ԱՆՆԱԽԸՆԹԱՑ ԶԱՅՐՈՅԹ

Հայ­կա­կան հար­ցի վե­րա­բե­րեալ ի­րա­դար­ձու­թիւն­նե­րը կը շա­րու­նա­կեն ա­ռաջ­նա­հերթ տեղ զբա­ղեց­նել Թուր­քիոյ քա­ղա­քա­կան օ­րա­կար­գին վրայ։ Ան­ցեալ շա­բաթ ապ­րուած ի­րա­դար­ձու­թիւն­նե­րուն ար­ձա­գանգ­նե­րը կը շա­րու­նա­կուին։ Վա­տի­կա­նի եւ Եւ­րո­խորհր­դա­րա­նի կող­մէ բարձ­րա­ձայնուած դիր­քո­րո­շում­նե­րը ան­նա­խըն­թաց զայ­րոյթ մը յա­ռա­ջա­ցու­ցած են Ան­գա­րա­յի մօտ։ Թրքա­կան կող­մը մէկ կող­մէ ալ մօ­տա­լուտ Ապ­րի­լի 24-ին ըն­դա­ռաջ կը ձգտի հնա­րա­ւո­րինս վե­րահս­կել Ո­ւա­շինկ­թը­նի ի­րա­դար­ձու­թիւն­նե­րը, որ­պէս­զի Ա­մե­րի­կա­յի Միա­ցեալ Նա­հանգ­նե­րու ղե­կա­վա­րու­թեան հետ չապ­րուի ար­կա­ծախնդ­րու­թիւն մը։

Այս մթնո­լոր­տին մէջ, շա­բա­թա­վեր­ջին, Հան­րա­պե­տու­թեան նա­խա­գահ Րէ­ճէպ Թայ­յիպ Էր­տո­ղան ան­գամ մը եւս խիստ պատ­գամ­նե­րով հան­դէս ե­կաւ հայ­կա­կան հար­ցին կա­պակ­ցու­թեամբ։ Էր­տո­ղան, որ այ­ցե­լեց Գո­ճաէ­լի, այն­տեղ ու­նե­ցած ե­լոյ­թին ըն­թաց­քին եւս կանգ ա­ռաւ վեր­ջին օ­րե­րու ի­րա­դար­ձու­թիւն­նե­րուն, թրքա­կան կող­մի բո­ղո­քին եւ նա­խա­տե­սած հե­ռան­կար­նե­րուն վրայ։ «Սփիւռքն ու Հա­յաս­տա­նի պե­տու­թիւնն է, որ խնդիր ու­նին մե­զի եւ մեր հայ եղ­բայր­նե­րուն հետ», յայ­տա­րա­րեց Էր­տո­ղան Գո­ճաէ­լիի մէջ։

Էր­տո­ղա­նի հա­մոզ­մամբ, հա­յոց տե­ղա­հա­նու­թեան 100-րդ տա­րե­լի­ցի պատ­րուա­կով, ան­ցեալ շա­բաթ Եւ­րո­խորհր­դա­րա­նը վերս­տին ու ա­ւե­լի սաս­տիկ ձե­ւով սկսաւ յար­ձա­կիլ Թուր­քիոյ վրայ եւ մրո­տել ազ­գը։ Ֆրան­սիս­քոս Ա. Պապն ալ հան­դէս ե­կած էր նման մե­ղադ­րան­քով մը եւ ըստ Էր­տո­ղա­նի ան­մի­ջա­պէս տրուած էր իր պա­տաս­խա­նը։ Այժմ կը փորձուի ուղ­ղել կա­տա­րուած սխա­լը։ «Տա­կա­ւին Պա­պին սխա­լը չսրբագրուած, այս ան­գամ Եւ­րո­խորհրդա­րա­նը հան­դէս ե­կաւ նման զա­ռան­ցան­քով մը։ Եւ­րո­պա­կան եր­կիր­նե­րու մէկ մա­սին մօտ հի­նէն ի վեր կը վկա­յենք նման զա­ռան­ցանք­ներու։ Եւ­րո­միու­թեան խորհր­դա­րա­նը այս­պի­սի ո­րո­շում մը ե­թէ ըն­դու­նի ի՞նչ կ՚ըլ­լայ, ե­թէ չըն­դու­նի ի՞նչ կ՚ըլ­լայ», ը­սաւ Էր­տո­ղան եւ կրկնեց Ղա­զա­խիս­տան մեկ­նե­լէ ա­ռաջ ար­տա­սա­նած խօս­քե­րը, թէ «մեր մէկ ա­կան­ջէն մուտք կը գոր­ծէ, իսկ միւ­սէն դուրս կու գայ»։

