80-ԱԿԱՆ, 90-ԱԿԱՆ ԱՇԽԱՐՀՆ ՈՒ ԻՐ ԵՐԳԱՐՈՒԵՍՏԸ

Ութսունական եւ իննսունական թուականները նշանաւոր են զանազան ժանրերու մէջ արեւմտեան երգերու վերելքով. օրինակ՝ փոփ (ժողովրդայինը), ռաք եւ այլն, որոնք գլուխ գործոցներ ունեցան: Այդ երկու տասնամեակները արտադրեցին հիանալի երգիչներ ու խումբեր, որոնք տուին մեծ գործեր՝ հարստացնելով ո՛չ միայն արեւմտեան երաժշտութիւնը, այլ միջազգայինն ալ: Նախորդ դարու երկու տասնամեակները կրնանք համարել մարդկային զարգացման շաղումին նախապատրաստութիւնները՝ մա՛նաւանդ երաժշտութեան, ընդհանուր արուեստի ու ապրելաոճի տեսակաւորումները համադրելով կամուրջ հանդիսացան՝ արդէն դէպի հնացում յառաջացող 20-րդ դարու երկրորդ յիսնամեակին եւ մեր ներկայ ժամանակներուն միջեւ, ճամբայ բանալով արհեստագիտական յեղափոխութեան:

Նոյնիսկ կրնանք համարել, որ արուեստի-մշակոյթի կտրուածքով այդ երկու տասնամեակը ունեցան եւ ստեղծեցին այսպէս համարուած՝ առաւել ազնիւ ու մարդկայնացած իրականութիւն մը եւ մարդկային կեանքին ու ապրուստին հաղորդեցին արդիական շունչով ոգեղինութեան նոր ու պայծառ համադրում մը: Եւ այս բոլորը, անկախ աշխարհի քաղաքական քարտէսէն ու տնտեսական համակարգերէն, որոնք, անշուշտ, մշտապէս անխուսափելի ու անմիջական դեր ունին արուեստի ու մշակոյթի վրայ, բայց, այս պարագային 80-ականներն ու 90-ականները իրենց արուեստամշակութային ամենաազատ, խիզախ ու ինքնատիպ շրջանցումները ունեցան, յաղթահարելով շատ մը դասակարգումներ:

Ինչո՞ւ 21-րդ դարու նախախմորումները կը համարեմ աւելի ազնիւ, պայծառ ու առաքելապաշտ՝ քան մեր արձանագրած հսկայ արհեստագիտական զարգացումը: Երկու պատճառով.

Առաջին պատճառը առարկայական է. ան կապուած է նոյնինքն իրերու, իրադարձութիւններու, զարգացումներու փիլիսոփայական շերտին հետ։ Այդ շերտը կը հանդիսանայ որեւէ խմորումի աւելի խոստմնալից, իրական, պատկերաւոր ազնիւ ու վեհ ըլլալուն մէջ, քան ինքնին իրագործումն ու կոշտ իրագործուած իրականութիւնը:

Երկրորդը ենթակայական է․ ան 80-ական, 90-ական թուականներու գերսպասելի, վիպապաշտ, զգացական ու աւետող եւ ինքնեկ բովանդակութիւնն էր: Աշխարհ կ՚ընթանար դէպի գերագոյն ազատականացում, համաշխարհայնացում՝ իր արեւմտականացման նուաճմամբ եւ Արեւմուտքի նոր հասկացողութեան ձեռքբեռմամբ մեզ դարձուց ձեւով մը աւելի անկանխատեսելի, մինչեւ անոր յարափոփոխումը մեր ներկայ ժամանակներու միջոցաւ աւելի արհեստագիտացած ու մարդամեքենայացած շրջանի: 

Ներկայ աշխարհը ձեւով մը աւելի մեքենայացաւ ու թօթափեց հաւաքական վիպապաշտութիւնը, գաղափարապաշտութիւնն ու երազականութիւնը: Իսկ 80-ականներու, 90-ականներու ժամանակները մնացին որպէս ամենագաղափարապաշտականն ու միջանկեալ կատարելագործուածը՝ թէ՛ ընկերային եւ թէ մշակութային մակարդակներով։ Հակառակ այդ ժամանակներու երկբեւեռ աշխարհին, մարդկութեան զարթօնքն ու ազատականացումը սկսաւ ծաղկիլ 90-ականներուն եւ մարդկային մեծ սպասումն ու ակնկալիքը հասաւ իր գագաթնակէտին։ (Մշտապէս նոյնինքն հեւքն ու սպասումը կրնան համարուիլ աւելի մոգական, ապրեցնող ու ցնծացնող՝ քան նուաճուած վիճակը):

Ներկայիս մենք նուաճուած վիճակի մէջ ենք, իսկ մեծ փնտռտուքը տակաւին չէ իրականացած, որպէսզի խմորուի ապագայապաշտական նոր ընկերամշակութային եւ տեղ մըն ալ քաղաքական իրավիճակը։ Այս կէտին պէտք է յիշել, որ տեւական են գիտահետազօտական ու տիեզերական խթանները, որոնք անմիջական աշխարհային ու ապրողական մակարդակներով չեն թարգմանուիր:

Երաժշտութիւնը՝ ինչպէս յաճախ բնութագրուած է, սիրոյ քարիւղներէն է, զգացմունքային գործադրման ու մարդուս վայելման: Ան մարդկութեան հետ ընթացած է միշտ եւ յաճախ ուրուագծած է մարդուն ուղին կամ փոխադարձաբար ան երգած է ուղին:

Դժուար է այստեղ խտացնել, թէ մարդկային հասարակութիւններն ու ընկերութիւնները ինչպիսի երաժշտական ուղենիշ ունեցած են, բայց եւ այնպէս, պարզապէս կեդրոնանալով 80-ական, 90-ականներուն վրայ կրնանք ըսել, որ երաժշտութիւնը (իմա երգարուեստը՝ մանաւանդ արեւմտեան իր դրսեւորումով, որ կը համարուի տիրական ու ցուցիչ) տարբերուող էր, բնութագրային, զիլ, մաքուր, տեսակաւորող ու գեղեցիկ:

ՏԻԳՐԱՆ ԳԱԲՈՅԵԱՆ

•շարունակելի…

Երեւան