ԳԵՂԱՐՈՒԵՍՏԻ ՆՈՒԻՐԵԱԼ ՄԸ

Հա­յաս­տա­նի Ա­մե­րի­կեան հա­մալ­սա­րա­նի (ՀԱՀ) «Ա­գեա­ն» պատ­կե­րաս­րա­հին մէջ այս օ­րե­րուն իւ­րա­յա­տուկ ցու­ցա­հան­դէս մը կազ­մա­կեր­պուած է: Իր հիմ­նադր­ման օրուը­նէ ի վեր պատ­կե­րաս­րա­հը ա­րուես­տի զա­նա­զան ճիւ­ղե­րու մէջ ստեղ­ծա­գոր­ծող հե­ղի­նակ­ներ հիւ­րըն­կա­լած է՝ հան­րու­թեան ներ­կա­յաց­նե­լով ա­նոնց գոր­ծե­րը: Այս ան­գամ պատ­կե­րաս­րա­հի «հիւ­րը» Հա­յաս­տա­նի Ա­մե­րի­կեան հա­մալ­սա­րա­նի նա­խա­գահ Տք­թ. Ար­մէն Տէր-Կիւ­րե­ղեանն է: Մին­չեւ Յու­լի­սի 30-ը «Ա­գեա­ն» պատ­կե­րաս­րա­հին մէջ կը ցու­ցադ­րուին Ար­մէն Տէր-Կիւ­րե­ղեա­նի ջրան­կար­նե­րը։ Բա­ցի մի­ջազ­գա­յին համ­բաւ վա­յե­լող ա­կա­նա­ւոր գիտ­նա­կան ըլ­լա­լէ, Ար­մէն Տէր-Կիւ­րե­ղեան միա­ժա­մա­նակ կեր­պա­րուես­տի նրբա­կերտ նկա­տուող ճիւ­ղի մը՝ ջրան­կար­չու­թեան մէջ ստեղ­ծա­գոր­ծող ա­րուես­տա­գէտ մըն է: «Ար­տա­ցո­լում­ներ ջրապ­նա­կէն ներ­ս» խո­րա­գի­րը կրող ցու­ցա­հան­դէ­սին ներ­կա­յա­ցուած են նկա­րի­չի ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան գոր­ծու­նէու­թեան ըն­թաց­քին կեր­տած բնան­կար­նե­րէն ե­րե­սու­նե­րե­քը, ո­րոնք ան ստեղ­ծած է  1980-2015 թուա­կան­նե­րու մի­ջեւ ին­կած ժա­մա­նա­կա­հա­տուա­ծին ըն­թաց­քին:

 Նկար­նե­րու վա­ճառ­քէն գո­յա­ցած հա­սոյ­թը նա­խա­տե­սուած է նուի­րա­բե­րել Հա­յաս­տա­նի ա­մե­րի­կեան հա­մալ­սա­րա­նի շրջա­նա­ւարտ­նե­րու ներդ­րու­մա­յին հիմ­նադրա­մին: Սոյն հիմ­նադ­րա­մը ստեղ­ծուած է 2013 թուա­կա­նին՝ հա­մալ­սա­րա­նէն ըն­թա­ցա­ւար­տու­թեան քսա­նե­րորդ տա­րե­դար­ձը նշող 1993 թուա­կա­նի շրջա­նա­ւարտ­նե­րու վե­րա­միա­ւոր­ման առ­թիւ։ Ինչ­պէս ԺԱ­ՄԱ­ՆԱԿ-ին տե­ղե­կա­ցուց Հա­յաս­տա­նի ա­մե­րի­կեան հա­մալ­սա­րա­նի հա­սա­րա­կու­թեան հետ կա­պե­րու պա­տաս­խա­նա­տու Տիա­նա Մա­նու­կեան, այս տա­րի կը վե­րա­միա­ւո­րուին 1995-ի, 2005-ի եւ 2010-ի շրջա­նա­ւարտ­նե­րը՝ ի­րենց ա­ւար­տե­լու քսա­նե­րորդ, տաս­նե­րորդ եւ հին­գե­րորդ տա­րե­դարձ­նե­րը նշե­լու եւ շրջա­նա­ւարտ­նե­րու նպա­տա­կա­յին հիմ­նադ­րա­մէն ներս ներդրում­ներ կա­տա­րե­լու հա­մար։ Մինչ այժմ հա­ւա­քուած է 55 հա­զար ա­մե­րի­կեան տո­լար, ո­րու շնոր­հիւ հնա­րա­ւոր դար­ձած է հո­գալ ա­ռա­ջին ու­սա­նո­ղա­կան կրթա­թո­շա­կը։ Տք­թ. Ար­մէն Տէր-Կիւ­րե­ղեան եւ իր տի­կի­նը՝ Նել­լի Ու­զու­նեան, ե­ղած են 2013 թուա­կա­նի ա­ռա­ջին նուի­րա­տու­նե­րէն:

Այս ցու­ցա­հան­դէ­սի առ­թիւ ԺԱ­ՄԱ­ՆԱԿ այ­ցե­լեց Հա­յաս­տա­նի ա­մե­րի­կեան հա­մալսա­րան, ուր մե­զ ըն­դու­նեց հա­մալ­սա­րա­նի նա­խա­գահ Ար­մէն Տէր-Կիւ­րե­ղեան եւ սի­րով պա­տաս­խա­նեց թէ՛ իր ա­րուես­տի եւ թէ հա­մալ­սա­րա­նի ծրագ­րե­րուն ա­ռըն­չուող մեր հար­ցում­նե­րուն:

​Մինչ այդ տե­ղե­կաց­նենք, որ Ար­մէն Տէր-Կիւ­րե­ղեան զա­ւակն է ի­րա­նա­հայ հան­րա­ծա­նօթ նկա­րիչ, ջրա­ներ­կի մե­ծա­համ­բաւ հայ վար­պետ Սմբատ Տէր-Կի­ւրե­ղեա­նի: Սմբատ Տէր-Կիւ­րե­ղեան ի­րա­նա­հայ է, ստեղ­ծա­գոր­ծած է նախ Ի­րա­նի Նոր Ջու­ղա քա­ղա­քը, ա­պա՝ Ա­մե­րի­կա­յի Միա­ցեալ Նա­հանգ­ներ, ուր  մա­հա­ցած է 1999 թուա­կա­նին, ձգե­լով հա­րուստ ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան ժա­ռան­գու­թիւն՝ շուրջ տա­սը հա­զար ա­րուես­տի գոր­ծեր, ո­րոնք սփռուած են աշ­խար­հով մէկ։ Սմբատ Տէր-Կիւ­րե­ղեա­նի ձգած մշա­կու­թա­յին ժա­ռան­գու­թեան կա­րե­ւո­րա­գոյն մասն է նաեւ «սմփա­թիզ­մ» (Sumbatism) գե­ղան­կար­չա­կան ճիւ­ղը, ո­րուն ծա­նօթ են աշ­խար­հի բազ­մա­թիւ գե­ղան­կա­րիչ­ներ։ Ա­ռա­ւե­լա­բար Սմբատ ա­նու­նով ծա­նօթ նկա­րի­չը ի­րա­նա­կան ա­րուես­տի ջրա­ներ­կի հինգ ա­կա­նա­ւոր վար­պետ­նե­րէն մէկն է, ո­րոնց­մէ չորսն ալ, ի դէպ, հա­յեր են եւ նոյն­պէս՝ Նոր Ջու­ղա­յէն: 1954 թուա­կա­նին Սմբա­տին յանձ­նա­րա­րած են նկա­րել այդ ժա­մա­նա­կուան երկ­րի վար­չա­պետ Ֆ. Զա­հե­տիի դի­ման­կա­րը: Քա­նի մը տա­րի անց նաեւ՝ Եփ­րեմ խա­նի՝ ի­րա­նա­կան սահ­մա­նադ­րա­կան շարժ­ման հա­յազ­գի ա­ռաջ­նոր­դի դի­ման­կա­րը: Եր­կու դի­ման­կար­ներն ալ այժմ կը գտնուին թան­գա­րան­նե­րու մէջ, երկ­րոր­դը Նոր Ջու­ղա­յի Սուրբ Ա­մե­նափր­կիչ վան­քի ա­ռաջ­նոր­դա­կան դահ­լի­ճին մէջ է: Նկա­րի­չի որ­դին՝ Ար­մէն Տէր-Կիւ­րե­ղեան, կազ­մած եւ հրա­տա­րա­կած է «Սմբա­տի կեան­քը եւ ա­րուես­տը» անգ­լե­րէն գիրք-ալ­պո­մը, ո­ր նոյն­պէս ներ­կա­յա­ցուած է «Ա­գեա­ն» պատ­կե­րաս­րա­հին մէջ շա­րու­նա­կուող ցու­ցա­հան­դէ­սին:

Մեր զրու­ցա­կի­ցը՝ Ար­մէն Տէր-Կիւ­րե­ղեան ծնած է Ի­րա­նի Սպա­հա­ն նա­հան­գի Նոր Ջու­ղա հի­նա­ւուրց քա­ղա­քին մէջ: Ա­ւար­տած է Թեհ­րա­նի հա­մալ­սա­րա­նի Քա­ղա­քա­ցիա­կան ճար­տա­րա­գի­տու­թեան բա­ժի­նը եւ 1971 թուա­կա­նին ստա­ցած է մա­գիստ­րո­սի կո­չում։ Թեկ­նա­ծուա­կան թե­զը ան պաշտ­պա­նած է 1975 թուա­կա­նին՝ Ի­լի­նոյ­սի Ուր­պա­նա-Շամ­պէյն հա­մալ­սա­րա­նի Կա­ռոյց­նե­րու ճար­տա­րա­գի­տու­թիւն մաս­նա­գի­տու­թեամբ եւ ստա­ցած է փի­լի­սո­փա­յու­թեան տոք­թո­րի գի­տա­կան աս­տի­ճան։ Ե­րեք տա­րի Հա­րա­ւա­յին Գա­լի­ֆոր­նիո­յ հա­մալ­սա­րա­նին մէջ աշ­խա­տե­լէ ետք Ար­մէն Տէր-Կիւ­րե­ղեա­ն տե­ղա­փո­խուած է Գա­լի­ֆոր­նիո­յ նա­հան­գի Պըրք­լի հա­մալ­սա­րա­նը, ուր ան բարձր պաշ­տօն­ներ զբա­ղե­ցու­ցած է: Հե­ղի­նակ է բազ­մա­թիւ գի­տա­կան, հե­տա­զօ­տա­կան աշ­խա­տանք­նե­րու տե­սա­կան մե­քե­նա­գի­տու­թան, երկ­րա­շար­ժա­գի­տու­թեան, վտանգ­նե­րու վեր­լու­ծու­թեան եւ կա­ռու­ցուածք­նե­րու անվ­տան­գու­թեան աս­պա­րէզ­նե­րէն ներս:

Ար­մէն Տեր-Կիւ­րե­ղեան 1991 թուա­կա­նին Գա­լի­ֆոր­նիո­յ հա­մալ­սա­րա­նի մաս­նա­ճիւ­ղը՝ Հա­յաս­տա­նի Ա­մե­րի­կեան հա­մալ­սա­րա­նի հա­մա­հիմ­նա­դիր­նե­րէն է։ Այս հա­մալ­սա­րա­նէն ներս 1991-2007 թուա­կան­նե­րուն աշ­խա­տած է ճար­տա­րա­գի­տա­կան բաժ­նի հիմ­նա­դիր-տնօ­րէն եւ ճար­տա­րա­գի­տա­կան հե­տա­զօ­տու­թիւն­նե­րու կեդ­րո­նի հիմ­նա­դիր տնօ­րէն։ Հա­յաս­տա­նեան գոր­ծու­նէու­թիւ­նը ան կը հա­մա­տե­ղէր Պըրք­լիի իր աշ­խա­տան­քին հետ՝ զար­գաց­նե­լով զա­նա­զան ծրագ­րեր: Ար­մէն Տէր-Կիւ­րե­ղեան նաեւ Հա­յաս­տա­նի Ա­մե­րի­կեան հա­մալ­սա­րա­նի հո­գա­բար­ձու­նե­րու հիմ­նա­դիր խոր­հուր­դի ան­դամն է։ Ան մի­ջազ­գա­յին գի­տա­կան նշա­նա­ւոր մրցանք­նե­րու դափ­նե­կիր է եւ Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թեան «Մով­սէս Խո­րե­նա­ցի» մե­տայ­լա­կիր՝ Բարձ­րա­գոյն կրթու­թեան բնա­գա­ւա­ռին մէջ ու­նե­ցած մեծ ներդր­ման հա­մար:

-Պա­րոն Տէր-Կիւ­րե­ղեան, Ձեր հայ­րը նշա­նա­ւոր նկա­րիչ է, եւ Դուք, գիտ­նա­կան ըլ­լա­լով, այ­նուա­մե­նայ­նիւ, գա­ցած էք նաեւ ա­րուես­տի ճամ­բով: Կրնա՞ք ը­սել, որ այդ մէ­կը Ձեր հօ­րե­նա­կան նկար­չա­կան ջի­ղի շա­րու­նա­կու­թիւնն է:

