ԼԱՅՆԱԽՈՀ ԵՒ ԼԱՅՆԱՍԻՐՏ

Շրջահայեցութիւնը ճշմարտութեան հասնելու, եթէ ոչ միակ, բայց անհրաժեշտ, առաջնակարգ պայմաններէն մին է։ Ճշմարտութիւնը իրականութենէն զանազանող միջոցն է, իրադարձութեան մը, կամ դէպքի մը, երեւոյթի մը նայիլ զանազան տեսանկիւններէ, բազմաթիւ կողմերէ։ Նայիլ անոր՝ բարձրութենէ, խորութենէ եւ տարածութեան մէջ։ Որովհետեւ, դէպք մը, ըստ էութեան, տարբեր անկիւններէ, տարբեր կերպով կ՚երեւի, նոյնիսկ ամենափոքր ժամանակի մը զանազանութիւնը տարբեր հանգամանքներ կրնայ տալ նոյն դէպքին՝ նոյն իրադարձութեան, այսինքն՝ իրականութեան։

Բայց ո՞րն է ճշմարիտը, ո՞ւր կը յայտնուի ճշմարտութիւնը։ Եւ այս պատճառով է, որ դէպք մը լուսաբանելու համար բազմաթիւ փաստեր կը փնտռուի եւ մէկէ աւելի վկաներու վկայութիւնը կ՚ուզուի։ Շատ անգամ հակասական վկայութիւններէ, իրերամերժ փաստերու մէջէն ճշմարտութեան յայտնաբերումը դժուար կը դառնայ արդարութիւնը չխախտելու պայմանադրութեան առջեւ։

Եւ ճշմարտութեան հասնելու համար պայմա՛ն է արդարութեամբ շարժիլ։ Արդարեւ, արդարութիւնը եւ ճշմարտութիւնը համընթաց են, եւ զիրար կ՚ամբողջացնեն, իրարու պատճառ եւ արդիւնք կը հանդիսանան։ Եւ անոնց ամենամերձաւոր ընկերակիցը կամ ուղեկիցն է՝ բարութիւնը։

«Թշնամիի մը հանդէպ ամենամեծ եւ ծանր հատուցումը՝ անոր նման չըլլա՛լն է», կ՚ըսէ, Marcus Aurelius Antonius Augustus (121-180 թթ.) ստոյիկեան իմաստսէր, հռովմէական կայսրը։ Այս խօսքը կը համապատասխանէ այն առաքինութեան, թէ՝ չարիքին պէտք է յաղթել բարութեամբ։ Եւ քրիստոնէութիւնը կը պահանջէ սիրե՛լ թշնամին։ Ասիկա, արդէն «պատիժ» մըն է թշնամիին, որ եւ թերեւս խղճահարի եւ խիղճի խայթ զգայ։

Ըսինք, որ ճշմարտութեան հասնելու ճամբաներէն կարեւորագոյնն է՝ դէպք մը զանազան տեսանկիւններէ դիտել եւ ըստ այնմ գնահատել։ Այս կը նշանակէ՝ պղտորած աչքը, անորոշ նայուածքը բուժուելու եւ յստակացնելու համար, պէտք ունի յառելու հեռաւոր եւ մաքուր հորիզոններու, ուստի, ճշմարտութիւնը փնտռել որքան անդունդներու մէջ, նոյնքան նաեւ վերը՝ երկինքի անսահման տարածութեան մէջ։

Գիտենք, որ բուն՝ գիշերային այս թռչունը խորհրդանիշն է իմաստասիրութեան, քանի որ այս թռչունը կարող է իր վիզը շարժել ամէն կողմ եւ առանց ամբողջ մարմնով դառնալու, պարզապէս գլուխը միայն դարձնելով դիտել եւ տեսնել ամէն կողմ։

«Թռչուն», կ՚ըսենք, «անասուն» կամ «անբան» կենդանի կը կոչենք, բայց, եթէ խորանանք եւ գիտնանք մեր շուրջը դիտել, մենք՝ մարդիկ շա՜տ դասեր ունինք քաղելիք այդ «անասուն» եւ «անբան» կոչուած կենդանիներէն՝ ապրող արարածներէն։ Արդարեւ, երկրի վրայ եւ տիեզերքի մէջ ո՛չ մէկ բան առանց պատճառի ստեղծուած է. ամէն բան պատճառ մը, նպատակ մը եւ օգուտ մը ունի։ Եւ ա՛յս է ահաւասիկ, որ յաճախ կը կրկնենք. «աստուծային արարչագործութեան ծրագիրը»։ Եւ ա՛յս է այն իրողութիւնը, թէ՝ «ճակատագիր» ըսուածը մենք կը հասկնանք ամբողջ ծրագրի մը մէջ տրուած դերակատարութեան մը իրագործումը, պատճառի մը հետեւանքին հասնիլը՝ ծրագրի մը կատարման համար։

Երկրի վրայ բոլոր արարածները՝ կենդանի կամ անկենդան եւ, անշուշտ, մարդը ստեղծուած են աստուածային ստեղծագործութեան ծրագրին իրագործման մէջ դեր մը կատարելու համար։ Եւ ամենաանկարեւոր կարծուած միջատ մը, ամենաչնչին, աննշան փոշի մը իսկ դեր մը, պաշտօն մը ունի այդ ծրագրին իրագործման համար. զոր օրինակ, փոքր բեղմնափոշի մը, մանր հունտ մը, սերմ մը, սերմնահատ մը ի՜նչ մեծ գոյացումներու ծնունդ կու տայ։

Այս իրողութենէն կարելի է քաղել նաեւ բարոյական դաս մը, թէ ո՛չ մէկը պէտք է ստորադասել կամ ստորագնահատել, քանի որ ամէն մարդէ ամէն մարդ սորվելիք բան մը ունի, եւ կարելի չէ գիտնալ, թէ ո՛վ որու ե՛րբ օգտակար պիտի ըլլայ։ Եւ երբեմն փոքր տղայ մը իսկ կրնայ «դաս» տալ, բան մը սորվեցնել նոյնիսկ «գիտուն» մէկու մը։ Զոր օրինակ, Սուրբ Օգոստինոս Աւրելիոսի, ծովեզերքը աւազի հետ խաղացող փոքրիկ տղայէն առած պատասխանը «դաս» մըն էր…

Սիրելի՜ ընթերցող բարեկամներ, սիրենք զիրար, գնահատենք զիրար, գիտնանք, թէ մենք որքան արժէք ունինք այս աշխարհի վրայ, մեր նմաններն ալ, ուրիշներն ալ նո՛յնքան եւ թերեւս նոյնիսկ աւելի՛ արժէք ունին, աւելի կարեւոր են, քանի որ անոնց ամէն մէկը Աստուած ստեղծած է Իր ծրագիրին կատարման մէջ դեր մը ունենալու համար…

ՄԱՇՏՈՑ ՔԱՀԱՆԱՅ ԳԱԼՓԱՔՃԵԱՆ

Ապրիլ 3, 2025, Իսթանպուլ