ՀԱՇՈՒԵՏՈՒՈՒԹԻՒՆ

Արդէն չեմ գիտեր քանի տասնամեակէ ի վեր կը լսենք նոյն յանկերգը. «Նահանջի մէջ է ազգային արժէքները». բոլորիս համար ալ պարզ էր, տակաւին աւելի քան յիսնամեակ մը առաջ, որ օտարութեան մէջ մեծ է հաւանականութիւնը կորսնցնելու ազգային արժէքներ եւ անոնց պակասը օտարին արժէքներով լրացնելու։ Այս ահազանգը բարձրացուցած են բազմաթիւ մտաւորականներ. շատեր բաւարարուած են բարձրաձայնելով, իսկ ուրիշներ մինչեւ իսկ որոշ լուծումներ առաջարկած են. սակայն, երկուքը տարբեր չեն իրարմէ, որովհետեւ ազգը ականջալուր չէ եղած այդ բոլորին եւ անտեսելով հասած է այս օրերուն: Սակայն մեր այսօրը մեր երէկէն ինչո՞վ կը տարբերի. նոյն ահազանգը երէկ, նոյն ահազանգը այսօր եւ շատ շատ մեծ հաւանականութեամբ նոյն ահազանգը վաղը: Ու այս բոլորին մէջ կ՚ուզենք իրապէս գիտնալ, որ «Սփիւռքի տարի»ն ինչը փոխեց եւ ինչով տարբեր եղաւ միւսներէն։ Սփիւռ-քի տարուան ընթացքին եղա՞ն աշխատանքներ, որոնց մասին տասնամեակ մը ետք խորհրդածելով պիտի յաջողինք ըսել՝ լա՛ւ որ եղաւ... եւ իր դրական ազդեցութիւնը ունեցաւ այդ տարին մեր արժէքներուն եւ սփիւռքահայ կեանքին համար:

Բոլոր սրտով, չենք ուզեր, որ տարբեր անուններով հռչակուող այս տարիները նմանին մեր պետական գործիչներու տուած նախընտրական խոստումներուն. այն գործիչներուն, որոնք հոգիով սրտով կը խոստանան այս կամ այն բարեփոխութիւնը ընել, սակայն պաշտօնի գալէ ետք ամբողջութեամբ կը մոռնան: Նոյն խոստումները ունին տարուան սկիզբը հրատարակուող այս կոնդակները, որոնք կը խոստանան սփիւռքի հարցը լուծել եւ եթէ ոչ ամբողջութեամբ, մասամբ թեթեւցնել. կը խոստանան ազգային արժէքներու պահպանութեան համար նուիրուիլ, սակայն տարեվերջին ոչ մէկ հաշուետուութիւն կը տեսնենք:

Մտահոգիչը այն է, որ այդ կոնդակներուն վրայ կու գան աւելնալ նորերը. սփիւռքի հարցը չլուծած կու գանք լուծելու մարդուժի պակասը եւ մարդուժի պակասի հարցը հիմնովին չաւարտած կ՚անցնինք ազգային արժէքներու եւ աւանդութիւններու պահպանման եւ վերջաւորութեան կը փաստուի, որ մեր ձեռքին մէջ ունինք մէկէ աւելի հարցեր եւ անոնց շատութիւնը պատրուակ տեսնելով ո՛չ մէկը յաջողած ենք առաջ տանիլ. հիները նշանաւոր խօսք մը ունին. «Մէկ ձեռքով տասն ձմերուկ չես կրնար բռնել»։ Այսօր ազգովին եկած ենք այդ խօսքին դէմ պայքարելու՝ մի քանի տասնեակ ձմերուկներ մի քանի մատներով բռնել փորձելով: Այս տողերը գրած ժամանակ կ՚ուզեմ անցնիլ «մարդուժի պատրաստութեան» մարտահրաւէրին, սակայն ուղեղս թոյլ չի տար, որովհետեւ սփիւռքի տարուան հարցերը տակաւին կ՚արիւնին եւ անտեղի է անցնիլ միւսին՝ երբ առաջինը լուծուած չէ, որովհետեւ մեր ազգային հարցերը իրարմէ անջատ հարցեր չեն. սփիւռքի գաղութներուն հարցը լուծումի չհասցուցած՝ կարելի չէ մարդուժի հարցը լուծումի հասցնել, նաեւ մարդուժի հարցը լուծումի չհասցուցած՝ կարելի չէ աւանդութիւններու եւ արժէքներու պահպանութեան մասին խօսիլ։ Օրինակը վերցնենք մարդկային կեանքէն. կ՚ուզենք նոր ծնող մանուկը լաւ վազող ըլլայ, սակայն տակաւին քալելու առաջին փորձերը չըրած՝ վազելու վարժութիւններ կը փորձենք ի գործ դնել. տրամաբանական է, որ այդ մանուկը նախ ծունկերուն վրայ պիտի փորձէ առաջանալ, որոշ ժամանակ ետք իր ոտքերուն վրայ կենալու փորձեր ընէ, իր առաջին քայլերը տատամսումով առաջ տանի եւ հասնի այն օրուան, որ արդէն կարողութիւնը ունենայ վազելու: Այս բոլորը ժամանակ ու որոշ աստիճանաւորում կ՚ենթադրէ. մենք այս բոլոր ընթացքները կը փորձենք իրարու վրայ բարդել եւ զարմացած կը նայինք, թէ տակաւին քալել չգիտցող մանուկը ինչո՞ւ չի վազեր: Այս է վիճակը մեր ազգին: Սփիւռքի ներքին հարցերը չլուծած՝ մարդուժը առաջ կը տանինք, սակայն, մարդուժը սփիւռքի հարցերուն պատճառով չի՛ կրնար իր պէտք եղած ներդրումը ունենալ, իսկ պէտք եղած ներդրումը չունենալու պատճառով ազգային արժէքներն ալ, լեզուն ալ, աւանդութիւններն ալ բնականաբար կը նահանջեն:

