ԿԱՆԱՆՑ ԻՐԱՒՈՒՆՔՆԵՐԸ

Լա­րա Ա­հա­րո­նեա­ն ա­մուս­նոյն՝ Րաֆ­ֆի Նի­զիբ­լեա­նի հետ Հա­յաս­տան հաստատուած է Գա­նա­տա­յէն: Ան Հա­յաս­տա­նի մէջ հաս­տա­տուե­լու փափաքը ու­նե­ցած է տա­կա­ւին 1985 թ­ուականին՝ երբ ա­ռա­ջին ան­գամ Հայաս­տան այ­ցե­լած է՝ մաս­նակ­ցե­լու համար պա­տա­նի­նե­րու ճամ­բա­րի մը: 1998 թուա­կա­նին քա­նի մը ծրագ­րե­րով կրկին այ­ցե­լած է Հա­յաս­տան եւ կա­մա­ւո­րա­կան աշ­խա­տանք ստանձ­նած՝ Ար­ցա­խի Քա­րին­տակ գիւ­ղին մէջ, իսկ ար­դէն 2001 թուա­կա­նին Շու­շի այ­ցե­լած է իր երախային հետ, այս ան­գամ ար­դէն ա­մուս­նոյն հետ ո­րո­շե­լով, որ պի­տի հաստատուին Հա­յաս­տա­նի մէջ: Ա­ռա­ջի­ն հերթին գործ գտած է ա­մու­սի­նը, եւ տե­ղա­փո­խուե­լով Հա­յաս­տան, Լա­րան ո­րո­շած է ինքն ալ գտնել աս­պա­րէզ մը, ուր կա­րե­լի է աշ­խա­տանք տա­նիլ։ Ու սկսած է զբա­ղիլ կա­նանց ի­րա­ւունք­նե­րու պաշտ­պա­նու­թեամբ, քա­նի որ Հա­յաս­տան նա­խորդ այ­ցե­րու ժա­մա­նակ ան նկա­տած է, որ հա­սա­րա­կու­թեան մէջ խիստ ան­հա­ւա­սա­րու­թիւն կայ այդ ա­ռու­մով: Ա­ռա­ջին աշ­խա­տանք­նե­րուն սկսած է Ե­րե­ւա­նի Պե­տա­կան հա­մալ­սա­րա­նին մէջ, իսկ հե­տա­գա­յին ստեղ­ծած է «Կա­նանց ա­պա­ւե­նա­յին կեդ­րո­ն» հա­սա­րա­կա­կան կազ­մա­կեր­պու­թիւ­նը, ո­ր կա­նանց ի­րա­ւունք­նե­րով զբա­ղող Հա­յաս­տա­նի ծանօթ կազ­մա­կեր­պու­թիւն­նե­րէն մին է: Այ­սօր ար­դէն Լա­րան եւ Րաֆ­ֆին ու­նին չորս ե­րա­խայ եւ մշտա­պէս հաս­տա­տուած են Հա­յաս­տան: Րաֆ­ֆի Նի­զիբ­լեա­ն ստեղ­ծած է եւ կը գլխա­ւո­րէ Հա­յաս­տա­նի հան­րա­յին կա­պե­րու յա­ռա­ջա­տար «DEEM կա­պե­ր» ըն­կե­րու­թիւ­նը։

ԺԱ­ՄԱ­ՆԱԿ Լա­րա Ա­հա­րո­նեա­նի հետ հան­դի­պեցաւ իր ղե­կա­վա­րած կազ­մա­կեր­պու­թեան գրա­սե­նեա­կը եւ զրու­ցեց իր տա­րած գոր­ծու­նէու­թեան մա­սին: Ան նաեւ հա­մա­հե­ղի­նակն է «Զա­պէլ Ե­սա­յեա­ն» շար­ժան­կա­րին եւ ստեղ­ծած է ու կը վա­րէ Զա­պէլ Ե­սա­յեա­նին նուի­րուած հա­մա­ցան­ցա­յին էջ մը:

-Տի­կին Լա­րա, Ձեր կազ­մա­կեր­պու­թիւ­նը կա­նանց ի­րա­ւունք­նե­րու պաշտ­պա­նու­թեան հար­ցե­րով կը զբա­ղի: Ինչ­պիսի՞ կա­նայք կը վե­րա­բե­րին Ձեր գոր­ծու­նէու­թեա­ն եւ ով­քե՞ր կը դի­մեն գրա­սե­նեակ:

-Մեր գրա­սե­նեա­կը կա­նանց կող­մէ այ­սօր կը նկա­տուի ա­պա­հով տա­րածք մը, ան պար­զա­պէս գրա­սե­նեկա­յին հիմ­նարկ մը չէ։ Հոս կու­ գան կա­նայք տար­բեր հար­ցե­րով, տար­բեր աս­պա­րէզ­նե­րէ, ի­րենց ու­զած ժա­մա­նակ: Տեղ մըն է, ուր կի­ներ կրնան դի­մել եւ գտնել տար­բեր մի­ջոց­ներ, հնարք­ներ, աղ­բիւր­ներ՝ ինք­զինք­նին զօ­րաց­նե­լու եւ յաղ­թա­հա­րե­լու ար­գելք­ներ ու դժուա­րու­թիւն­ներ, զորս ի­րենք կը դի­մագ­րա­ւեն ի­րենց ա­մէնօ­րեայ կեան­քին մէջ: Ա­նոնք կրնան ըլ­լալ ար­գելք­ներ եւ դժուա­րու­թիւն­ներ՝ գոր­ծա­տե­ղին կամ կրթու­թեան աս­պա­րէ­զի մէջ կամ ալ՝ ըն­տա­նի­քի յարկին տակ:

Սկիզ­բին՝ 2003 թուականին, երբ սկսանք, ար­ձա­նագ­րուած չէինք իբ­րեւ կազ­մա­կեր­պու­թիւն, կը հա­ւա­քուէինք Ե­րե­ւա­նի Պե­տա­կան հա­մալ­սա­րա­նի գրա­դա­րա­նին մէջ, զանազան բնոյթի զրոյց­ներ կ՚ունենայինք կա­նանց հար­ցե­րու շուրջ, Հա­յաս­տա­նի մէջ կա­նանց շարժ­ման մա­սին, որ նոր ընթացք առած էր այն ժա­մա­նակ։ Այ­նու­հե­տեւ մեզի տրամադրեցին սե­նեակ մը նոյն հա­մալ­սա­րա­նին մէջ, իսկ հի­մա ար­դէն ար­ձա­նագ-րըւած ենք իբ­րեւ հա­սա­րա­կա­կան կազ­մա­կեր­պու­թիւն եւ ու­նինք սեփական գրա­սե­նեակ՝ քա­ղա­քի կեդ­րո­նը եւ կը գոր­ծենք ամ­բողջ հզօ­րու­թեամբ:

-Ի՞նչ աշ­խա­տանք կը կա­տա­րէք եւ ին­չո՞վ կ՚ա­ռանձ­նա­նայ Ձեր կազ­մա­կեր­պու­թիւ­նը Հա­յաս­տա­նի մէջ գոր­ծող այլ կազ­մա­կեր­պու­թիւն­նե­րէ, ո­րոնք նոյն­պէս կա­նանց հար­ցե­րով կը զբա­ղին:

-Մենք աշ­խա­տանք կը տա­նինք կին-տղա­մարդ հա­ւա­սա­րու­թեան ուղ­ղու­թեամբ, ո­րով­հե­տեւ Հա­յաս­տա­նի մէջ, ինչ­պէս գի­տէք, օ­րէնք­նե­րը հա­ւա­սար են ա­մէն մար­դու հա­մար, բայց ի­րա­կա­նու­թեան մէջ հա­ւա­սար հնա­րա­ւո­րու­թիւն­ներ չկան, եւ կա­նայք ա­մե­նա­մեծ խումբն են, ո­րու հան­դէպ, բաղ­դատ­մամբ ու­րիշ խում­բե­րու, խտրա­կա­նու­թիւ­նը բարձր է: Այդ ան­հա­ւա­սա­րու­թիւ­նը ա­ւե­լի ակն­յայտ է քա­ղա­քա­կան կեան­քին մէջ, ուր կա­նայք գրե­թէ չկան: Ե­թէ նա­յինք, ընդ­հա­նուր քա­ղա­քա­կան դաշ­տին մէջ կա­նանց թի­ւը շատ սահմանափակ է, 11 առ հարիւր է Ազ­գա­յին ժո­ղո­վին մէջ, իսկ ընդ­հա­նուր դաշ­տի մէջ՝ 9 առ հարիւր է, որ մեր տա­րա­ծքա-շըրջա­նի մէջ ա­մե­նա­ցածն է: Տնտե­սա­կան դաշ­տին մէջ նոյն­պէս կա­նայք չկան, աղ­քա­տու­թիւ­նը ա­ւե­լի կա­նանց տեսքը ու­նի Հա­յաս­տա­նի մէջ, ան­շուշտ, տնտե­սա­կանն ու քա­ղա­քա­կա­նը ի­րա­րու կա­պուած են, իսկ եր­րոր­դը, որ շատ կա­րե­ւոր է եւ ա­մե­նա­մեծ խո­չըն­դոտն է կա­նանց յառաջանալուն հա­մար եւ ան­հա­ւա­սա­րու­թեան պատ­կե­րը ցոյց կու­ տայ, կա­նանց հան­դէպ բռնու­թիւնն է, մաս­նա­ւո­րա­պէս ըն­տա­նիք­նե­րէ ներս: Այդ մա­սին վեր­ջին տա­սը տա­րիներուն շատ-շատ խօ­սեցանք, եւ հա­կա­ռակ այդ աղ­մու­կին, պե­տա­կան հա­մա­կար­գէն ներս չեն ու­զեր ըն­դու­նիլ, որ այդ հար­ցը խնդիր է մեր երկ­րին մէջ: Ա­տոր հա­մար մին­չեւ այ­սօր մենք չու­նինք «Ըն­տա­նե­կան բռնու­թեան մա­սին օ­րէն­ք», հա­կա­ռակ, որ տար­բեր կազ­մա­կեր­պու­թիւն­ներ այդ հար­ցը բազ­միցս բարձ­րա­ցու­ցած են, եւ այդ հար­ցե­րը բարձ­րա­ցու­ած են նաեւ ան­հատ­նե­րու կեան­քե­րու եւ յստակ օ­րի­նակ­նե­րու մի­ջո­ցաւ: Մենք ան­ցեալ տա­րի ու­նե­ցանք 14 կին զոհ, ո­րոնք մա­հա­ցած են ըն­տա­նե­կան բռնու­թեան ար­դիւն­քին։ Անոնք միայն մեզի ծա­նօթ դէպ­քերն են, բայց կան դէպ­քեր, ո­րոնց մա­սին տեղեակ չենք: Իսկ հե­ռա­ձայ­նա­յին ա­հա­զան­գնե­րը, որ տար­բեր հա­սա­րա­կա­կան կազ­մա­կեր­պու­թիւն­ներ կը ստա­նան ըն­տա­նե­կան բռնու­թեան մա­սին, շատ ա­ւե­լին են՝ տա­րե­կան երեք հազար եւ ա­ւե­լի: Ոս­տի­կա­նու­թեան մօտ այդ զան­գե­րու թի­ւը ցոյց կու­ տայ տա­րե­կան 700-ի շուրջ, բայց մենք գի­տենք, որ այդ­քան չէ։ Առհա-սարակ ոս­տի­կա­նու­թիւն չեն դի­մեր, գրեթէ չեն խօ­սիր, մին­չեւ որ զոհ չըլ­լայ:

-Ձեր գոր­ծու­նէու­թեան ժա­մա­նակ ի՞նչ եզ­րա­յան­գում­նե­րու ե­կած էք, ի՞նչ պէտք է փո­­խուի այս աս­պա­րէ­զին մէջ:

-Ա­ռա­ջի­նը մտա­ծե­լա­կերպն է, որ պէտք է փո­­խուի: Ե­թէ կի­նը կը խօ­սի, որ բռնու­թեան են­թար­կուած է, մար­դիկ կան, որ կը փոր­ձեն պատ­ճա­ռը գտնել, թէ ին­չո՞ւ ան ծե­ծի են­թար­կուած է, ար­դա­րա­ցում կը գտնեն, կամ կ՚ը­սեն՝ հաւանաբար ան ալ արարք մը գործած է, որ ծե­ծած են: Այս հար­ցու­մը առ­հա­սա­րակ պէտք չէ ուղղուի, քա­նի որ ինչ որ ալ ըլ­լայ, չ՚ար­դա­րաց­ներ բռնու­թիւ­նը: Նոյ­նիսկ դա­տա­կան ո­լոր­տի, ի­րա­ւա­պահ­նե­րու կող­մէ եր­բեմն ար­դա­րաց­ման փոր­ձեր կ՚ըլ­լան։ Իբր այդ նախ մտա­ծո­ղու­թեան մէջ պէտք է հաս­նիլ փո­փո­խու­թեան, որ­պէս­զի կա­նայք երկ­րորդ ան­գամ զոհ չդառ­նան, իսկ երկրորդը՝ օ­րէնսդ­րա­կան աս­պա­րէ­զէն ներս պէտք է կա­տա­րել փո­փո­խու­թիւն­նե­ր:

-Իսկ կա՞ն ու­րիշ պայ­քա­րող­ներ Ձե­զի հետ:

-Ար­դէն չորս տա­րիէ ի վեր՝ շուրջ եօթ հա­սա­րա­կա­կան կազ­մա­կեր­պու­թիւն­ներ միա­ցան եւ ստեղ­ծե­ցինք «Ընդ­դէմ բռնու­թեա­ն» միու­թիւ­նը: Այդ հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թիւ­նը սկսաւ այն դէպքէն ետք, երբ ըն­տա­նե­կան բռնու­թեան ար­դիւն­քին սպան­նուե­ցաւ Զա­րու­հի Պետ­րո­սեա­ն... Մեծ աղ­մուկ ե­ղաւ այդ դէպ­քին շուրջ, լրա­տուա­մի­ջոց­նե­րը անդ­րա­դար­ձան, եւ մենք միա­ցանք անոնց, որպէսզի միա­սին աշ­խա­տինք: Այժմ դա­տա­կան նիս­տե­րու կը մաս­նակ­ցինք, միա­ժա­մա­նակ կ՚ա­ջակ­ցինք այն կա­նանց, ո­րոնք տու­ժած են ըն­տա­նե­կան բռնու­թիւն­նե­րէն եւ նաեւ հա­սա­րա­կու­թիւնը կ՚ի­րա­զե­կենք, թէ այս մէկը հար­ցը է մեր հա­սա­րա­կու­թեան մէջ:

-Դուք Հա­յաս­տան ե­կած էք Սփիւռ­քէն: Մե՞ծ է տար­բե­րու­թիւ­նը հա­յաս­տա­նեան եւ սփիւռ­քեան ի­րա­կա­նու­թիւն­նե­րու մի­ջեւ՝ կա­նանց ի­րա­ւունք­նե­րու ոտ­նա­հար­ման ա­ռու­մով:

-Ես չեմ ը­սեր, թէ շատ շատ է տար­բե­րու­թիւ­նը, ո­րով­հե­տեւ սփիւռ­քա­հայ ի­րա­կա­նու­թեան մէջ ալ կան կին-տղա­մարդ ան­հա­ւա­սա­րու­թիւն­ներ, մաս­նա­ւո­րա­պէս՝ ըն­տա­նի­քի մէջ, կնոջ եւ տղա­մար­դու դե­րե­րը շատ կարծ­րա­տի­պա­յին են: Այ­սինքն նոյն բա­նը չենք կրնար ը­սել ա­մէն սփիւռ­քա­հա­յու մա­սին, ո­րով­հե­տեւ գա­ղութ­նե­րը տար­բեր են, բայց ա­ւան­դա­պահ հայ հա­մայնք­նե­րուն մէջ անձ­նա­կան հար­ցե­րու մա­սին խօ­սի­լը ա­մօթ է։ Բացի այդ, կա­նայք ո­րոշ դե­րեր ու­նին տան մէջ, տղա­մար­դիկ՝ ու­րիշ դեր, ո­րո­շում ըն­դու­նող­նե­րը տղա­մար­դիկ են: Երբ կը նա­յինք մեր սփիւռ­քեան կազ­մա­կեր­պու­թիւն­նե­րուն, ա­պա այն­տեղ ես չեմ տես­ներ, որ կա­նայք ո­րո­շում կա­յաց­նո­ղի դե­րին մէջ են: Կա­նայք սո­վո­րա­բար կա­նանց միու­թիւն­նե­րու մէջ կը գոր­ծեն, ա­ւե­լի ու­րիշ աս­պա­րէզ­նե­րու մէջ ընդգր­կուած չեն: Ի­ հար­կէ, այս հար­ցե­րը գա­ղու­թէ գա­ղութ կը տար­բե­րին, նա­յած, թէ հայ­կա­կան հա­մայն­քը ո՛ր երկ­րի մէջ կը գոր­ծէ: Ե­թէ ընդ­հա­նուր այդ երկ­րին մէջ կը բարձրա­ցուին նման հար­ցեր, ա­պա քիչ մը ա­ւե­լի հնա­րա­ւո­րու­թիւն կայ, որ հայ կինն ալ խօ­սի այդ մա­սին: Բայց ե­թէ եր­կրի մը մէջ է, ուր­ այդ մա­սին քիչ կը խօ­սուի, բնա­կա­նա­բար, հայ կինն ալ նոյն երկ­րի մի­ջա­վայ­րին մէջ է, եւ ինքն ալ չի կրնար բարձ­րա­ձայ­նել: Սփիւռ­քի մէջ կայ ուրիշ հարց մըն ալ, որ ե­թէ քիչ մը շատ խօ­սիս, կրնաս մե­կու­սա­ցուիլ հա­մայն­քէն, ա­մօ­թի պահն ալ կայ, ո­րով­հե­տեւ, մենք, ըլ­լա­լով սփիւռք, ա­նընդ­հատ կ՚ու­զենք ցոյց տալ, որ մենք ա­մե­նա­լաւն ենք. մենք կը պայ­քա­րինք, մենք լաւ պի­տի ե­րեւ­ինք, որ­պէս­զի մեզի ար­դա­րու­թիւն տան, ո­րով­հե­տեւ, կար­ծես այն­պէս կը մտա­ծենք, թէ վատ մար­դու ար­դա­րու­թիւն չեն տար եւայլն:

-Այ­սօր ե­թէ փոր­ձեք բնո­րո­շել հայ կնոջ կեր­պա­րը, ա­պա՝ ինչ­պի­սի՞ն է հայ կի­նը:

-Շատ բազ­մա­պի­սի է, մէկ կեր­պար չէ: Սակայն ես անմիջապէս կրնամ ը­սել, թէ ինչ­պէ՞ս կու­զէի տես­նել հայ կի­նը: Ես կ՚ու­զէի տես­նել հայ կի­նը՝ իր ո­րո­շում­նե­րը կա­յաց­նող, ան­կախ ան­կէ, թէ ի՞նչ են այդ ո­րո­շում­նե­րը: Այ­սինքն, կ՚ու­զէի, որ իր վրայ այն ճնշու­մը չըլ­լայ, որ այս­պէս պի­տի վարուի, ո­րով­հե­տեւ այս­պէս կը պա­հանջուի հա­սա­րա­կու­թեան կող­մէ, հաա­ռակ իր կամ­քին: Կ՚ու­զէի, որ հայ կի­նը շատ ա­ւե­լի ի­րա­կան ըլ­լայ, շատ ա­ւե­լի ճնշուած չըլ­լայ, ա­մէն ինչ ետ չնե­տէ, հա­ւա­սար հնա­րա­ւո­րու­թիւն­ներ ու­նե­նայ կրթու­թեան, ա­մուս­նու­թեան ու այլ հար­ցե­րու մէջ, ինք տնօ­րի­նէ իր մար­մի­նը, ո­րով­հե­տեւ այս մէկն ալ խնդիր է, հա­սա­րա­կու­թիւնը ին­քը կ՚ո­րո­շէ՝ ե՞րբ պի­տի ա­մուս­նա­նայ կի­նը, ե՞րբ ե-րախայ պի­տի ու­նե­նայ:

-Նոր սե­րուն­դը քիչ մը փո­խուած չէ՞ք տես­ներ:

-Կան ա­ռանձ­նա­ցող կի­ներ, մենք չենք ու­զեր բոլորին նայիլ մէկ դի­տան­կիւ­նէ, կան ե­րի­տա­սարդուհիներ, ո­րոնք ո­րո­շում կա­յաց­նող են, կան կա­նանց նա­խա­ձեռ­նու­թիւն­ներ, ո­րոնք զա­նա­զան հար­ցեր կը բարձ­րաց­նեն:

-Տղա­մար­դիկ ինչ­պէ՞ս կը վե­րա­բե­րին Ձեր գոր­ծու­նէու­թեա­ն:

-Կախում ունի ենթականերէն, շատ չեն տար­բե­րու­թիւն­նե­րը: Շատ տղա­մա­դիկ, ի հար­կէ, կ՚ա­ջակ­ցին, կա­մա­ւոր կը մասնակցին մեր ձեռ­նարկ­նե­րուն, բո­ղո­քի ցոյ­ցե­րուն, բայց կան ու­րիշ տղա­մար­դիկ ալ, որ մեր գո­յու­թիւ­նը կը դի­տեն իբ­րեւ սպառ­նա­լիք՝ ուղ­ղուած ի­րենց, ինք­նավս­տահ չեն զգար, կը վախ­նան, ո­րով­հե­տեւ, երբ մենք կը խօ­սինք կա­նանց ի­րա­ւունք­նե­րու մա­սին, կայ այն վա­խը, թէ ի­րենք իշ­խա­նու­թիւ­նը կը կորսնց­նեն, քա­նի որ այ­սօր իշ­խա­նու­թիւ­նը տղա­մար­դու ձեռքն է:

-Դուք հա­մա­հե­ղի­նակն էք Զա­պէլ Ե­սա­յեա­նի մա­սին վա­ւե­րագ­րու­թեան: Ին­չո՞ւ ո­րո­շե­ցիք նման շար­ժան­կար պատ­րաս­տել:

-Ես Զա­պէլ Ե­սա­յեա­նի կեր­պա­րին անդ­րա­դար­ձայ այն ժա­մա­նակ, երբ Գա­նա­տա­յի մէջ կ՚ու­սա­նէի հա­մե­մա­տա­կան գրա­կա­նու­թիւն։ Ինծի հա­մար շատ հե­տաքրք­րա­կան էր կի­նե­րու հա­ւա­սա­րու­թեան հար­ցե­րու շուրջ ստեղ­ծուած գրա­կա­նու­թիւ­նը։ Յե­տոյ ես ին­ծի հարց տուի, թէ հա­յերը ո՞ւր կը գտնուին այս ա­մէն ին­չի մէջ: Դպրո­ցէն ծա­նօթ էի Զա­պէլ Ե­սա­յեա­նի գոր­ծե­րուն, բայց դպրո­ցի տա­րի­նե­րուն մենք իր­մէ եր­կու գործ միայն կը սո­րվէինք, իսկ ես հե­տա­գա­յին ու­սում­նա­սի­րե­ցի նաեւ ա­նոր միւս գոր­ծե­րը, հա­մալ­սա­րա­նա­կան տա­րի­նե­րուն շատ խո­րա­ցայ իր գրու­թիւն­նե­րուն մէջ։ Մաս­նա­ւո­րա­պէս այն գրու­թիւն­նե­րուն մէջ, ո­րոնք շատ չէին քա­ջա­լե­րեր մե­զի դպրո­ցին մէջ կար­դալ: Եւ քա­նի որ Հա­յաս­տան տե­ղա­փո­խուած էի, ա­ռի­թը ու­նե­ցայ իր նա­մակ­նե­րը, ան­տիպ գրու­թիւն­ները կար­դալու, ծա­նօ­թա­նալու։ Եւ հասկ­ցայ, որ կա­նանց հար­ցե­րու ա­ռու­մով շատ մը բա­ցա­յայ­տում­ներ կա­ն այդ գրութիւններուն մէջ, ո­րոնց մենք մեր գրա­կա­նու­թեան մէջ ծա­նօթ չէինք։ Ո­րով­հե­տեւ մեր գրա­կա­նու­թիւնն ալ ձե­ւով մը հայ­րիշ­խա­նա­կան է, ան­տե­սուած ե­ղած է կա­նանց ինք­նու­թիւ­նը բա­ցա­յայ­տող հար­ցե­րը: Եւ Թա­լին Սու­ճեա­նին հետ նա­խա­ձեռ­նե­ցինք այս վա­ւե­րագ­րականին, ո­րու նկա­րա­հա­նում­նե­րու ըն­թաց­քին հասկ­ցանք, որ մեր ժո­ղո­վուր­դը շատ բան չի գի­տեր Զա­պէլ Ե­սա­յեա­նի մա­սին, մա­նա­ւանդ խորհր­դա­յին տա­րի­նե­րուն ա­նոր դէմ սկսած հա­լա­ծան­քի մա­սին: Շար­ժան­կա­րը մեր յուսացածէն ա­ւե­լի ըն­դու­նե­լու­թիւն գտաւ:

-Ժա­մա­նա­կին Հա­յաս­տան վե­րա­դար­ձող հա­յե­րը, ինչ­պէս Զա­պէլ Ե­սա­յա­նի օ­րի­նա­կը նշե­ցիք, շատ պատ­նէշ­նե­րու կը հան­դի­պէին, այ­սօր կա՞ն այդ պատ­նէշ­նե­րը:

-Կը կար­ծեմ, որ այդ մէ­կը բնա­կան ե­րե­ւոյթ մըն է, ո­րով­հե­տեւ, ո՛ւր որ ալ եր­թաս, ե­թէ տեղացի չես, հոն չես ծնած, որքան ալ ու­զես, մշա­կու­թա­յին մեծ տար­բե­րու­թիւն­նե­րու կը հան­դի­պիս: Բայց ես այ­սօր մեծ խո­չըն­դոտ­ներ չեմ տես­ներ։ Ան­շուշտ շատեր կ՚ը­սեն, թէ դուն այս­տե­ղէն չես, դուն շատ բան չես հասկ­նար, գնայ քու եր­կիրդ։ Առաջին օրերուն շատ կը սրտնե­ղէի, բայց ը­սի՝ ոչ, ին­չո՛ւ հա­մար պի­տի սրտնե­ղիմ, ես ո՛ւր որ կ՚ու­զեմ, հոն ալ պի­տի ապ­րիմ եւ ե­թէ կրնամ բան մը փոխել, պի­տի փո­խեմ: Մենք ու­րիշ ի­րա­կա­նու­թիւն ապ­րած ենք, հա­յաս­տան­ցին՝ ու­րիշ ի­րա­կա­նու­թիւն ապ­րած է, եր­կուքս ալ ցնցում­ներ ու­նե­ցանք ենք, բայց կար­ծես մէկը միւ­սին ցնցում­նե­րը չենք ու­զեր հասկ­նալ, եւ այդ մէ­կը շատ յա­ճախ բա­խում կը յա­ռա­ջաց­նէ: Բայց այդ բա­խու­մը չըլ­լա­լու հա­մար, կը կար­ծեմ, որ եր­կու կող­մէն հան­դուր­ժո­ղա­կա­նու­թիւն պի­տի ըլ­լայ, եւ ե­թէ դուն եր­կիր մը կ՚եր­թաս, պատ­րաստ պի­տի ըլ­լաս փո­խուե­լու:

-Դուք օ­րի­նակ փո­խուա՞ծ էք Հա­յաս­տան հաստատուելէ ետք:

-Ես շատ փո­խուած եմ, եւ փո­խուած եմ զար­գա­նա­լու ա­ռու­մով: Շատ ա­ւե­լի ու­ժեղ դար­ձայ այս­տեղ, սորվեցայ շատ ա­ւե­լի բան, զոր ես չէի գի­տեր մինչ այդ, յաղ­թա­հա­րե­ցի իմ վա­խերը, զորս ես ունէի Սփիւռ­քի մէջ: Մենք Սփիւռ­քի մէջ մեծ­ցած ենք վա­խե­րով, զո­հի բար­դոյ­թով, թշնա­ման­քով, բայց այդ ա­մէն ին­չը հոս այլ կերպ կը տես­նես: Հայ-թր­քա­կան յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րուն ալ շատ բնա­կան կը նա­յիս, որ­պէս անհ­րա­ժեշտ երկ­խօ­սու­թեան ճա­նա­պարհ մը: Ես այ­սօր դրա­կան ձե­ւով կը խօ­սիմ Հա­յաս­տա­նի եւ ա­նոր մի­ջո­ցաւ իմ փո­փո­խու­թեան մա­սին եւ կ՚ը­սեմ, որ ին­ծի հա­մար շատ կա­րե­ւոր էր այս­տեղ, Հայաստանի մէջ ապ­րիլը:

Դժբախ­տա­բար Հա­յաս­տան ե­կող հա­յե­րը քիչ են։ Ես կ՚ու­զէի որ շատ ա­ւե­լին ըլ­լար, քա­նի որ այդ մէ­կը պիտի նպաս­տէ Հա­յաս­տա­նի բնակ­չու­թեան ա­ճին եւ զար­գաց­մա­ն։ Այ­սօր բնակ­չու­թեան թի­ւը կը պակ­սի, եւ այդ մէ­կը դէ­պի լաւ տեղ չի տա­նիր եր­կի­րը: Բայց պարզ դար­ձաւ, որ Սփիւռ­քի մէջ տա­րի­նե­րով քա­րո­զուած հայ­րե­նա­սի­րու­թիւ­նը, ազ­գա­սի­րու­թիւ­նը, Հա­յաս­տա­նի հան­դէպ սէ­րը, չի հա­մա­պա­տաս­խա­ներ սփիւռ­քա­հա­յու այ­սօ­րուան կե­ցուած­քին, ա­նոնք չեն ու­զեր Հա­յաս­տան գալ: Պէտք է գան եւ քիչ մըն ալ պէտք է ի­րա­կան Հա­յաս­տա­նին ծա­նօ­թա­նան, միայն հե­ռուէն չսի­րեն Հա­յաս­տա­նը, գիտ­նան, որ նոր կա­ռու­ցուող եր­կիր է վեր­ջա­պէս, իր լա­ւով ու վա­տով: Ան­շուշտ, դժուար է այն ա­մէն ին­չը, զոր դուն ու­նիս լա­ւա­գոյն եր­կիր­նե­րու մէջ, ակն­կա­լել նաեւ այս­տեղ, դուն պի­տի գաս եւ մաս կազ­մես, ե­թէ կ՚ու­զես, որ լաւ երկիրդ, հայրենիքդ ըլ­լայ: Ե­թէ ի­րօք հայ­րե­նա­սէր ես, չես կրնար սպա­սել, որ վի­ճա­կը լաւ­անայ ու ապա գաս։ Ե­թէ վի­ճա­կը լաւ­անայ, արդէն հարց չկայ, ա­մէն մարդ ալ կրնայ գալ:

ԱՆՈՒՇ ԹՐՈՒԱՆՑ