ԴԱՇՆԱԿՑՈՒԹԻՒՆ ԵՒ ԴԱՇՆԱԿԻՑ ՊԵՏՈՒԹԻՒՆՆԵՐ

Արդի պատմութեան յատկանիշներէն կրնանք համարել դաշնակցութիւն եւ դաշնակից պետութիւններ կազմելու հասկացողութիւնը, հակառակ անոր, որ անցեալին օրինակներ կան պետական դաշնակցութիւններէն, բայց, անոնք ներկայի չափ հաստատուն ու լիակատար կայացումով չեն եղած: Դաշնակցութեան արդի հասկացողութիւնը համաշխարհային երկու պատերազմներով կայացաւ եւ մենք տակաւին այդ դաշնակցային՝ այսպէս կոչուած ճարտարապետութեան իրականութեան շարունակութիւնը կ՚ապրինք: Միջազգային դաշնակցութիւններու ձեւը, բովանդակութիւնն ու եղանակները միաբեւեռ արդի աշխարհի ձեւակերտմամբ՝ առաւել կ՚առանցքանայ Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներու եւ անոր շուրջ: ԱՄՆ ունի ամենաշատ դաշնակիցները եւ ան կը գերազանցէ՝ մարդկային պատմութեան բոլոր մեծ կայսրութիւններու ունեցած դաշնակիցներուն թիւը հաւաքաբար: 

Այս կէտին կարեւոր ու բացայայտիչ հարցում մը ինքզինք կը պարտադրէ։ ԱՄՆ 34 երկրի պաշտօնական դաշնակիցն է (չհաշուած հովանաւորչութիւնները) եւ 750 ռազմակայան ունի աշխարհի տարածքին՝ 80 երկրի մէջ ներկայութեամբ: Ներկայիս կարգ մը փորձագէտներ կ՚ըսեն. «Բազմաբեւեռ աշխարհ է ու կայ BRICS-ը»: ԱՄՆ-ին միակ ռազմական մրցակիցը (այն ալ միայն աթոմական զէնքերու մակարդակով) Ռուսաստանն է, իսկ Ռուսաստանի դաշնակիցները Սպիտակ Ռուսիան, Հիւսիսային Քորէան, Հայաստանը եւ մասամբ Ատրպէճանը, նաեւ աւելի նուազ աստիճանով Վրաստանն են, մինչ իր ռազմակայանները մատներու վրայ չեն համրուիր: Ինչպիսի՞ բազմաբեւեռ աշխարհ է կամ կարգ մը տեսաբաններ կ՚ըսեն. «Չկան դաշնակիցներ, միշտ մեծ պետութիւնները կը ծախեն փոքրերը»։ Ահա հարցումը. ԱՄՆ ինչպէ՞ս յաջողեցաւ պահել իր դաշնակիցները Երկրորդ համաշխարհային պատերազմէն ի վեր։

Շատ պատգամալից ու բարացուցական է, որ արաբական երկիրներու մեծամասնութիւնը իբրեւ դաշնակից ընտրած է ԱՄՆ-ը, որ անվերապահ դաշնակիցն է Իսրայէլին:

Մահմետականութիւնը (իր քաղաքական, ընկերային, տնտեսական եւ նոյնիսկ կրօնական դրսեւորումներով) աւելի ներդաշնակ է դրամատիրական համակարգին հետ, իբր այդ, ձեւով մը պատմութեան ամենայաջող եւ օգտաւէտ դաշնակցութիւններէն մէկը հիմնուեցաւ, իմա ԱՄՆ-ի եւ մահմետական երկիրներուն, նաեւ նոյնիսկ մահմետական շարժումներուն միջեւ եղած դաշինքը։

Աշխարհի քաղաքական եւ տնտեսական կառոյցի կազմումին յիշատակումը նշելով... Հաւանաբար այս կառոյցը յառաջիկայ երկու հարիւր տարուան վրայ ալ երկարի։ Կարծեմ՝ ինչքան ալ քննադատուի այս կառոյցը, յարաբերաբար ամենայաջողներէն է, եթէ չըսենք ամենայաջողը։

Շատ դառն իրականութիւն մըն է, որ Արեւելքը ձախողած է եւ առաւել ցաւալին այն է, որ ան ինչքան ալ հակադրուի Արեւմուտքին ու դիմակայէ անոր կամ ինքզինք արեւելացնէ եւ աշխարհը արեւմտացնէ, աւելի պիտի ձախողի:

Միջին Արեւելքի մէջ երբ ժողովուրդ մը պետութիւն չունի, միշտ ենթակայ է ցեղասպանութեան, տեղահանութեան կամ հարստահարման։ Իբր այդ, նոյնիսկ զօրաւոր երեւցող պետութիւններն ալ հոս կը ձգտին անսահմանափակ ուժի։ Ուստի, անոնք պէտք ունին իրական դաշնակիցի, որ վերջին իրադարձութիւններու հեռապատկերին վրայ բացայայտուեցաւ, թէ այդ դաշնակիցը միայն ԱՄՆ-ն է։

Ի վերջոյ, առանց միջազգային յարաբերութիւններու տեսութիւններուն, պարզ հաշիւ մը ուժերու դասաւորման առումով. դաշնակից ապահովելը վտանգուած երկիրներուն համար կը նշանակէ անվտանգութիւն ձեռք բերել, բայց, եթէ այդ անվտանգութիւն ապահովող դաշնակից կոչեցեալը ինքն իրեն պաշտպանելու եւ իր անվտանգութիւնը ապահովելու խնդիր ունի, նաեւ ինք տկար է ու պարտուած՝ ի՞նչ դաշնակցութիւն կրնայ տալ տկար կողմին։

ՏԻԳՐԱՆ ԳԱԲՈՅԵԱՆ

Երեւան