ԴԱՏԱՐԿ ՇԷՆՔԵՐԸ…

2020 թուականի՝ աղէտալի հետեւանքներով աւարտած Արցախի պատերազմը մեծ բեկում մը յառաջացուց հայաշխարհին մէջ։ Հիասթափութիւնն էր, անշուշտ, արմատը այդ բեկումին, որ ցայսօր ալ կը շարունակուի տարածուիլ ամէն դի։ Հայութեան համար կիզակէտային եւ միաւորող օղակ համարուած Արցախի հայաթափումը ու միւս կողմէ ալ Հայաստանի առկայ անվտանգային մարտահրաւէրները խառնեցին ամբողջ օրակարգը։ Ու այդ բոլորէն անդին հայութեան կարեւոր բաղկացուցիչներէն իւրաքանչիւրը սկսաւ մտածել նոր եղանակներով։ Իւրաքանչիւրը իր պատեանին մէջ քաշուելէ անդին, ջանաց առաւելագոյնս հասկնալ ստեղծուած նոր իրականութիւնը՝ փորձելով լուծումներ բերել իր ծանրացած առօրեային։

Այդպէս ալ փորձեց ընել հայկական աւանդական սփիւռքը, որ ցայսօր ալ կը շարունակէ «տապլտկիլ» այդ առանցքներուն շուրջ՝ առանց գտնելու վերջնական եւ վախճանական լուծումներ։ Ի՜նչ խօսք, որ սփիւռքեան խնդիրներու շարահիւսումը երկար ճիգ կը պահանջէ, բայց եւ այնպէս, տեղէ մը սկսելու կենսականութիւնը մեզ բոլորս կը դնէ լուրջ պարտաւորութիւններու առջեւ՝ հասկնալու համար իրավիճակները եւ քայլեր կատարելու համար այդ խնդիրներու լուծման ուղղութեամբ։ Անշուշտ, այդ խնդիրներէն է երիտասարդ տարրին բացակայութիւնը, երիտասարդութեան դերի անտեսումը ու այդ բոլորէն աւելի կարեւորը՝ առողջ եւ արդար ղեկավարութեան պակասը։ Հիմնական հարցը ղեկավարութեան պակասն է։ 

Ուրախալի է, անշուշտ, որ սփիւռքի այսօրուայ հարցերը կը ներկայացուին տարբեր հարթակներու վրայ՝ մանաւանդ վերջին մէկ-երկու տարիներու ընթացքին։ Մինչ աւանդական համարուած սփիւռքեան մամուլի մեծ տոկոսը զբաղած է Հայաստանի առջեւ ցցուած մարտահրաւէրներու ներկայացումով ու այդ մասին ալ դիտարկումներ ընելով, անդին կը գտնուին անհատ-գործիչներ, ակադեմական կամ լրագրական փորձառութեամբ անհատներ, որոնք քաջութիւնը կ՚ունենան սփիւռքի իրական վէրքերուն մասին բաց կերպով խօսելու։

Այդ անձնաւորութիւններէն է տքթ. Հրաչ Չիլինկիրեան, որ ներկայիս գործուղմամբ կը գտնուի Լոս Անճելըսի մէջ եւ վերջին տարիներուն իր զբաղումներուն մէջ կարեւոր տեղ կը գրաւեն սփիւռքի հիմնական խնդիրները։ Այսօրուան գրառումիս ելակէտը օրերս իր ստորագրած յօդուածն է, ուր առանց երկմտութեան ու բաւական քաջ կերպով մեխերը իրենց տեղը դրած է ու բաց կերպով քննադատութեան խօսք հասցէագրած՝ սփիւռքի այսօրուայ ղեկավարութեան։ Ահա մէջբերում մը յօդուածէն, ուր հեղինակը մասնաւորապէս կը խօսի ապագայի տեսլականին մասին.

«Ղեկավարութեան ամենէն էական պարտականութիւններէն մէկը կառոյցին մշտական թարմացումին եւ կենսունակութեան ապահովումն է։ Այս հարցերը ղեկավարները նախ իրենք իրենց պէտք է ուղղեն եւ անկեղծութեամբ հայելիին նային: Ո՞րն է իմ կառոյցիս կամ կազմակերպութեանս առաքելութիւնը ԱՅՍՕՐ։ Ի՞նչ նպատակներ պէտք է իրականացնեմ, ի՞նչ ձեւերով եւ ի՞նչ միջոցներով։ Ի՞նչ դերակատարութիւն ունի երիտասարդութիւնը եւ ի՞նչ հնարաւորութիւններ կը տրուին անոր։ Քանի՞ կին անդամներ ունին մեր որոշումներ կայացնող բարձրագոյն ղեկավար մարմինները։ Քանի՞ 25-35 տարեկան երիտասարդ մաս կը կազմէ ղեկավարութեան»։

Աշխարհիկ, թէ հոգեւոր ղեկավարութեան հիմնական խնդիրը, ուրեմն, վաղուայ տեսլականին մասին բաց եւ անկաշկանդ կերպով մտածելն է։ Առանց «պահուըտուք» խաղալու, առանց ստելու ու ամենակարեւորը՝ այդ տեսլականը հանրութեան հետ բաժնելու։ Աշխարհի մէջ այդքան բան փոխուած է, որ այսօրուայ ղեկավարութիւնը պարտաւոր է փոխելու իր աշխատելաոճը։ Այլեւս առանձին օրակարգեր չկան ու չկան նաեւ միանձնեայ որոշումներ կամ որոշում առնողներ։ Այս բոլորին մէջ ամենակարեւոր տեղը պէտք է ունենան մեր երիտասարդները, որոնք արդիական ոճ ունին, մաքուր ոգի ունին, չեն մխրճուած հին ու օթեկ վիճակներու մէջ ու ամենակարեւորը՝ հարկատու չեն հին ու հինցած հաշիւներու։ Տեղ մը, ուր աշխարհ կը պատրաստուի դէպի Հրատ արշաւել, աւանդական սփիւռքի ղեկավարութեան կարգ մը կարկառուն «գլուխներ»ուն մէջ տակաւին կը պտըտի Պաղ պատերազմի ուրուականը։ Տեղ մը, ուր աշխարհի առողջապահական ոլորտին, թէ մարդկային տարրական կարիքներուն համար մէջտեղ նետուած են մարդաշէն մարդամեքենաները, նոյն աւանդականութեան զոհ եւ գերի հանդիսացած «շէֆեր»ու հոգիներուն մէջ կը շարունակէ հիւսուիլ Պերլինի հին պատը… Եւ, ի վերջոյ, տեղ մը, ուր քրիստոնէական ընկալումներուն մէջ առաջնահերթութիւնը տրուած է բարի գործերուն, աղքատախնամութեան, որբահաւաքին, մեր մոնազներէն շատ-շատեր կը շարունակեն այդքան մեծ արժէք ու արժանիք համարել տօնական զգեստներու փայլն ու պերճանքը…

Թող ըլլան այդ բոլորը, թող ըլլան հիները՝ որպէս օրհնութիւն ու յարգանք վաստակած անուններ, բայց, անոնց կողքին անհրաժեշտ է տեղ տալ, տեղ հրամցնել, տեղ բանալ նոր-նորերուն։ Առանց այդ նորերուն թափուր պիտի դառնայ մեր կեանքը, առանց այդ նորերուն պիտի հիննան նոյնիսկ անոնք, որոնք երիտասարդի ոգի մը ունին ու առանց այդ նորերուն պիտի մարին մեր վաղուայ յոյսի նոր կրակները…

Պէտք չէ վախնալ ու միայն այդ քաջութիւնը մեր առջեւ պիտի բանայ նոր հորիզոններ ու շնորհիւ այդ ոգիին սփիւռքը պիտի դադրի միայն դատարկ շէնքերու մեծ հաւաքածոյ մը ըլլալէ։ Դատարկ շէնքերը, դատարկուած սրահները, դասարանները, նոյնիսկ եկեղեցիները կը վաճառուին (ինչպէս որ եղաւ օրին՝ Ճարապլուսի մէջ) օր մը ու այս բոլորին մէջ կարեւորը շարունակութիւնը ապահովողն է, կարեւորը վաղուայ ձայնը, վաղուայ ռիթմը, վաղուայ տեսլականը բերողն է ու այդ պիտի ընեն, անշուշտ, մեր երիտասարդները։

ՍԱԳՕ ԱՐԵԱՆ

Երեւան