«ՊԱՊԱ»ԻՆ ՀՐԱԺԵՇՏԸ…

Թուր­քիա այս ա­ռա­ւօտ արթնցաւ տխուր օ­րուան մը։ Այս ա­ռա­ւօ­տեան շատ կա­նուխ ժա­մե­րուն իր մահ­կա­նա­ցուն կնքեց Թուր­քիոյ Հան­րա­պե­տու­թեան ին­նե­րորդ նա­խա­գահ Սիւ­լէյ­ման Տէ­մի­րէլ։ 91 տա­րե­կան հա­սա­կին Տէ­մի­րէլ կեան­քէն հրա­ժեշտ ա­ռաւ սրտի ան­բա­ւա­րա­րու­թեան եւ շնչա­ռա­կան ճամ­բա­նե­րու բոր­բոք­ման հե­տե­ւան­քով։ Գոյ­ժը կայ­ծակ­նա­յին ա­րա­գու­թեամբ ար­ձա­գանգ գտաւ բո­վան­դակ երկ­րին, ինչ­պէս նաեւ մի­ջազ­գա­յին գետ­նի վրայ։ Հան­րա­պե­տու­թեան նա­խա­գահ Րէ­ճէպ Թայ­յիպ Էր­տո­ղա­նի գլխա­ւո­րու­թեամբ պե­տա­կան ա­ւա­գա­նին ցա­ւով ար­ձա­գան­գեց բօթին։ Վար­չա­պետ Ահ­մէտ Տա­վու­տօղ­լու տե­ղե­կա­ցուց, թէ երկ­րին մէջ սուգ հռչա­կուած է Սիւլէյման Տէ­մի­րէ­լի մա­հուան հե­տե­ւան­քով։

Սիւ­լէյ­ման Տէ­մի­րէլ ժա­մը 02.05-ին աչ­քե­րը կեան­քին փա­կեց Ան­գա­րա­յի «Կիւ­վէն» հի­ւան­դա­նո­ցին մէջ։ Այդ պա­հէն սկսեալ թէ՛ հի­ւան­դա­նո­ցը եւ թէ «Կիւ­նիզ» փո­ղո­ցի իր բնա­կա­րա­նը փու­թա­ցին պե­տա­կան ա­ւա­գա­նիէն դէմ­քեր, իր ան­մի­ջա­կան բա­րե­կամ­ներն ու քա­ղա­քա­կան գոր­ծու­նէու­թեան ու­ղե­կից­նե­րը։ Միեւ­նոյն ժա­մա­նակ սգոյ տո­մար մը բա­ցուե­ցաւ իր բնա­կա­րա­նին մէջ, ուր սկսան բո­լո­րը ի­րենց վկա­յու­թիւն­նե­րը բե­րել եւ ար­տա­յայ­տել ա­նոր նկատ­մամբ յար­գան­քը։

Սիւ­լէյ­ման Տէ­մի­րէ­լի վախ­ճա­նու­մով բա­ռին բուն ի­մաս­տով ժա­մա­նա­կաշր­ջան մը եզ­րա­փա­կուե­ցաւ թրքա­կան քա­ղա­քա­կան կեան­քէն ներս։ Տէ­մի­րէլ, որ «հայր» յոր­ջոր­ջուած էր երկ­րի քա­ղա­քա­կան բե­մա­հար­թա­կին վրայ, անջն­ջե­լի հետք մը թո­ղած է երկ­րի ար­դի պատ­մու­թեան վրայ։ Իս­թան­պու­լի Թեք­նիկ հա­մալ­սա­րա­նէն շրջա­նա­ւարտ ըլ­լա­լէ ան­մի­ջա­պէս ետք ան նե­տուած էր քա­ղա­քա­կա­նու­թեան։ Սպար­թա­յի Իս­լամ­գիւ­ղէն սկսած իր կեան­քի ո­դի­սա­կա­նը գա­գաթ­նա­կէ­տին հա­սած էր, երբ ան ընտ­րըուած էր հան­րա­պե­տու­թեան նա­խա­գահ։ Թուր­քիոյ ներ­քին քա­ղա­քա­կան կեան­քը տաս­նա­մեակ­ներ շա­րու­նակ ան­ցած է ե­լե­ւէջ­նե­րու մէ­ջէն եւ Սիւ­լէյ­ման Տէ­մի­րէ­լի ծա­ւա­լած բազ­մա­տաս­նեակ տա­րի­նե­րու քա­ղա­քա­կան գոր­ծու­նէու­թեան հան­րա­գու­մա­րը ե­ղած է այն, որ ան այ­սօր կը դա­սուի երկ­րի ժո­ղովր­դա­վա­րա­կա­նաց­ման ջա­տա­գով­նե­րու, ջա­հա­կիր­նե­րու շար­քին։ Թուր­քիոյ մէջ բազ­մա­կու­սակ­ցա­կան դրու­թեան յա­ջոր­դած տաս­նա­մեակ­նե­րուն տե­ւո­ղու­թեան ապ­րուած ան­կա­յու­նու­թիւն­նե­րուն, ժո­ղովր­դա­վա­րա­կան եր­թի ընդ­հա­տում­նե­րուն եւ այլ բո­լոր բարդ խաչ­մե­րուկ­նե­րուն վրայ Տէ­մի­րէլ թո­ղած է իր դրոշ­մը՝ եր­կի­րը բնա­կա­նոն զար­գաց­ման հու­նը վե­րա­դարձ­նե­լու եւ ա­նոր առ­ջեւ նոր հո­րի­զոն­ներ բա­նա­լու ճա­նա­պար­հին։

Եր­կար տա­րի­ներ վար­չա­պե­տի պաշ­տօն վա­րե­լէ վերջ Սիւ­լէյ­ման Տէ­մի­րէ­լի քա­ղա­քա­կան գոր­ծու­նէու­թեան թագն ու պսա­կը հան­դի­սա­ցած էր հան­րա­պե­տու­թեան նա­խա­գահ ընտ­րուի­լը։ Այդ պաշ­տօնն ալ ի­րա­կա­նա­ցու­ցած էր պատ­շա­ճօ­րէն եւ հեր­թը փո­խան­ցած՝ Ահ­մէտ Նեճ­տէթ Սե­զէ­րին։

Սիւ­լէյ­ման Տէ­մի­րէլ վաթ­սունը­հինգ տա­րի կեան­քի ըն­կեր ու­նե­ցած էր Նազ­մի­յէ Տէ­մի­րէ­լը, որ իր կող­քին գտնուած էր ա­մէն տե­սակ մար­տահ­րա­ւէր դի­մագ­րա­ւե­լու ժա­մա­նակ։ Իր կեան­քի վեր­ջին տա­րի­նե­րուն Սիւ­լէյ­ման Տէ­մի­րէ­լի տե­սա­կէ­տէ ծանր հա­րուած մը ե­ղած էր կո­ղակ­ցին կո­րուս­տը, քա­նի որ ան մեծ ցնցում մը ապ­րած էր զրկուե­լով իր հիմ­նա­կան թի­կուն­քէն։

Սիւ­լէյ­ման Տէ­մի­րէլ պի­տի յու­ղար­կա­ւո­րուի պատ­շաճ պե­տա­կան ա­րա­րո­ղա­կար­գով, մինչ երկ­րի բո­լոր զան­գուա­ծա­յին լրա­տուու­թեան մի­ջոց­նե­րը կը խօ­սին իր եր­կար ու ե­րախ­տա­շատ ծա­ռա­յու­թիւն­նե­րուն, երկ­րին հա­մար ա­պա­հո­ված դրա­կան ար­դիւնք­նե­րուն շուրջ։​