Իր ե­լոյ­թին մէջ Էր­տո­ղան խօսք ուղ­ղեց ամ­բողջ աշ­խար­հին ու մա­նա­ւանդ հա­յոց։ «Այս խնդի­րը պատ­մա­կան հիմ­քե­րէն ամ­բող­ջու­թեամբ կտրե­լով քա­ղա­քա­կա­նաց­նե­լը՝ ա­մե­նա­շատ վնա­սը կը պատ­ճա­ռէ հա­յոց։ Քաջ գի­տենք, թէ այս­պի­սի ո­րո­շում­նե­րու կամ յայ­տա­րա­րու­թիւն­նե­րու հե­ղի­նակ­նե­րուն բուն նպա­տա­կը չէ հա­յոց ի­րա­ւուն­քին պաշտ­պա­նու­թիւ­նը։ Մի­թէ հա­յոց հետ հե­ռուէն կամ մօ­տէն ա­ղերս չու­նե­ցող­նե­րուն չա­փին ու սահ­մա­նին մէ՞ջ է։ Ուր­կէ՛ դուրս կու գայ այս գոր­ծը։ Այս պա­հուն իմ երկ­րիս մէջ պաշ­տօ­նա­պէս Թուր­քիոյ Հան­րա­պե­տու­թեան քա­ղա­քա­ցի շուրջ 40 հա­զար հայ կայ։ Բաց աս­տի, մեր երկ­րին մէջ կը հիւ­րընկալուին Հա­յաս­տա­նէն խոյս տա­լով ե­կած հա­յեր։ Մի­թէ մենք տան­ջա՞ծ ենք զա­նոնք։ Մենք տան­տի­րու­թիւն չե՞նք ը­ներ ա­նոնց։ Ան­խիղճ­նե՜ր, դուք այս բո­լո­րը չէ՞ք տես­ներ, ինչ­պէ՞ս կ՚ըլ­լայ որ կ՚ը­նէք այս յայ­տա­րա­րու­թիւն­նե­րը։ Ինչ­պէ՞ս կ՚ը­նէք այս բա­նը», ա­ւել­ցուց նա­խա­գա­հը։ Միեւ­նոյն ժա­մա­նակ ան ընդգ­ծեց, որ այս բո­լո­րով մեր եր­կի­րը վնաս պի­տի չկրէ եւ ի­րենք կը կա­տա­րեն մար­դա­սի­րա­կան ու խղճի պար­տա­կա­նու­թիւն­նե­րը։ Էր­տո­ղան յի­շե­ցուց, որ իր վար­չա­պե­տու­թեան շրջա­նին վե­րա­նո­րո­գուե­ցաւ Աղ­թա­մա­րի հայ­կա­կան ե­կե­ղե­ցին եւ պաշ­տա­մուն­քի բա­ցուե­ցաւ աշ­խար­հի հա­յու­թեան հա­մար։

Ա­ւե­լի վերջ նա­խա­գա­հը բա­ցատ­րեց, որ Թուր­քիոյ հայ­կա­կան ար­մատ­նե­րով քա­ղա­քա­ցի­նե­րուն հետ ա­նընդ­հատ շփման մէջ կը գտնուին ա­մե­նա­ծա­ւա­լուն ի­մաս­տով։ «Ինչ­պէ՞ս կ՚ըլ­լայ որ նման քայլ մը կ՚առ­նէք։ Ամ­բող­ջու­թեամբ քա­ղա­քա­կան նպա­տակ­նե­րով, բո­լո­րո­վին Թուր­քիոյ դէմ թշնա­մա­կան մօ­տե­ցու­մով յա­ռաջ տա­րուած այս ար­շա­ւան­քէն ոչ մէկ բան դուրս կու գայ։ Հո­վը ի՞նչ կրնայ տա­նիլ ժայ­ռէն։ Սա­կայն այս գոր­ծէն ա­մե­նա­մեծ վնա­սը կը կրեն հա­յե­րը։ Ա­նա­տո­լուի աշ­խար­հագ­րու­թե­նէն ներս հա­րիւ­րա­ւոր տա­րի­ներ այս ազ­գը ա­մե­նա­մեծ ներ­դաշ­նա­կու­թիւ­նով ապ­րած է հայ հա­ւա­քա­կա­նու­թեան հետ։ Բա­րե­կա­մու­թիւ­նը խան­գա­րուած է այն ժա­մա­նակ, երբ հա­յե­րը տա­րուած են՝ այ­սօր ցե­ղաս­պա­նու­թեան պնդում­նե­րով ինք­զինք­նին յա­ռաջ քշող­նե­րու խա­ղե­րէն, են­թար­կուած են ա­նոնց գրգռու­թիւն­նե­րուն», շեշ­տեց նա­խա­գա­հը։

Բաց աս­տի, իր բա­նա­ձե­ւու­մով, ան­ցեալ դա­րաս­կիզ­բին ռու­սե­րու, ֆրան­սա­ցի­նե­րու, անգ­լիա­ցի­նե­րու եւ տա­րած­քաշր­ջա­նէ ներս հա­շիւ­նե­րու հե­տա­մուտ այլ եր­կիր­նե­րու գրգռու­թիւն­նե­րէն տա­րուած հա­յե­րը հա­րիւր հա­զա­րա­ւոր մահ­մե­տա­կան­ներ սպան­նե­լով ի­րենք իսկ տե­ղա­հա­նու­թեան դռնե­րը բա­ցին ի­րենց հա­մար։ Ըստ Էր­տո­ղա­նի, թուրք ազ­գի հա­յոց հետ ո­րե­ւէ խնդիր չու­նե­նա­լու մե­ծա­գոյն ա­պա­ցոյցն է՝ այ­սօր Թուր­քիոյ մէջ գո­յու­թիւն ու­նե­ցող շուրջ 80 հա­զար հա­յը, ո­րու մե­ծա­մաս­նու­թիւ­նը փախս­տա­կան է։

«Ե­թէ մենք հա­յոց դէմ սիս­տե­մա­թիկ թշնա­մու­թիւն մը ու­նե­նա­յինք, ա­պա ա­մէն բա­նէ ա­ռաջ ա­նոնց չէինք հան­դուր­ժեր։ Հի­մա հա­յե­րը, մեր քա­ղա­քա­ցի­նե­րուն, թուր­քե­րու, քիւր­տե­րու, ա­րաբ­նե­րու եւ չէր­քէզ­նե­րու հետ միա­սին կ՚ապ­րին։ Այս պա­հուն գա­ցէք մեր Սա­մա­թիա թա­ղա­մա­սը, Գո­ճա­մուս­թա­ֆա­փա­շա, պի­տի տես­նէք, որ այդ տե­ղե­րը կ՚ապ­րին միա­սին։ Թուր­քիա չէ լքած հա­յե­րը, ինչ­պէս կռնակ չէ դար­ձու­ցած այն բո­լո­րին, ո­րոնք իր մօտ դար­ման մը կը փնտռեն ի­րենց ցա­ւե­րուն, իր դռնե­րը չէ փա­կած ա­նոնց առ­ջեւ։ Մեր եր­կի­րը ի­րա­կա­նու­թեան մէջ հայ ժո­ղո­վուր­դին հետ խնդիր մը չու­նի։ Թուր­քիոյ մէջ հա­յե­րը ա­զա­տօ­րէն ու­սում կը ստա­նան, ա­ռեւ­տուր կ՚ը­նեն, քա­ղա­քա­կան կու­սակ­ցու­թիւն­նե­րու մէջ գոր­ծու­նէու­թիւն կը ծա­ւա­լեն, թեկ­նա­ծու կ՚ըլ­լան, պաշ­տօ­նեայ կ՚ըլ­լան եւ ամ­բող­ջու­թեամբ կրնան օգ­տուիլ այն բո­լոր ի­րա­ւունք­նե­րէն, ո­րոնց տէր են միւս քա­ղա­քա­ցի­նե­րը։ Մենք հպարտ ենք այս ե­րե­ւոյ­թով։

«Մե­զի եւ մեր եղ­բայր­նե­րուն հետ խնդիր ու­նե­ցո­ղը հա­յոց Սփիւռքն է, Հա­յաս­տա­նի պե­տու­թիւ­նը։ Թուր­քիա քա­նիցս ձեռք եր­կա­րած է Հա­յաս­տա­նին, ի յայտ բե­րած է իր բա­րեա­ցա­կա­մու­թիւ­նը, սա­կայն Հա­յաս­տա­նը Սփիւռ­քի եւ այլ եր­կիր­նե­րու ազ­դե­ցու­թե­նէն դուրս գա­լով չի կրնար յա­ռաջ տա­նիլ իր ու­րոյն քա­ղա­քա­կա­նու­թիւ­նը եւ այս պատ­ճա­ռով այդ բո­լո­րը մնա­ցած են ա­պար­դիւն։ Մեր դռնե­րը մին­չեւ հի­մա բաց են Հա­յաս­տա­նի հա­մար։ Ե­թէ ցե­ղաս­պա­նու­թեան պնդում­նե­րուն եւ Ղա­րա­բա­ղի բռնագ­րաւ­ման նիւ­թին շուրջ առ­նեն դրա­կան քայ­լեր, ա­պա ի­րենց հետ ա­մէն տե­սակ հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թեան պատ­րաստ ենք։ Միշտ պատ­րաստ ենք խօ­սե­լու հայ քա­ղա­քա­կան գոր­ծիչ­նե­րուն, Հա­յաս­տա­նի ղե­կա­վար­նե­րուն հետ, ո­րոնք այս­պի­սի կամք մը, հա­մար­ձա­կու­թիւն մը պի­տի դրսե­ւո­րեն։ Բայց եւ այն­պէս, նախ պի­տի լու­ծուի Ղա­րա­բա­ղի հար­ցը։ Այս­տեղ Ա­մե­րի­կան տա­կա­ւին չէ կա­տա­րած ի­րեն վի­ճա­կա­ծը։ Ռու­սաս­տան տա­կա­ւին չէ կա­տա­րած ի­րեն վի­ճա­կա­ծը։ Ֆրան­սա տա­կա­ւին չէ կա­տա­րած ի­րեն վի­ճա­կա­ծը։ Մի­ջազ­գա­յին կա­ռոյց­նե­րը թէ­կուզ ար­դար ցոյց կու տան Ատր­պէյ­ճա­նը, սա­կայն ԵԱՀԿ-ի Մինս­քեան խմբա­կի ե­ռա­նա­խա­գահ­նե­րը տա­կա­ւին չեն պաշտ­պա­նած Ատր­պէյ­ճա­նի ի­րա­ւուն­քը։ Ե­թէ ցե­ղաս­պա­նու­թեան հար­ցը ոչ թէ քա­ղա­քա­կա­նու­թեան, այլ պատ­մա­բան­նե­րու վէ­ճին ա­ռար­կայ դարձ­նենք, խնդի­րը ար­դէն լու­ծուած պի­տի ըլ­լայ մե­ծաւ մա­սամբ։ Այս մօ­տե­ցու­մը ատր­պէյ­ճան­ցի մեր եղ­բայր­նե­րուն ալ վէրքն է։ Ղա­րա­բա­ղեան հար­ցի լուծ­ման ճա­նա­պարհն ալ ինք­նին պի­տի բա­ցուի։ Մեր դիր­քո­րո­շու­մը այս­քան յստակ, այս­քան բաց է, սա­կայն մեր դի­մաց կը գտնուի հա­տուած մը, որ կը շար­ժի շատ տար­բեր հա­շիւ­նե­րով ու շատ տար­բեր մտադ­րու­թիւն­նե­րով», շա­րու­նա­կեց Էր­տո­ղան։

Իր խօս­քե­րուն տե­ւո­ղու­թեան նա­խա­գա­հը յայտ­նեց, որ հա­յե­րը այս հար­ցին շուրջ դար­ձած են Թուր­քիոյ դէմ գոր­ծող ճա­կա­տի մը խա­ղա­լի­քը։ Ըստ ի­րեն, ի­րենք սոյն կո­չե­րով ի­րա­կա­նու­թեան մէջ հնա­րա­ւո­րու­թիւն կ՚ըն­ձե­ռեն, որ­պէս­զի հա­յե­րը տէր կանգ­նին ի­րենց իսկ կամ­քին։ Թուր­քիա ե­րախ­տա­գէտ եր­կիր մըն է եւ բա­րե­կամ­նե­րուն օ­ժան­դա­կե­լու, նպաս­տե­լու ա­ռու­մով կրնայ հա­մե­մա­տուիլ շատ սա­կա­ւա­թիւ եր­կիր­նե­րու հետ։ Հե­տե­ւա­բար, ան հեր­թա­կան ան­գամ կոչ ուղ­ղեց հա­յոց, որ­պէս­զի ար­ժե­ւո­րեն այս հնա­րա­ւո­րու­թիւ­նը։ «Ե­կէ՛ք մէկ կողմ թո­ղէք այս ի զուր ջան­քե­րը, ե­թէ ձեր նպա­տակն է խա­ղող ու­տել։ Եւ­րո­խորհր­դա­րա­նը կ՚ը­սէ, որ ար­խիւ­նե­րը բա­ցուին։ Մեր ար­խիւ­նե­րը բաց են։ Մենք 10-15 տա­րիէ ի վեր կ՚ը­սենք այս բա­նը։ Ե­թէ ու­նի, Հա­յաս­տանն ալ թող բա­նայ ար­խի­ւը։ Ե­թէ ու­րիշ եր­կիր­ներն ալ ու­նին, թող բա­նան։ Մե­րի­նը ար­դէն բաց է։ Սա­կայն ա­սոնք չեն հե­տե­ւիր Թուր­քիոյ։ Բե­րէք ձեր փաս­տա­թուղ­թե­րը, ա­պա­ցոյց­նե­րը, հա­մա­տեղ յանձ­նա­ժո­ղով մը ստեղ­ծենք։ Թող նստին բո­լոր ե­րե­սակ­նե­րով քննար­կեն խնդի­րը, թող ար­ժե­ւո­րեն։ Ա­ռար­կա­յա­կա­նօ­րէն թող հաս­նին ար­դար յի­շո­ղու­թեան մը, մենք ալ շա­րու­նա­կենք մեր ճա­նա­պար­հը», ընդգ­ծեց Էր­տո­ղան։

Հան­րա­պե­տու­թեան նա­խա­գա­հը յի­շե­ցուց նաեւ, թէ Ազ­գա­յին մեծ ժո­ղո­վի նա­խա­գահ Ճեմիլ Չի­չէք եւ խորհր­դա­րա­նէ ներս ներ­կա­յա­ցուած ե­րեք կու­սակ­ցու­թիւն­նե­րու խորհրդա­րա­նա­կան խմբակ­ցու­թիւն­նե­րու ղե­կա­վար­նե­րը պա­տաս­խան մը տուած են Եւ­րո­խորհր­դա­րա­նին, սա­կայն ա­հա­բեկ­չա­կան կազ­մա­կեր­պու­թեան ներ­կա­յա­ցու­ցի­չի դիր­քով կու­սակ­ցու­թիւն մը չէ դրած իր ստո­րագ­րու­թիւ­նը այդ յայ­տա­րա­րու­թեան հա­մար։

Միւս կող­մէ, կը հա­ղոր­դուի, որ Էր­տո­ղան յա­ռա­ջի­կայ օ­րե­րուն նա­խա­գա­հա­կան պա­լա­տին մէջ պատ­մա­բան­նե­րու, ա­կա­դե­մա­կան­նե­րու եւ մաս­նա­գէտ­նե­րու հետ ճա­շա­սե­ղա­նի մը շուրջ պի­տի հա­մախմ­բուի հայ­կա­կան հար­ցին կա­պակ­ցու­թեամբ։ Սոյն հա­ւա­քոյ­թը նա­խա­տե­սուած է վա­ղը։ Նա­խա­գա­հը կը նա­խա­տե­սէ այս հար­ցին շուրջ ստեղ­ծել աշ­խա­տան­քա­յին խումբ մը։

ԱՊՐԻԼԻ 24-Ի ՍԵՄԻՆ ՍՊԱՍՈՒՄ

Ապ­րի­լի 24-ին ըն­դա­ռաջ զա­նա­զան ի­րա­դար­ձու­թիւն­ներ կու գան յստա­կեց­նել այդ օ­րուան վե­րա­բե­րեալ ման­րա­մաս­նու­թիւն­նե­րը։

Քրեմ­լի­նի աղ­բիւր­նե­րը վերջ­նա­կա­նօ­րէն հաս­տա­տե­ցին, որ Ռու­սաս­տա­նի Նա­խա­գահ Վլա­տի­միր Փու­թին Ապ­րի­լի 24-ին Ե­րե­ւա­նի մէջ պի­տի մաս­նակ­ցի ո­գե­կո­չում­նե­րուն՝ Հա­յաս­տա­նի Նա­խա­գահ Սերժ Սարգ­սեա­նի հրա­ւէ­րին ըն­դա­ռաջ։ Մոս­կուա­յի աղ­բիւր­նե­րը հա­ղոր­դե­ցին, թէ Փու­թին եւ Սարգ­սեան ա­ռանձ­նա-զըրոյց մըն ալ պի­տի ու­նե­նան Ե­րե­ւա­նի մէջ։ Հարկ է նշել, որ վեր­ջին օ­րե­րուն կը խօ­սուի նաեւ Ե­րե­ւա­նի մէջ Փու­թի­նի եւ Ֆրան­սա­յի Նա­խա­գահ Ֆրան­սուա Օ­լան­տի մի­ջեւ հա­ւա­նա­կան տե­սակ­ցու­թեան մը մա­սին։

Ապ­րի­լի 24-ին «Ֆրանս 24» մի­ջազ­գա­յին հե­ռուս­տա­կա­յա­նը իր ամ­բողջ օրուան հա­ղոր­դում­նե­րը պի­տի յատ­կաց­նէ հայ­կա­կան հար­ցին եւ հայ ժո­ղո­վուր­դին։

Եւ­րո­խորհր­դա­րա­նի նա­խա­գահ Մար­թին Շուլց տե­ղե­կա­ցուց, որ հայ­կա­կան բա­նա­ձե­ւի ըն­դու­նուի­լէն վերջ Վար­չա­պետ Ահ­մէտ Տա­վու­տօղ­լուի հետ ու­նե­ցած հե­ռա­խօ­սազ­րոյ­ցը կը կրէր քա­ղա­քա­վա­րա­կան բնոյթ մը։ Տե­ղա­կան մա­մու­լը կը գրէ, որ Շուլ­ցի կող­մէ հեր­քուած են վար­չա­պե­տա­րա­նի կող­մէ այս հե­ռա­խօ­սազ­րոյ­ցին վե­րագրուած տար­բեր շեշ­տադ­րում­նե­րը։

Ի­տա­լիոյ Նա­խա­գահ Մա­թէօ Ռեն­զի յայ­տա­րա­րու­թիւն­ներ ը­րաւ ի պաշտ­պա­նու­թիւն Ֆրան­սիս­քոս Ա. Պա­պին եւ զգու­շա­ցուց Թուր­քիան։

Իր կար­գին, Ֆրան­սիս­քոս Ա. Պապն ալ հար­ցազ­րոյ­ցի մը մէջ նշեց, թէ զայ­րոյ­թը ազ­դան­շան մըն է՝ երկ­խօ­սու­թիւն հաս­տա­տե­լու ա­նըն­դու­նա­կու­թեան։

Գերմանիոյ մէջ Նախագահ Եոախիմ Կաուքի վրայ ճնշումներ կը բանեցուին, որպէսզի ան յառաջիկայ ոգեկոչումներուն ընթացքին նախընտրէ ցեղասպանութիւն որակումը։ Նման տրամադրութեան մէջ են նաեւ շարք մը երեսփոխաններ։