իր իրականութեան մէջ եւ իրականութիւն՝ իր երազին մէջ: Մենք աղքատութեան չենք կարօտնար, այլ՝ կը կարօտնանք դրախտի: Կը կարօտնանք մեր մարդկութիւնը կիրառելու որեւէ մէկ վայրի մէջ:

-Կա՛նգ առ այս կէտին վրայ:

Հազարաւոր զոհերու եւ նահատակներու կեանքը այս կէտին վրայ կանգ առաւ: Խաբուածներ չէին: Ոմանք որ տեսան զայն, սիրոյ վարակէն մեռան: Սակայն, քարտէսը միշտ սխալ չէ, պատմութիւնն ալ միշտ սխալ չէ: Ինչո՞ւ համար մարգարէները, աղքատներն ու ասպատակողները սիրեցին զայն այնքան, նոյնիսկ սպաննելու աստիճան: Միջերկրականեան սեռային պարը, որ կը պարէ ալ-Քարմէլի² լանջերուն հետ, կ՚աւարտի Թապարէյա ծովակին ծնունդով: Այնտեղ կայ ծով մըն ալ, որ Մեռեալ ծով կոչած են, որովհետեւ այս դրախտին մէջ պէտք է բան մը մեռնի, որպէսզի կեանքը ձանձրացուցիչ չըլլայ: Իսկ երբ Վերին Գալիլիան անտառներով խճողուեցաւ, Երուսաղէմը պէտք է փաստէր, որ ժայռերը լեզուի կենսունակութիւն կրնան ունենալ: Ա՛յս է իմ հայրենիքս: Ընկերոջս հայրը, որ Պէյրութ կը բնակէր, չէր չափազանցեր, երբ կը հոտոտար լեմոններու ծաղիկներու բացուիլը Եաֆայի այգիներուն մէջ՝ իրենց ժամանակին…, եւ մահացաւ:

«Տխրութեան սովորական օրագիր»

ՎԱՐԱՆԴ ՔՈՐԹՄՈՍԵԱՆ

•շար. 1

Վաղարշապատ

---

¹ Պաղեստինի մէջ գիւղ մը, Աքքայէն մօտաւորապէս 10 քիլօմեթր հեռաւորութեան վրայ՝ դէպի արեւելք: 1948-ի պատերազմի ընթացքին, հիմնայատակ կործանուած է:

² Քարմէլ լեռ կամ Մար (Սուրբ) Իլիաս (Եղիա) լեռ: Գրաւուած Պաղեստինի հիւսիսակողմը գտնուող լեռնաշղթայ մը, որ Միջերկրական ծովին կը նայի, ինչպէս նաեւ Եաֆա քաղաքի նաւահանգիստին ու Աքքա ծոցին: