ՆՈՒԻՐԱՊԵՏԱԿԱՆ ԵՒ ՀՐԱՏԱՊ

Երուսաղէմի Հայոց Պատրիարքութեան դիմագրաւած խնդիրները ունին երկար պատմութիւն։ Հայկական ընդհանուր համայնապատկերին վրայ այս Սուրբ Աթոռին (որ նուիրապետական մեր չորս աթոռներէն մին է) խնդիրը կը շարունակէ մնալ հրատապ, սակայն, կարգ մը տխուր եղելութիւններ կը ստիպեն, որ մարդիկ հեռու մնան Պատրիարքարանի իրադարձութիւններէն։

Մինչ առկայ հարցերը կը շարունակեն մնալ անլոյծ, մտահոգիչ է, որ բացի «Կովերու պարտէզ»ի տագնապէն, միաբանութեան գլխավերեւը կուտակուած են աւելի մոխրագոյն ամպեր, որոնք երեւելի դարձած են Երուսաղէմի քաղաքապետարանի ներկայացուցած պահանջներէն ասդին։ Խօսքը եկամտահարկերու «պատմութեան» մասին է։ Սա նոր խնդիր մը չէ, բայց եւ այնպէս, «պայթած» է այս օրերուն ու անկէ կը բխին լուրջ սպառնալիքներ՝ Երուսաղէմի «Հայկական թաղամաս» անունով յայտնի միաբանութեան (կամ Պատրիարքութեան) վանապատկան կալուածներուն դէմ։ Ինչպէս այլ առիթներով ալ ըսուած է՝ այսօր հրատապ կը շարունակէ մնալ Պատրիարքարանի գործելաոճի վերանայման հիմնահարցը, որուն դիմաց, սակայն, փակ կը մնան անոր խնդիրները լուծելու կոչուած միաբաններուն ականջները։

Լուրջ խնդիր կայ համակարգումի, լուրջ խնդիր կայ արդիականութեան, նաեւ լուրջ խնդիր կայ հանրութեան հետ հաղորդակցութեան մէջ մտնելու տեսակէտէ։ Ու այստեղ է, անշուշտ, որ հարց կը ծագի, թէ ինչո՞ւ միայն սքանտալային կերպով տնօրինումները հանրութեան «բաց» կերպով կը ներկայացուին։ Կամ, ըսենք, «Կովերու պարտէզ»ի կասկածելի գործարքը, որ այսօր Պատրիարքարանի «խնդիրներու խնդիր»ն է, ինչո՞ւ հանրութեան կը ներկայացուի պարզապէս այդ համաձայնութեան ներքոյ Ամեն. Տ. Նուրհան Պատրիարքի կանաչ մելանով ստորագրութեան երեւումէն ետք... Աւելին, ինչո՞ւ բաւական տհաճ մթնոլորտի մը մէջ կարգալոյծ Հայր Պարէտ Ծայրագոյն Վարդապետ Երէցեան վանքէն պիտի վտարուէր (վտարումը ծայր աստիճան վիրաւորական ու խայտառակութեան հասնող ոճով մը) ու այդ վճիռին մասին հասարակութիւնը պիտի իմանար միայն ըսի-ըսաւներու ձեւաչափով...

Այս հարցադրումները կը խօսին համակարգային խոցելիութեան մը մասին, որ Երուսաղէմի Սուրբ Աթոռին մէջ կը տիրէ երկար տարիներէ ի վեր ու նոյն այս անկազմակերպ վիճակին հետեւանքը եղած է՝ տարիներ առաջ հայկական օրակարգը  ատենով մը իրմով «հարստացուցած» վանքի մատենադարանէն թալանուած պատմական ձեռագրերու հարցը։ Սա մինչեւ օրս կը շարունակէ մնալ՝ Երուսաղէմի հարցերու հետամուտ պատմաբաններու ուշադրութեան կեդրոնին։

Ի վերջոյ, այս բոլոր խնդիրները կրնան լուծումներու յանգիլ եւ կրնան լուծուիլ միայն այն ժամանակ, երբ Երուսաղէմի Սուրբ Աթոռն ու անոր գահակալը կամ ու Պատրիարքին շուրջ գոյացած սեղմ օղակի միաբանները քաջութիւնը ունենան անկեղծ ըլլալու նախ եւ առաջ միաբանութեան, ապա սաղիմահայութեան ու ի վերջոյ ամբողջ հայ ժողովուրդին հետ։

Ի՞ՆՉ ԱԿՆԿԱԼԵԼ

Ի դէպ, այսօրերուն բաւական բարդ վիճակի մը մատնուած է Երուսաղէմի հայ պատրիարքը (հա՞յ թէ հայոցն ալ ուրիշ բաւական լուրջ նիւթ մըն է, որուն մասին կարելի է գրել այլ առթիւ)։ Ուրեմն, չէր բաւեր «Կովերու պարտէզ» հողատարածքի տագնապը, այսօր Երուսաղէմի Հայոց Պատրիարքարանը կանգնած է նոր խնդրի մը առջեւ։ Երկար տարիներու ընթացքին Երուսաղէմի քաղաքապետարանին կողմէ սահմանուած եկամտահարկը կուտակուած է եւ հասած է մեծ գումարներու։ Պատրիարքարանը, որուն պարտականութիւնն է այդ պարտքերու վճարումը, ինչ-ինչ պատճառներով թերացած է ու այդ թերացման դիմաց քաղաքապետարանը օրինական ճանապարհով ու դատարանով գումարի դիմաց կը պահանջէ ի պահ առնել (կամ բռնակցել) Ս. Աթոռին պատկանող կարգ մը տարածքները։ Ցարդ չի նշուիր, թէ խօսքը ո՞ր տարածքներուն մասին է։ 

Այս վիճակին մէջ «արթննալով» վանաբնակ միաբաններ՝ կալուածոց տեսուչ եւ դիւանապետ այցելած են Երուսաղէմի պապական նուիրակին, պատմած են անոր եղելութեան մասին։ Իր կարգին, ամիսներէ ի վեր քար լռութիւն պահած Ամեն. Տ. Նուրհան Պատրիարքը դիմած է Իսրայէլի վարչապետ Նեթանիյահուին։ Նամակով մը դիմած է, վարչապետին մօտ երթալու եւ հետը հանդիպելու փոխարէն։ Քրիստոնեայ քոյր եկեղեցիներն ալ արձագանգած են ու դատապարտած՝ քաղաքապետարանի որոշումը։ 

Եթէ քաղաքապետարանը յաջողի այդ հողերու կցումը իրականացնել, ապա Պատրիարքարանի իրավիճակը աւելիով պիտի բարդանայ ու պիտի տկարանան անոր դիրքերը, որոնք առանց այդ ալ կը գտնուին դժուարին վիճակներու մէջ։ Հոս, անշուշտ, կը ծագի հիմնական հարցադրումը, թէ ինչո՞ւ հիմա եւ ինչո՞ւ այս փուլին Երուսաղէմի քաղաքապետարանը այս որոշումին անցաւ, ինչո՞ւ հիմա եւ ի՞նչ պայմաններու բերումով քաղաքապետարանը նման որոշում մը առաւ։ Բնականաբար, քաղաքապետարանը ապահոված ըլլայ երկրի քաղաքական վերնախաւին նեցուկը։ Եւ ի վերջոյ ինչո՞ւ հիմա եւ ի՞նչ պատճառներով քաղաքապետարանը թիրախ կը դարձնէ Հայոց Պատրիարքարանը, վանքն ու միաբանութիւնը։

Բացի այս բոլորէն, կարեւոր այլ հարցումներ եւս կը հասցէագրուին Նորին Ամենապատուութեան, որ երկար ժամանակէ ի վեր կը շարունակէ լռութիւն պահել «Կովերու պարտէզ»ի խնդրով։ Հարցումները այստեղ թուարկելու պէտք չկայ, սակայն, պէտք է արձանագրել քանի մը կարեւոր փաստ։ Առաջին՝ Պատրիարքարանի նախկին կալուածոց տեսուչ կարգալոյծ Հայր Պարէտ Ծայրագոյն Վարդապետ Երէցեանին դէմ սահմանուած վճիռով Պատրիարքը չկարողացաւ լուծել «Կովերու պարտէզ»ի հարցը։ Երկրորդ՝ Երուսաղէմի քաղաքապետարանին կողմէ հրապարակուած վճիռը երբեք պատահական չէ։ Երրորդ՝ Պատրիարքին կողմէ Նեթանիյահուին գրուած նամակը որեւէ ձեւով պիտի չլուծէ քաղաքապետարանի կողմէ մէջտեղ հանուած խնդիրն ու տարածքի բռնակցումի օրակարգը։ Չորրորդ՝ Նուրհան Պատրիարքը պարտաւոր է հրապարակաւ խօսելու իր ունեցած առաջարկ-լուծումներուն մասին։ Հինգերորդ եւ վերջին՝ Պատրիարքը, որ խոստումներ տուած էր արագօրէն լուծելու «Կովերու պարտէզ»ի խնդիրը, այժմ ինչո՞ւ ի վիճակի չէ եղած ու աւելին՝ յստակ ալ չէ, թէ ի՞նչ կը ծրագրէ ընել։ Այնպէս որ, այս օրերը նոր քննութեան օրեր են իրեն համար։

Միաբանութեան աղբիւրները մինչեւ այս պահը չեն հաստատեր, որ քաղաքապետարանին կողմէ մէջտեղ հանուած հարցը կապ մը ունի «Կովերու պարտէզ»ի տագնապին հետ։ Յամենայնդէպս, այլ շրջանակներ «կապ մը» կը տեսնեն մէկ կողմէ քաղաքապետարանի մօտեցումներուն ու «վճռակամութեան», իսկ միւս կողմէ «Կովերու պարտէզ»ի շահառու կողմի Պատրիարքարանին դէմ կազմակերպուած հակագրոհին միջեւ։

Երուսաղէմի Սուրբ Աթոռը միայն պատրիարքին կամ միաբանութեան սեփականութիւնը չէ, այն կարեւոր է ամբողջ հայութեան համար եւ անոր մասին հարկ է մտածել, գործել ու զայն պահպանել «աչքի լոյս»ի

պէս։

ՍԱԳՕ ԱՐԵԱՆ

Երեւան