Սփիւռքի տարին պէտք է իր հետ բերէր որոշ լուրջ փոփոխութիւններ.

Ա.- Մեր կազմակերպութիւնները, կուսակցութիւններն ու միութիւնները պէտք է հասկնային, որ նոյն գաղութին մէջ ապրելով, նոյն արժէքները բարձր պահելով անոնք ո՛չ թէ մրցակիցներ, այլ գործակիցներ են. այսօր եթէ հնչակեան դպրոցն ու դաշնակցական դպրոցը կը հաւատան, որ անոնց մեծագոյն առաքելութիւնն է հայապահպանումը, ապա անոնք ՄԷԿ են եւ ո՛չ երկու. եթէ անոնց համար հայրենիքը մեծագոյն սրբութիւն է եւ անոնց նպատակն է հայրենիքի բարգաւաճումը, ապա անոնք ՄԷԿ են եւ ո՛չ երկու. այս մէկը իրականութեան մէջ մտային աճ կը պահանջէ եւ ոչ աւելին. այս մէկը հարց մըն է, որ գիտակցութեան ճամբով իրականութեան մէջ կարելի է մէկ օրէն լուծել, սակայն մեր անգիտակցութիւնը տասնամեակներ չկրցաւ լուծել այս հարցը: Օրինակի համար, տեղին կ՚ըլլար, որ բոլոր կուսակցութիւնները, միութիւնները՝ ինչ գոյնի տակ ալ գտնուին, իրարու միանալով հանդէս գային յայտարարութեամբ մը, որ հիմնական առաջնահերթութիւնը ո՛չ թէ այսինչական ըլլալն է, այլ հայ մնալն ու որպէս հայ ապրիլն է. տեսնէինք, թէ ինչպէս գաղութներուն մէջ կը վերանայ գոյներու տարբերութիւնը, որովհետեւ այս մէկը տրամաբանական ընթացք մը չէ. ամէ՛ն կազմակերպութիւն կ՚ուզէ հայապահպանումը զարգացնել, հայրենիքը զօրացնել։ Բոլորը նոյնը կ՚ուզեն, սակայն բոլորը իրարու դէմ կ՚աշխատին: Եթէ նպատակները տարբեր ըլլան, այդ հակառակութիւնը հասկնալի կը նկատենք, սակայն երբ նպատակը նոյնն է, ինչո՞ւ համար միանալու եւ զօրանալու փոխարէն հակառակիլ: Այս հանելուկը աշխարհի ամենէն մեծ մասնագէտները անգամ չեն կրնար լուծել:

•շարունակելի…

ՀԱՐՑ՝ ԱՐՀԵՍՏԱԿԱՆ ԲԱՆԱԿԱՆՈՒԹԵԱՆ

Հարցում. Կ՚ըսեն, «ինչ որ կ՚ուզես մարդիկ քեզի ընեն, նոյնը ըրէ անոնց». սակայն ինչ որ ընենք հակառակը կը ստանանք. ինչո՞ւ:

Պատասխան. Այս արտայայտութիւնը «ոսկի կանոն» մըն է, որ շեշտը կը դնէ կարեկցանքի եւ փոխադարձ յարգանքի վրայ: Սակայն իրականութիւնը յաճախ հակասական կը թուի, որովհետեւ մարդկային փոխազդեցութեան վրայ կ՚ազդեն տարբեր անհատական փորձառութիւններ, սպասումներ եւ յուզական վիճակներ: Մարդիկ միշտ չէ, որ կը յաջողին փոխհատուցել մեր բարութիւնը՝ տարբեր թիւրիմացութիւններու պատճառով: Մեր գործողութիւններուն եւ անոր փոխարէն մեր ստացածին միջեւ եղած տարբերութիւնը կ՚ընդգծէ մարդկային յարաբերութիւններու բարդութիւնը, ուր արդիւնքները միշտ չէ, որ արդար են: Այս մէկը կ՚ընդգծէ ազնուութեամբ գործելու կարեւորութիւնը, նոյնիսկ եթէ պատասխանը հակառակ է մեր ակնկալիքներուն:

ՀՐԱՅՐ ՏԱՂԼԵԱՆ

Երեւան