ԼԻԲԱՆԱՆԸ՝ ՌԱՖԻՔ ՀԱՐԻՐԻԻ ՍՊԱՆՈՒԹԵՆԷՆ ՔՍԱՆ ՏԱՐԻ ԱՆՑ

Լիբանանի արդի պատմութեան մէջ բազմաթիւ են իրենց հետքն ու ստորագրութիւնը թողած գործիչներ. ինչպէս՝ նախագահներ, վարչապետներ, կուսակցապետեր եւ կրօնական առաջնորդներ։ Բոլոր համայնքներէն սերած, տարբեր կրօնական եւ գաղափարական մօտեցումներով գօտեպնդուած անունները բազմաթիւ են ու այս տուեալը պայմանաւորուած է Լիբանանի համայնքային երկիր մը ըլլալու եւ տարբեր կրօնական բաղկացուցիչներ ունենալու իրաւ հանգամանքով։ 

Բացի այս բոլորէն, յստակ է նաեւ, որ Լիբանանի արդի պատմութեան տարբեր փուլերուն երկիրը եղած է զանազան պայքարներու թատերաբեմը։ Արեւելք-Արեւմուտք մեծ պայքարի ժամանակներուն կամ նոյնիսկ Պաղ պատերազմի օրերուն Լիբանանի համայնքները ունեցած են իրենց նախասիրութիւնները, որոնք կամաց-կամաց վերափոխուած ու յաճախ դարձած են ազդեցութեան գօտիներ։ Ընկալումի, մշակութային ժառանգութեան, բայց, մանաւանդ կրօնական պատկանելիութեան գործօնները ունեցած են մեծ ազդեցութիւն, ինչ որ մղած է այդ գործիչները, որպէսզի ամէն գնով տուեալ երկրին ու անոր դաշնակից կողմերուն տուրք տալէ անդին երթալով հպատակութիւն մը արտայայտեն։ Այս պատճառով է նաեւ, որ այդ նախասիրութիւնները յաճախ դարձած են իրական ընտրանքներ, այդպիսով ալ Լիբանանը վերածելով տարրալուծարանի (լաւագոյն պարագային), իսկ յաճախ ալ բախման վայրի՝ թատերաբեմի։

Մինչեւ քաղաքացիական պատերազմի սկսիլը ու հաւանաբար մինչեւ այդ արիւնալի պատերազմի աւարտը՝ Լիբանանը շատ քիչ ունեցած է այնպիսի ղեկավարներ, որոնք խօսեցան ու գործեցին համալիբանանեան սկզբունքներով։ Բան մը, որ աւելիով թէժացուցած է աշխարհագրականօրէն որոշակի բաժնուածութեամբ փոքրիկ երկիրը։ Եւ այդ համալիբանանեան մակարդակի գործիչներէն է, անշուշտ, Լիբանանի նահատակ վարչապետ Ռաֆիք Հարիրին։