-Ա­յո, կա­րե­լի է այդ­պէս ը­սել: Ես ու­նիմ եր­կու քոյր, բայց ա­նոնք եր­կուքն ալ տար­բեր ուղ­ղու­թեամբ գա­ցած են, եւ մեր ըն­տա­նի­քին մէջ միայն ես ժա­ռան­գած եմ իմ հօրս՝ Սմբատ Տէր-Կիւ­րե­ղեա­նի նկար­չա­կան կող­մը: Բայց ես զիս սի­րո­ղա­կան նկա­րիչ կը նկա­տեմ, իսկ հայրս ար­հես­տա­վարժ էր: Միակ գոր­ծը, որ ան իր ամ­բողջ կեան­քի ըն­թաց­քին կա­տա­րած է՝ նկար­չու­թիւ­նը ե­ղած է, ու­րիշ ոչ մէկ բա­նով զբա­ղած է: 1930 թուա­կա­նին սկսած է նկա­րել եւ 1999 թուա­կա­նին, երբ մա­հա­ցաւ, իր աշ­խա­տա­նո­ցին մէջ տա­կա­ւին կար կի­սատ մնա­ցած նկար մը, ո­րուն վրայ կ՚աշ­խա­տէր: Սիր­տի տագ­նա­պէն յան­կար­ծա­մահ ե­ղաւ։ Վաթ­սու­նինն տա­րի ան միայն նկա­րած է:

-Հան­րա­ծա­նօթ ըլ­լա­լով Ի­րա­նի եւ այլ բազ­մա­թիւ եր­կիր­նե­րու մէջ, Սմբատ Տէր-Կիւ­րե­ղեա­նի ա­րուես­տը այն­քան ալ բա­ւա­րար չա­փով կար­ծես չէ ներ­կա­յա­ցուած Հա­յաս­տա­նի մէջ: Ի՞նչն է ա­սոր պատ­ճա­ռը:

-Զինք ճանչ­ցող­ներ կան, բայց չեմ կրնար ը­սել, թէ ամ­բող­ջո­վին ներ­կա­յա­ց-ւած է Հա­յաս­տա­նի մէջ: Ա­սոր պատ­ճառ­նե­րէն մէ­կը այն է, որ ան շփում չէ ու­նե­ցած, նախ Ի­րան ապ­րած է, յե­տոյ՝ Միա­ցեալ Նա­հանգ­ներ: Մէկ ան­գամ ե­ղած է Հա­յաս­տա­նի մէջ՝ 1991 թուա­կա­նին, երբ ան Նկա­րիչ­նե­րու միու­թեան հիւրն էր, եւ այդ ժա­մա­նակ Ազ­գա­յին պատ­կե­րաս­րա­հին մէջ ու­նե­ցած է եր­կու շա­բաթ տե­ւած ցու­ցա­հան­դէս մը: Ներ­կա­յա­ցուած էր իր բազ­մա­թիւ ստեղ­ծա­գոր­ծու­թիւն­նե­րը, սա­կայն ինք մտա­դիր չէր զա­նոնք ծա­խե­լու, այլ՝ իր ա­րուես­տը ներ­կա­յաց­նե­լու նպա­տա­կով բե­րած էր, եւ այդ նկար­նե­րու մե­ծա­մաս­նու­թիւ­նը վե­րա­դար­ձաւ: Միայն նկար մը կայ Մայր Ա­թոռ Սուրբ Էջ­միած­նի մէջ, իսկ եր­կու նկար ալ՝ Ազ­գա­յին պատ­կե­րաս­րա­հին մէջ: Եր­բեմն կը ցու­ցադ­րուին, բայց յա­ճախ չեն ցու­ցադ­րուիր, հա­ւա­նա­բար ո­րով­հե­տեւ Ազ­գա­յին պատ­կե­րաս­րա­հի լու­սա­ւո­րու­թիւ­նը բա­ւա­րար չէ ջրա­ներ­կեր ցու­ցադ­րե­լու հա­մար: Կեր­պա­րուես­տի ջրա­ներկ ճիւղն ալ շատ տա­րա­ծուած չէ Հա­յաս­տա­նի մէջ։ Ան­շուշտ, կան ջրա­ներ­կի վար­պետ­ներ, բայց թի­ւով քիչ են: Ի­րա­նի մէջ, ջրա­ներ­կը ա­ւե­լի հե­տաքրք­րու­թիւն կը ստեղ­ծէ, քան՝ Հա­յաս­տա­նի մէջ:

Ինչ կը վե­րա­բե­րի իմ հօրս ա­րուես­տը ներ­կա­յաց­նե­լու գոր­ծին. կայ իմ կազ­մած գիրքս, ուր նաեւ իր մա­սին գրուած յօ­դուած­նե­րուն ցան­կը հա­սա­նե­լի է: Կլեն­տէյ­լի մէջ 2013 թուա­կա­նին տօ­նե­ցինք իր 100-ա­մեա­կը՝ մեծ թի­ւով ա­րուես­տա­սէր­նե­րու ներ­կա­յու­թեամբ:

-Իր ա­րուես­տը ազ­դե­ցու­թիւն ձգա՞ծ է ձեր գոր­ծե­րուն վրայ:

-Ա­յո՛, ես զինք իմ ու­սու­ցիչս կը նկա­տեմ եւ նկար­չա­կան ո­րոշ հար­ցե­րու մէջ կը հե­տե­ւիմ իր խոր­հուրդ­նե­րուն: Երբ հա­մա-լըսա­րան պի­տի յա­ճա­խէի, մաս­նա­գի­տու­թեան ընտ­րու­թեան հարց կար՝ ա­րուես­տի՞ հե­տե­ւիլ, թէ ու­րիշ ճիւ­ղի մը, բայց քա­նա­կա­գի­տու­թե­նէն ու­ժեղ էի եւ ընտ­րե­ցի ճար­տա­րա­գի­տու­թեան ուղ­ղու­թիւ­նը: Միշտ նկա­րած եմ եւ ու­րախ եմ, որ կը նկա­րեմ, քա­նի որ այ­սօր նկար­չու­թիւ­նը տե­սակ մը փա­խուստ է ճար­տա­րա­գի­տու­թե­նէն, իմ ծան­րա­բեռ­նուած ա­ռօ­րեա­յէն: Երբ որ նկա­րե­լու եր­թամ, ա­մէն բան կը մոռ­նամ: Ճիշդ է՝ այդ նկա­րե­լու ըն­թաց­քը շատ ալ եր­կար չի տե­ւեր, քա­նի որ միշտ իմ հօրս մէկ խոր­հուր­դը կը յի­շեմ. ան խոր­հուրդ տուած է եր­բեք նկա­րը դուր­սը չա­ւար­տել: Եւ երբ ին­ծի կը հարց­նեն՝ քա­նի՞ ժամ կը տե­ւէ մէկ նկա­րը, կ՚ը­սեմ՝ յի­սուն տա­րի եւ եր­կու ժամ: Այ­սինքն՝ յի­սուն տա­րուան փոր­ձա­ռու­թիւն եւ եր­կու ժա­մուան աշ­խա­տանք, երբ նկա­րին վրայ հիմ­նա­կան աշ­խա­տան­քը կը կա­տա­րեմ, իսկ ա­ւար­տը կը կա­տա­րեմ տանս մէջ: Ջրա­ներ­կը ա­րագ պէտք է կա­տա­րել, դժուար ար­տա­յայտ­չա­մի­ջոց մըն է, չես կրնար սխալ­ներ ուղ­ղել, պէտք է ա­րագ փո­խես եւ ընդ­հան­րա­պէս կը սի­րեմ դուր­սը, բնու­թիւ­նը։ Ես բո­լոր նկար­նե­րը տեղ­ւոյն վրայ նկա­րած են, բայց ա­ւար­տած եմ տանս մէջ: Հօրս հա­մո­զումն էր, որ տե­սա­րա­նը, զոր կը տես­նես դուր­սը, գոյ­նե­րու, ձե­ւե­րու ա­ռու­մով կը սահ­մա­նա­փա­կէ: Ա­նոնք կը մնան մէջդ, բայց աշ­խա­տա­նո­ցին կամ տանդ մէջ ա­ւե­լի ա­զատ կը զգաս վեր­ջին ա­ւար­տում­նե­րը կա­տա­րե­լու ա­ռու­մով, քա­նի որ տե­սա­րա­նը առ­ջեւդ չէ, եւ չի կաշ­կան­դեր քեզ: Իմ աշ­խա­տե­լու ձե­ւը հօրս աշ­խա­տե­լու ձե­ւէն կը տար­բե­րի։ Ան ա­ւե­լի դա­սա­կան ջրա­ներ­կի հե­տե­ւորդ է, իր նկար­նե­րուն մէջ կայ զգաց­մուն­քը եւ միտ­քը միա­ժա­մա­նակ: Ես ա­ւե­լի բնազ­դով կը նկա­րեմ: Ան շատ հմուտ է, ե­թէ ծառ մը նկա­րած է, կը հասկ­նաս, թէ տա­րուան ո՛ր ե­ղա­նակն է, ծա­ռին կը թա­փան­ցես բնոյ­թովն ալ։

