ԱԿՆԱՐԿ - 104 - «ԱՅՆ ԻՆՉ ՈՐ ԱԶԳԱՅԻՆ Է՝ ԱԶԳԱՅԻՆ Է, ԱՅՆ ԻՆՉ ՈՐ ՊԵՏԱԿԱՆ՝ ՊԵՏԱԿԱՆ» (ԵՐԱԺԻՇՏ ԵՒ ԵՐԳԱՀԱՆ ՎԱՀԱՆ ԱՐԾՐՈՒՆԻԻ ՄՏՈՐՈՒՄՆԵՐԸ)

Վերջերս, Հայաստանի Հանրապետութեան Ազգային ժողովը երկրորդ ընթերցումով որոշում ընդունեց փոփոխութիւններ մտցնելու «Մշակութային օրէնսդրութեան հիմունքների մասին» օրէնքին մէջ, ըստ որում օփերային թատրոնի, պատկերասրահի, գրադարանի՝ շուրջ տասնմէկ բացառիկ մշակութային հաստատութիւններու պարագային, «ազգային» բառը պիտի փոխարինուի «համապետական» բառով։

Այս որոշումը ընդվզում յառաջացուցած է տակաւին ազգայինով ապրող եւ ազգայինով մտահոգուող որոշ գործիչներու եւ անհատներու մօտ, որոնցմէ է երաժիշտ, երգահան Վահան Արծրունին: 

«Հրապարակ» օրթաթերթի աշխատակիցներէն Սոնա Ադամեան այս ուղղութեամբ զրոյց մը ունեցած է Վահան Արծրունիի հետ, որ արեւմտահայերէնի վերածելով մեր ընթերցողներու ուշադրութեան կը յանձնենք: 

Այսպէս, ըստ Արծրունիի՝ այս որոշումին ընդունումը ո՛չ մէկ տրամաբանական հենք ունի. «Մենք համակարգային մօտեցումի դրոյթներու բացակայութիւն կը տեսնենք: Ատոնք իբրեւ թէ առանձին նախաձեռնութիւններ են, բայց փորձել բնական հիմնաւորում գտնել՝ շատ դժուար է, որովհետեւ այնպիսի տպաւորութիւն ունիմ, որ կա՛մ ինքնաբուխ ի յայտ եկած գաղափարներ են, որոնք օրէնքի կամ օրէնսդրական ձեւաչափի մէջ հասարակութեան կը ներկայացուին, կա՛մ ալ ասիկա կեղծ օրակարգեր ստեղծելու միջոց է, քանի որ շատ լաւ կը հասկնան, որ նման տիրոյթներու բզկտումը, հասարակութեան մէջ հսկայական լարուածութիւն կը յառաջացնէ: Հասարակութիւնը, որպէս այդպիսին, աւելի յստակ պատկերացումներ ունի սեփական մշակոյթի մասին եւ աւելի ճիշդ կ՚ընկալէ այն կարմիր գիծերը, որոնք կարելի չէ հատել, երբ դուն յատկապէս կը խօսիս ազգային մշակոյթի, ժառանգութեան եւ տեսակի մասին: Հետեւաբար, բնական է, որ այս փոփոխութիւնը դժգոհութեան ալիք պէտք է բարձրացնէր մտաւորականութեան եւ մարդոց մօտ:

Այսինքն, նախ եւ առաջ թեզ մը յառաջ կը բերուի, յետոյ, երբ հակադարձութիւն կը տեսնեն հասարակութեան կամ մասնագիտական տիրոյթներուն մէջ, կը սկսին համացանցին մէջ «պարզաբանումներ» տարածել, թէ՝ դուք սխալ հասկցած էք, մենք ուրիշ բան նկատի ունէինք…, այսինքն, ասիկա կա՛մ չմշակուած թեզերու դրսեւորում է, կա՛մ ալ իսկապէս անոնք կողմնորոշուած չեն այն ոլորտներուն մէջ, որոնց մէջ կ՚ուզեն փոփոխութիւններ իրականացնել»:

Վահան Արծրունիին համաձայն, «այս հասկացութիւններու դաշտին մէջ որեւէ մէկ բան փոխելու կարիք չկայ եւ ապագային ալ պիտի չըլլայ, որովհետեւ այս պատկերացումները յղկուած եւ ձեւաւորուած են տակաւին խորհրդային ժամանակներուն եւ նոյնիսկ համայնավարութեան հսկայական գաղափարախօսական ճնշումներուն տակ, իրենք զիրենք հաստատած են որպէս ազգային կառոյցներ»:

Ըստ Արծրունիի, անոնք որոնք կը փորձեն այս փոփոխութիւնը մտցնել, կամ այս բառերու փոխանակութիւնը կատարեն, ազգային գիտակցութեան պակաս ունին, «եւ որովհետեւ այդ գիտակցումը թերի է, կամ չեն հասկնար այդ բառին իմաստը, կը փորձեն այլ հասկացութիւններով յաւելել, եւ դարձեալ կու գանք այն թեզին, որ ասիկա չմտածուած, չգիտակցուած վերաբերմունքի դրսեւորում է, եւ արդէն քանիերորդ անգամն է, որ իրենք սեփական նախաձեռնութիւններով իրենք զիրենք կրակը կը նետեն, քանի որ, եթէ նոյնիսկ վաթսունհինգ հոգի կողմ քուէարկած է այս օրէնքին, բնականաբար, վաղը՝ իշխանափոխութենէ ետք, այս բոլորը ե՛տ պիտի բերուի, քանի որ իրավիճակը՝ հասկացութիւններու իմաստով, կարելի չէ փոխուի: Այն ինչ որ ազգային է՝ ազգային է, այն ինչ որ պետական՝ պետական, եւ այն ինչը հանրային՝ հանրային է: Այսինքն՝ նոր մեկնաբանութիւններով եւ նոր իմաստներ դնելով՝ չես կրնար այդ հիմնական հասկացութիւններուն բնոյթը փոխել»:

Սոնա Ադամեանի մատնանշումին, թէ արդեօք այս կարգավիճակի փոփոխութիւնը կը միտի մշակութային այդ կառոյցները անձեռնմխելիութենէն զրկե՞լ, Արծրունին հետեւեալ արձագանգը ունեցած է. «Ես Յանձնաժողովի նիստերէն մէկը լսեցի, որ օրէնքի քննարկումին նուիրուած էր, եւ երբ այսպիսի հարցում հարցուեցաւ, պատգմաւոր կին մը (նկատի ունի Թագուհի Ղազարեանը) այսպէս բացատրեց. օրինակ, եթէ բոլոր տպարանները, որոնք պարտաւոր են Ազգային գրադարանին երկու օրինակ գիրք նուիրաբերել՝ իւրաքանչիւր նոր գիրքի տպաքանակէն, նոյնպէս գիրքեր նուիրաբերուին մարզային բոլոր գրադարաններուն, ապա գիրքերու տպաքանակը այսպէս միայն գրադարաններուն միջեւ կը բաշխուի, հետեւաբար, կարգավիճակի տարբերակում պէտք է մտցնել… Դուք կը պատկերացնէ՞ք մակերեսային ընկալումներուն չափը, երբ հիմնաւորումը այս մակարդակի վրայ կը կատարուի…, այսինքն՝ դուն երկու գիրքով, տպարանի մտահոգութեամբ ինծի կ՚ուզես բացատրել օրէնք ընդունելու կամ փոփոխութիւն ընելու անհրաժեշտութիւնը: Ան ո՛չ միայն օրէնքի բնոյթը չէ՛ հասկցած, այլ՝ չի՛ ալ կրնար բացատրել…: Այսպիսի հիմնաւորումները բացի ծիծաղէն ուրիշ ո՛չ մէկ բան կրնան յառաջացնել: Ես նման հիմնաւորում յառաջ բերող մարդու հետ ես ինծի թոյլ չեմ տար նոյնիսկ զրոյցը շարունակել, քանի որ ամբոխավարներու կամ ոչ այնքան խելօք մարդոց հետ կարելի է խօսակցութեան մէջ մտնել: Բայց քանի որ այդ մարդիկ վաթսունհինգն են, ապա անոնց մօտ այս հանգամանքը որեւէ հակասութիւն կամ իրերամերժութիւն չի՛ յառաջացներ, որովհետեւ խնդիրը տպարանի մտահոգութիւններու մակարդակով կ՚ընկալուի, եւ մեր ցանկութիւնը՝ հասկնալու, թէ այդ մարդիկ ի՛նչ կ՚ուզեն, ոչինչի դատապարտուած է, քանի որ իրենց ընկալումն ու պատկերացումները շա՜տ հեռու են ազգայինի պատկերացումներէն»:

Վահան Արծրունիին համաձայն, այս օրէնքին մասին կը բարձրաձայնեն «միայն ազգային, մշակութային գործիչները, իսկ պետական, մշակութային գործիչները լուռ են: Այս իմաստով այս նախաձեռնութիւնը հասարակութեան համար չտեսնուած նշաձող է, որպէսզի ան հասկնայ, թէ ով որ կը խօսի եւ իր վերաբերմունքը կ՚արտայայտէ այս օրէնքին նկատմամբ, ազգային է, իսկ ով որ չ՚արտայայտեր՝ պետական: Այս պարագային, պէտք է հասկնանք, թէ որոնք են անոնք, որոնք ի պաշտօնէ պէտք է վերաբերմունք յայտնէին, իբրեւ պետութեան կողմէ ճանչցուած ազգային, մշակութային գործիչներ, բայց կը լռեն…: Հետեւաբար, թերեւս այդքան ալ ազգային չեն այդ մարդիկ, չնայած, որ պետութեան կողմէ տիտղոսներուն եւ յատուկ վերաբերմունքի արժանացած են: Ո՞ւր է անոնց ձայնն ու վերաբերմունքը այս բոլորին նկատմամբ: Այստեղ ես նաեւ հսկայական բարոյական խնդիր կը տեսնեմ, քանի որ այսպիսի իրավիճակներու մէջ պարտաւոր են իրենց վերաբերմունքը յայտնել»:

ՎԱՐԱՆԴ ՔՈՐԹՄՈՍԵԱՆ

Վաղարշապատ