ԿԻՐԱԿՄՈՒՏՔԻ ԽՈՐՀՐԴԱԾՈՒԹԻՒՆՆԵՐ. ՕՐԷՆՔ, ԲԱՐՈՅԱԿԱՆՈՒԹԻՒՆ ԵՒ ՇՆՈՐՀՔ

Այսօրուան սուրբգրային ընթերցումներէն Ելից գիրքին մէջ (15.23-27) կը կարդանք դառն ջուրի մասին, երբ իսրայէլացիները Մովսէսի առաջնորդութեամբ դուրս եկած էին Եգիպտոսէն ու ճանապարհ կ՚երթային հասնելու համար խոստացուած երկիր, անապատին մէջ երեք օր ճանապարհ անցնելէ ու ջուր չգտնելէ ետք ծարաւցան: Երբ Մեռա հասած էին, այնտեղի ջուրերը դառն ըլլալով, սկսան տրտնջալ Մովսէսին դէմ, ըսելով. «Ի՞նչ խմենք» (Ելք 15.24): Տէրը Մովսէսին փայտ մը ցոյց կու տայ. Մովսէս փայտը վերցնելով կը դպցնէ ջուրերուն, որոնք անմիջապէս կ՚անուշնան:

Իսրայէլացիներու այս պահուածքը նման է այսօրուան մարդուն պահուածքին, որ հակառակ իր ունեցած կարելիութիւններուն, սակայն միշտ պատրաստ է բողոքելու, գանգատելու եւ տրտնջալու: Այսօրուան մարդը, նոյնիսկ դժուարութեան չհանդիպած կը սկսի գանգատիլ իր վիճակէն, պատճառաբանելով, թէ ընելու բան չունի, կամ շատ կ՚աշխատի՝ քիչ կը վարձատրուի, քիչ գումար կը ստանայ, պէտք եղած գնահատանքը չի՛ ստանար, ուշադրութիւն չեն դարձներ իրեն, եւ նման բազմաթիւ պատճառաբանութիւններ: Աւելին, այսօրուան մարդը իր «իրաւունք»ներու պատրուակին տակ, իր «ազատ» ըլլալու հանգամանքը օգտագործելով ինքն իրեն թոյլ կու տայ ամէն տեսակի այլանդակութիւն եւ խեղկատակութիւն, ամէն տեսակի անբարոյականութիւն եւ յիմարութիւն: Պահ մը միայն քննենք մեր չորս կողմը, մեր ապրած ընկերութիւնը եւ կը համոզուինք այս ճշմարտութեան, թէ՝ այսօրուան մարդը «իրաւունք» եւ «ազատ»ութիւն պիտակներուն տակ դարձած է ապերասան եւ մեղքը այսօրուան մարդուն հասկացողութեամբ դարձած է օրինաւորուած պահանջք, անհրաժեշտութիւն:

Այս բոլորը կը խօսին այն փաստին մասին, որ ինչպէս Մովսէսի ժամանակշրջանին մարդիկը, այսօրուան մարդը եւս կ՚անգիտանայ Աստուծոյ ներկայութիւնը, կ՚ուրանայ Անոր պարգեւած բազմաթիւ բարիքներն ու օրհնութիւնները, մէկ խօսքով՝ կը մերժէ ընդունիլ Աստուծոյ ներկայութիւնը ընդհանրապէս, եւ ի մասնաւորի՝ իր՝ անհատական կեանքին մէջ:

Սուրբ Գրիգոր Նիւսացին այսպէս կը մեկնէ Մեռայի դառն ջուրերու հատուածը.

«Փայտին մէջ յարութեան խորհուրդը կայ՝ Տիրոջ խաչին միջոցով, որով առաքինի կեանքը իր մէջ եղող պայքարով ու դառնութեամբ դիւրին եւ ջինջ կեանքի մը կը վերածուի, քանի որ կ՚ըսէ. “Մարդը եթէ իր ետին չձգէ (եգիպտական) հաճոյքները, որոնց կը ծառայէր նախքան ծովը [Կարմիր] անցնիլ”, որով կեանքը՝ որ առանց այդ հաճոյքներուն իրեն համար դժուար եւ անընդունելի կը թուի, երբ փայտը նետուի մէջը, այսինքն՝ միայն յարութեան խորհուրդը ստանայ՝ որ փայտով կը սկսի -որով անշուշտ փայտ ըսլեով կը հասկցուի Խաչը- այդ ատեն կեանքը առաքինի եւ ջինջ կ՚ըլլայ, շնորհիւ յոյսին դժուար բաներու նկատմամբ, տակաւին՝ աւելի քաղցր եւ ջինջ կ՚ըլլայ քան այն՝ որ զգայարանքները կը փորձարկեն հաճոյքներուն ընդմէջէն»:

Իսկ Սուրբ Ամպրոսիոսը այսպէս կը մեկնէ.

«Ջուրի աղբիւրը ահաւոր դառն էր, իսկ երբ Մովսէս փայտը նետեց անոր մէջ, մաքուր-քաղցր ջուրի վերածուեցաւ: Որովհետեւ, ջուրը առանց Տիրոջ խաչի քարոզութեան, անօգուտ է մարդոց փրկութեան համար: Սակայն, փրկութեան Խաչի խորհուրդով սրբագործուելէ ետք պիտանի կը դառնայ զայն հոգեւոր աւազանին եւ փրկութեան բաժակին մէջ օգտագործելու համար, քանի որ ինչպէս Մովսէս Մարգարէն փայտը նետեց այդ աղբիւրին մէջ, այդպէս ալ քահանան Տիրոջ Խաչին վկայութեամբ կը բացագանչէ Մկրտութեան Աւազանին վրայ, որով ջուրը ջինջ կ՚ըլլայ՝ շնորհքի գործելու պատճառով»:

Որոգինէսը այսպէս կը մեկնէ.

«Օրէնքին բաժակը դառն է…, սակայն եթէ անոր մէջ Յիսուս իմաստութեան ծառը նետուի, որ մեզի կը յայտնէ թէ ինչպէս պէտք է հասկնանք թլփատութիւնն ու շաբաթները, բորոտներուն օրէնքը ինչպէ՛ս պէտք է պահենք, ինչպէս պէտք է զանազանենք գարշելին ու անարատը, այն ատեն դառն ջուրերը քաղցր կ՚ըլլան, իսկ Օրէնքի տառացիութիւնը հոգեւոր անարատ իմաստի կը վերածուին, ու այն ատեն Աստուծոյ ժողովուրդը կրնայ խմել: Ինչպէս կ՚ըսէ. “Եթէ մէկը Օրէնքի տառացիութենէն կ՚ուզէ խմել, հեռու կեանքի ծառէն, այսինքն՝ հեռու Խաչին խորհուրդներէն, Յիսուսի հաւատքէն եւ հոգեւոր գիտակցութենէն, ապա՝ դառնութեան սաստկութենէն կը կորսուի: Պօղոս գիտակցեցաւ այս ճշմարտութեան, որով ըսաւ. “Տառը կը սպաննէ”, այսինքն՝ դառն ջուրերը եթէ այդ դառնութեամբ խմուին առանց անուշնալու, ապա կը սպաննեն”: Եւ կ՚ըսէ. “Երբ Խաչին փայտը պատուիրանին մէջ մտաւ, անուշցուց զայն, որով սկսաւ հոգեւորապէս գործադրուիլ, եւ այդպիսով այդ պատուիրաններուն ոգին կեանքի համար եղան”»:

Օրէնքի գործադրութիւնը, արդարեւ, պէտք է նկատի ունենալ որպէս մարդուն բարոյական պարտաւորութիւնը Աստուծոյ նկատմամբ: Օրէնքը ո՛չ թէ գերութիւն է՝ որ դէպի ստրկութիւն կ՚առաջնորդէ, այլ՝ շնորհքի նախաճաշակն է օրէնքը, առանց որուն չե՛նք կրնար շնորհքը ընդունիլ եւ վայելել: Պետրոս Շանշեանցը իր «Ուսումն Պարտուց» գիրքին մէջ այսպէս կը բացատրէ օրէնքի հասկացողութիւնը, անդրադառնալով նաեւ Տասնաբանեայ Պատուիրաններուն.

«Բարոյական օրէնքը գործողութեան կանոնն է, որու հետ պարտաւոր ենք համաձայնեցնել մեր կամքը եւ գործերը, որպէսզի յաւիտենական երջանկութենէն չզրկուինք: Աստուած կ՚ուզէ, որ մենք այս բարոյական օրէնքը կատարենք՝ շարժուած ըլլալով հնազանդութենէ եւ Իր նկատմամբ ունեցած մեր սէրէն: Եւ, որովհետեւ բարոյական օրէնքը իւրաքանչիւր մարդու անհրաժեշտ եւ ընդհանուր պարտաւորութիւնն է, ուստի պէտք է, որ հետեւեալ չորս նշանները կամ պայմանները ունենայ.

ա) Օրէնսդիրը պէտք է մեզմէ բարձր ըլլայ, որպէսզի իրաւունք ունենայ հրամայելու եւ օրէնք տալու:

բ) Օրէնքը պէտք է պարզ կերպով տրուած ըլլայ, որպէսզի կատարողները կարողանան իմանալ, թէ օրէնքը ի՞նչ կը պահանջէ:

գ) Պէտք է մեզի այն բանը պատուիրէ, ինչ որ արդար է եւ մեր բնութեան համաձայն է:

դ) Օրէնքը պէտք է վարձք եւ պատիժ ունենայ, որպէսզի մեր վրայ ազդէ եւ մեր կամքը նուաճէ:

Այս նշանները ամբողջութեամբ Աստուծոյ օրէնքներուն մէջ կը գտնուին:

Աստուած Իր կամքը Իր խօսքով եւ մեր խղճմտանքով յայտնած է: Այս խղճմտանքի օրէնքներու մասին է, որ Պօղոս Առաքեալ կը խօսի. «Հեթանոսները Աստուծոյ Օրէնքը չունին. բայց երբ բնականօրէն Օրէնքին պահանջները կը գործադրեն, Օրէնքը չունենալով՝ նոյնինքն իրենք են իրենց Օրէնքը: Անոնք ցոյց կու տան, որ Աստուծոյ Օրէնքին պահանջները իրենց սիրտերուն մէջ գրուած ունին, որուն կը վկայէ նաեւ իրենց խիղճը, երբ իրենց դատողութիւնները զիրենք կը յանդիմանեն կամ կ՚արդարացնեն: Այո՛, իւրաքանչիւրը իր ունեցած օրէնքով պիտի դատուի, այն օրը՝ երբ Աստուած մարդոց ծածուկ գործերը պիտի դատէ Յիսուս Քրիստոսի ձեռքով, ինչպէս որ աւետարանեցի ձեզի» (Հռ 2.14-16):

Այս օրէնքը, որ Բնական կը կոչուի, այնպիսի միջոց մըն է, որ կրնայ մեզ չարութենէն հեռացնել եւ Աստուծոյ մօտ տանիլ: Սակայն, ինքն ըստ ինքեան այս օրէնքը անզօր է, ինչպէս կը տեսնենք, որ բազմաթիւ մարդիկ կը մոլորեցնեն եւ կամ կը քնացնեն իրենց խիղճը, ուստի Աստուած Իր խօսքով մեզի ուրիշ օրէնք ալ տուած է, Հին եւ Նոր Կտակարաններու կամ Աստուածաշունչին մէջ, որ ամէն բան կը պարունակէ, ինչ որ մեր փրկութեան համար կարեւոր է: Աստուածաշունչին մէջ կը պարունակուին աստուածային օրէնքներ, որոնց մէջ կրնանք մեզի պատուիրուած բոլոր պարտաւորութիւնները գտնել:

Եբրայեցիներուն այն օրէնքները, որոնք իրենց քաղաքական վիճակին եւ պատմական ժամանակաւոր հանգամանքներուն կը վերաբերէին, դադրեցան: Սակայն, այն օրէնքը, որ բնական կապակցութեան վրայ հիմնուած է, որ մարդը Աստուծոյ եւ միւս մարդոց հետ կը կապէ, այդ բարոյական օրէնքը ընդհանուր է եւ մշտնջենաւոր, որ պարտաւոր ենք գործադրել մեր երկրաւոր եւ երկնաւոր կենաց երջանկութեան համար: Տասնաբանեայ Պատուիրանները այս բարոյական օրէնքներուն մէկ մասն է: Այս բարոյական օրէնքն է, որ մեր բարի գործերուն համար կանոն պէտք է ըլլայ: Այս օրէնքներու մասին է, որ կը խօսի Քրիստոս. «Մի՛ կարծէք թէ եկայ Մովսէսի Օրէնքը կամ մարգարէներու ուսուցումները ջնջելու. չեկայ ջնջելու, այլ՝ ամբողջացնելու» (Մտ 5.17):

Տասնաբանեայ պատգամները մեկնաբանելու համար պարտաւոր ենք հետեւելու այն կանոններուն, որոնք Փրկիչը ցոյց տուած է մեզի Մատթէոսի Աւետարանին հինգերորդ գլուխին մէջ, ուր անկատար օրէնքները կ՚ամբողջացնէ եւ կը հերքէ այն սխալ մեկնաբանութիւնները, որով եբրայեցիներու ուսեալներն ու օրինականները կը մեկնէին Աստուծոյ Օրէնքը: Այս բարոյական օրէնքները ճշմարտապէս մեկնելու կամ բացատրելու համար, պարտաւոր ենք իմանալ.