Բաց աստի, Լիբանանի վերջին շաբաթը խորհրդանիշներու շաբաթ էր։ Այդ առումով ամենէն ուղենշայինը Ռաֆիք Հարիրիի նահատակութեան շաբաթը ըլլալու հանգամանքն էր, որ արդէն քսան տարիէ ի վեր կը նշուի։ Հարիրին, որուն կերպարը եւ անունը զանազան առումներով բաժանումներու դուռ բացած էր իր կենդանութեան, դարձաւ նոր Լիբանանի իսկական խորհրդանիշներէն… Խորհրդանիշ, որ մեծ դեր ունեցաւ տասնութ տարիներ տեւած քաղաքացիական պատերազմը դադրեցնելու առումով՝ դառնալով նաեւ Պէյրութը վերակառուցելու եւ այդ քաղաքին նոր դեր ու քաղաքակրթական հուն մը տալու իրական կերպար։ Ի հարկէ, Հարիրին այդ բոլորը առանձին չըրաւ, բայց, իմաստալիցը այն էր, որ ան կարողացաւ բոլոր հիմնական գործընթացները իր անձով պայմանաւորել, իր գործով նշանաւորել ու այդպիսով ալ դառնալ իրապէս «Նոր Լիբանան»ի մը կերտիչներէն մին, եթէ ոչ ամենակերտիչը։ Անկախ նաեւ այն հանգամանքէն, որ Հարիրին անմնացորդ սիրով նուիրուեցաւ այդ երկրին, կրցաւ գծել նոր ելքեր ու պատուհաններ, նաեւ ընթացք տալ քաղաքական նոր հոգեվիճակներու, որոնք Լիբանանը հեռու պիտի պահէին բոլոր սայթաքումներէ։ Անոր փայլը, ըրած գործին մեծութիւնը, բնականօրէն, խորթ թուեցան նոյնիսկ անոնց, որոնք կը գործակցէին իրեն հետ։ Անշուշտ, անոր առաջ քշած մտադրութիւնը եւ միտքը սոսկ սիւննիական բան մը չէր, այլ ունէր համալիբանանեան շունչ մը։ Հարիրի փորձեց ներկայացնել առկայ գիծերը՝ շեշտելով, որ ինք Լիբանանի ճիշդ ուղեգիծը կը տեսնէ համարաբական պարունակի մը մէջ։ Հեռու խտրականութենէ, հեռու հեռուն գտնուող միջավայրերու ազդեցութենէ եւ, ամենակարեւորը, Լիբանանի համար ապահով աւազաններուն հետ խօսելու ճարտարութեամբ։ Ժամանակը, ի հարկէ, Հարիրիի օգտին չէր, մեծ գործ ըրաւ, կառուցեց նոր որակով Պէյրութ մը, որ արագօրէն խորթ համարուեցաւ այն բազում ազդեցիկ տէրութեանց, որոնք Լիբանանը շրջապատած էին։ Իբր այդ, Լիբանանը հարուածեցին եւ ստեղծեցին իրերայաջորդ «երկրաշարժ»ներ, նաեւ սպասեցին, որ Հարիրին այլեւս գոյութիւն չունենայ։ Մէկը, որ չկարողացաւ իր ողջութեան ստեղծել միասնական Լիբանանի մը երազը, իր մահէն ետք այդ միասնութիւնը վերածեց ամբողջական, արդար եւ բազմերանգ Լիբանան մը կերտելու իրական հանգանակի մը։ Ի հարկէ, Հարիրիի ժամանակաշրջանը ունեցաւ մեծ բացթողումներ (որոնց մէկ քանին ալ անմիջական կապ ունի լիբանանահայութեան հետ), բայց, մեծ հաշուով այդ բոլոր պայքարները պէտք է ըլլային, որպէսզի ան որպէս վարչապետ թօթափէր հիմնական պատուարները ու շարժէր առաջ։

Գալով լիբանանահայութեան, որուն փոքր մէկ տոկոսը Հարիրիին հանդէպ ունեցաւ ժխտական կեցուածք, հաշուի առնելով Պուրճի (Պէյրութի կեդրոնական հատուածը) մէջ Հարիրիի «Սոլիտէր» ընկերութեան վարմունքը՝ շատ մը հայ վարձակալներու կա՛մ նոյնիսկ կալուածատէրերու հանդէպ անարդարութիւնը, իսկ երկրորդ՝ շատ աւելի թէժ ժխտական ալիքը երեւելի դարձաւ, երբ Հարիրի ի հեճուկս ՀՅԴ-ին, երեսփոխանական ընտրութեանց ժամանակ ներգրաւեց ՍԴՀԿ-էն ու ՌԱԿ-էն թեկնածուներ ու այդպիսով ալ, իր կարծիքով՝ ստեղծեց հաւասարակշռութիւն մը հայկական միջավայրին մէջ։ Այս երկու հանգամանքները մինչեւ հիմա ալ աշխատող դրոյթներ են, հակառակ անոր, որ անոր նահատակութենէն ետք եւ մինչեւ վարչապետական աթոռէն հեռանալը (կամ հեռացուիլը Սէուտեան ճնշումներով) Դաշնակցութիւնը կարողացաւ շատ լաւ յարաբերութիւններ ունենալ Ռաֆիք Հարիրիի որդիին՝ նախկին վարչապետ Սաատ Հարիրիին հետ։ Այսքանը նեղլիբանանեան կտրուածքով, իսկ ինչ կը վերաբերի համահայկական խնդիրներու, ապա պէտք է շեշտել, որ նահատակ վարչապետ Հարիրին ո՛չ միայն մեծ յարգանք տածած է հայութեան եւ Հայաստանի Հանրապետութեան հանդէպ, այլ որոշ փուլի մըն ալ փորձած է Հայաստանի եւ Թուրքիոյ միջեւ միջնորդի դերով հանդէս գալ։ Բան մը, որ արժանի է երախտիքի եւ ցոյց կու տայ, թէ ինչ մակարդակի գործիչ էր նահատակ վարչապետը։ Ամէն պարագայի, անոր քաղաքական փուլը կը խորհրդանշէ Լիբանանի իսկական վերականգնումի մեծ ժամանակը, որուն ժամացոյցին սլաքները իր տխուր եւ դատապարտելի սպանութիւնէն ետք երկար ժամանակով լռած մնացին։

Յարգանք Լիբանանի նահատակ վարչապետին եւ լոյս՝ անոր խիզախ հոգիին։

ՍԱԳՕ ԱՐԵԱՆ

Երեւան