ՆՈՐԱՆԿԱԽ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՂԵԿԱՎԱՐՈՒԹԵԱՆ ՀԵՏ ԱՌԱՋԻՆ ՇՓՈՒՄՆԵՐԸ

Սիւ­լէյ­ման Տէ­մի­րէլ եր­կար տաս­նա­մեակ­ներ ե­ղաւ Թուր­քիոյ քա­ղա­քա­կան թա­տե­րա­բե­մի  յա­ռա­ջա­տար դէմ­քե­րէն մին եւ իր ներդ­րու­մը ու­նե­ցաւ երկ­րի ար­տա­քին քա­ղա­քա­կա­նու­թեան զա­նա­զան հար­ցե­րուն։ Թուր­քիոյ եւ նո­րան­կախ Հա­յաս­տա­նի մի­ջեւ յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րու ձե­ւա­ւոր­ման հանգ­րուա­նին ան ու­նե­ցաւ լուրջ դե­րա­կա­տա­րու­թիւն։ Երբ 1991 թուա­կա­նին Հա­յաս­տան ան­կա­խու­թիւն հռչա­կեց՝ Թուր­քիոյ մէջ իշ­խա­նու­թեան գլուխ կը գտնուէր Տէ­մի­րէ­լի կող­մէ գլխա­ւո­րուած հա­մա­խո­հա­կան կա­ռա­վա­րու­թիւ­նը։ Ու­թե­րորդ նա­խա­գահ Թուր­կուտ Էօ­զա­լի մա­հէն ետք, այդ պա­հու դրու­թեամբ վար­չա­պե­տի պաշ­տօն զբա­ղեց­նող Տէ­մի­րէլ ընտ­րուե­ցաւ հան­րա­պե­տու­թեան նա­խա­գահ։ Թէ՛ որ­պէս վար­չա­պետ եւ թէ որ­պէս նա­խա­գահ Տէ­մի­րէլ հան­դի­պում­ներ ու­նե­ցած էր Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թեան ա­ռա­ջին նա­խա­գահ Լե­ւոն Տէր-Պետ­րո­սեա­նի եւ ա­ւե­լի վերջ նաեւ՝ նախ­կին նա­խա­գահ Ռո­պէրթ Քո­չա­րեա­նի հետ։

Տէ­մի­րէ­լի ջան­քե­րով Էօ­զա­լի յու­ղար­կա­ւո­րու­թեան օ­րե­րուն Ան­գա­րա­յի մէջ հան­դի­պած էին Լե­ւոն Տէր-Պետ­րո­սեան եւ Ատր­պէյ­ճա­նի նախ­կին նա­խա­գահ­նե­րէն Է­պուլ­ֆէյզ Էլ­չի­պէյ։ Յա­ջոր­դող տա­րի­նե­րուն, Սեւ ծո­վեան տնտե­սա­կան հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թեան կազ­մա­կեր­պու­թեան հիմ­նադ­րու­թեան հնգա­մեա­կին առ­թիւ Իս­թան­պու­լի մէջ կազ­մա­կեր­պուած յո­բե­լե­նա­կան գա­գա­թա­ժո­ղո­վին շրջագ­ծով Տէ­մի­րէլ մէկ­տե­ղած էր նաեւ Լե­ւոն Տէր-Պետ­րո­սեանն ու Ատրպէյ­ճա­նի նախ­կին նա­խա­գահ Հայ­տար Ա­լիե­ւը։

Հա­յաս­տա­նի ան­կա­խու­թե­նէն վերջ, Սիւ­լէյ­ման Տէ­մի­րէ­լի յա­ռա­ջա­տար դիր­քի վրայ գտնուած ղե­կա­վա­րու­թիւն­նե­րուն կող­մէ թէ՛ Թուր­քիա ցո­րեն փոխ տուած էր իր նո­րան­կախ հա­րե­ւա­նին եւ թէ կարճ ժա­մա­նակ անց՝ Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի հա­կա­մար­տու­թեան սաստ­կաց­ման հե­տե­ւան­քով սահ­մա­նը փա­կած՝ ա­նոր հետ։

Բաց աս­տի, Հա­յաս­տա­նի ան­կա­խու­թե­նէն ա­ռաջ, Տէ­մի­րէ­լի գլխա­ւո­րած կա­ռա­վա­րու­թեան ար­տա­քին գոր­ծոց նա­խա­րա­րը՝ Իհ­սան Սապ­րի Չաղ­լա­յան­կիլ հան­դի­պում մը ու­նե­ցած էր հայ­կա­կան սփիւռ­քի ա­ւան­դա­կան կու­սակ­ցու­թիւն­նե­րու ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րուն հետ։