1) Որ Աստուծոյ Օրէնքը հոգեւոր է, այսինքն՝ ոչ միայն արտաքին գործեր կը պահանջէ, այլեւ՝ մեր միտքը, մեր սիրտը, մեր զգացմունքը եւ մեր կամքը, ինչպէս որ եօթներորդ պատուիրանը բացատրելու ժամանակ Քրիստոս պարզապէս կը հասկցնէ մեզի, ըսելով. «Լսեր էք որ ըսուած է. “Մի՛ շնար”։ Իսկ Ես կ՚ըսեմ ձեզի, թէ ո՛վ որ ցանկութեամբ նայի ոեւէ կնոջ՝ արդէն իսկ իր սիրտին մէջ շնութիւն ըրած կ՚ըլլայ անոր հետ» (Մտ 5.27-28): Նոյնիսկ տասներորդ պատուիրանը՝ ցանկալը կամ ցանկութիւնը արգիլելով, պարզապէս կը յայտնէ, որ աստուածային օրէնքը հոգեւոր է:

2) Աստուած, որեւէ գլխաւոր յանցնաք արգիլելով, միաժամանակ կ՚արգիլէ նաեւ նոյն յանցանքներուն հետ կապ ունեցող բոլոր մեղքերը: Օրինակի համար, շնութիւնը արգիլելով՝ կ՚արգիլէ ամենէն փոքրիկ միտումները, ցանկութիւններն ու վարմունքները, որոնք շնութեան կ՚առաջնորդեն: Սուտ վկայութիւնը արգիլելով, կ՚արգիլէ բոլոր ի զուր եւ անմիտ երդումները (Տե՛ս Մտ 5.33-37):

3) Երբ Աստուած յանցանքը կ՚արգիլէ, անոր դիմաց առաքինութիւն կը պատուիրէ: Օրինակի համար, շնութիւնը արգիլելով՝ ողջախոհութիւն կը պատուիրէ: Վրէժխնդրութիւնը արգիլելով՝ անձնազոհութիւն կը պատուիրէ, որով կը պահուի եւ կը հաստատուի խաղաղութիւնը (տե՛ս Մտ 5.38-41): Աստուած ատելութիւնը արգիլելով՝ թշնամիին նկատմամբ սէ՛ր կը պատուիրէ (տե՛ս Մտ 5.43-47): Արարածին աստուածային պաշտամունք ընծայելը արգիլելով՝ կը պատուիրէ միա՛յն Աստուծոյ պաշտամունք ընծայել:

4) Որեւէ մեղք արգիլելով, Աստուած ամէն բան կ՚արգիլէ, ինչ որ կրնայ դէպի արգիլուած մեղքը տանիլ: Այսպէս, սպանութիւնը արգիլելով, անոր հետ միաժամանակ կ՚արգիլէ ատելութիւնը, նախանձը, բարկութիւնը, վրէժխնդրութիւնը, ցանկութիւնը, անարգ եւ նախատական խօսքերը, վէճը եւ վատ վարմունքը (տե՛ս Մտ 5.21-22): Նմանապէս, որեւէ պարտաւորութիւն պատուիրելով՝ կը պատուիրէ ամէն բան, ինչ որ կը դիւրացնէ նոյն պարտաւորութեան կատարումը:

Հետեւաբար, այս կանոններուն հետեւելով, Տասնաբանեայ պատգամները կրնանք համաձայնեցնել Աստուծոյ բոլոր պատուիրաններուն հետ եւ միաժամանակ հասկնալ, որ Տասնաբանեայ պատուիրանները մեր պարտաւորութիւններուն ամփոփումն է:

Տասնաբանեայ պատուիրաններուն գլխաւոր հիմքը այս է, որ կայ մէկ Գերագոյն, Յաւիտենական, Արարիչ, Բարերար Աստուած, ամենակարող եւ նախանձաւոր Աստուած, վարձահատոյց Աստուած. հետեւաբար, Աստուած՝ մարդուն գերագոյն բարութիւնը: Այս գլխաւոր վարդապետութեան վրայ հիմնուած է ամբողջ բարոյականութիւնը, որուն պատուանդանն է Աստուծոյ հանդէպ սէր՝ հնազանդութեամբ միասին, որ մեր բոլոր պարտաւորութիւններուն սկիզբն է: Աստուած ողորմած է այն մարդոց նկատմամբ, որոնք կը սիրեն զԱստուած եւ կը պահեն ու կը կատարեն Անոր պատուիրանները: Այս գլխաւոր պարտաւորութեան մէջ կը պարունակուին Աստուծոյ նկատմամբ բոլոր պարտաւորութիւնները, որոնք գրուած են պատգամներու առաջին տախտակին վրայ, իսկ երկրորդ տախտակին վրայ գրուած պատգամները կը պարունակեն նաեւ ընկերոջ նկատմամբ պարտաւորութիւնները: Մեր Աստուծոյ նկատմամբ ունեցած հնազանդութիւնը եւ սէրը կը բանայ մեր սիրտը ամէն բանի համար, ինչ որ մեզմէ հասարակութիւնը կամ մարդկութիւնը կը պահանջէ եւ կը բանայ անոնց պահանջածէն աւելի»:

ՎԱՐԱՆԴ ՔՈՐԹՄՈՍԵԱՆ

12 յուլիս 2022, Վաղարշապատ