-Հա­յաս­տա­նեան տա­րի­նե­րը հարստա­ցու­ցա՞ծ են Ձեր նկար­չու­թեան գոյ­նե­րը:

-Հա­յաս­տա­նի մէջ գոյ­նե­րը շատ վառ են: Հո­ղը, ա­րե­ւը, բնու­թեան գոյ­նե­րը ա­ւե­լի զօ­րա­ւոր են: Նկար մը ու­նիմ Նո­րա­վան­քի մէջ, ուր բնու­թիւ­նը, ժայ­ռե­րը, ե­կե­ղե­ցիի գոյ­նը զօ­րա­ւոր հա­մադ­րու­թիւն­ներ ստա­ցած են: Ես չեմ վե­րա­կա­ռու­ցեր այն, ինչ որ կը տես­նեմ, այլ ա­րուես­տին մէջ նպա­տակ ու­նիմ խաղ մը խա­ղալ, բան մը ստեղ­ծել, որ հե­տաքրք­րա­կան է գոյ­նե­րու եւ հա­մադ­րում­նե­րու տaե­սան­կիւ­նէն: Բնու­թե­նէն, ան­շուշտ, կ՚առ­նեմ, բայց ա­նոնք այլ ար­տա­յայ­տու­թիւն­ներ կը ստա­նան նկա­րին մէջ:

Հա­յաս­տա­նը ա­րուես­տի ա­ռու­մով բա­ցա­ռիկ եւ ար­տա­սո­վոր եր­կիր մըն է եւ իր ազ­դե­ցու­թիւ­նը ան­պայ­ման կը գոր­ծէ ստեղ­ծա­գոր­ծո­ղի մը վրայ:

-Իսկ ի՞նչ կ՚ը­սէք Հա­յաս­տա­նի ներ­կա­յի գի­տա­կան կող­մին մա­սին: Իբ­րեւ գիտ­նա­կան, ինչ­պէ՞ս կը գնա­հա­տէք գի­տու­թեան վի­ճա­կը:

-Մեծ հա­ւա­նա­կա­նու­թեամբ գի­տու­թեան վի­ճա­կը, կրնամ ը­սել, որ լաւ չէ, մա­նա­ւանդ ե­րի­տա­սարդ­նե­րուն քով կար­ծես հիմ­նա­կան կա­ռու­ցո­ղա­կան ո­լորտ­նե­րու, գի­տու­թեան, ճար­տա­րա­գի­տու­թեան հան­դէպ հե­տաքրք­րու­թիւ­նը շատ պակ­սած է: Մեր հա­մալ­սա­րա­նէն ներս, օ­րի­նակ, քիչ մը մտա­հո­գու­թիւն ու­նիմ, երբ կը տես­նեմ, որ ա­մէն ե­րի­տա­սարդ կ՚ու­զէ գործարարութիւն սո­րվիլ: Գործարարութեան կող­քին ո­մանք ալ պէտք է ար­տադ­րու­թիւն ը­նեն, իսկ ար­տադ­րու­թեան հա­մար գի­տու­թիւն պէտք է: Հա­յաս­տա­նը ան­ցեա­լին գի­տու­թեան մար­զին մէջ բա­ւա­կան ա­ռաջ­նա­կարգ ե­ղած է, յոյս ու­նիմ, որ այդ թա­փը չէ կոր­սուած: Հի­մա հա­մա­կարգ­չա­յին տե­ղե­կու­թիւն­նե­րու գի­տու­թեան (informatica) բաժ­նին մէջ բա­ւա­կան յա­ռա­ջ­դի­մու­թիւն կայ։ Այդ մէ­կը փայ­լուն կող­մե­րէն մէկն է, բայց հիմ­նա­կան գի­տու­թիւն­նե­րը, ին­ծի այն­պէս կը թուի, թէ ան­կու­մի մէջ են եւ չեմ գի­տեր, թէ ար­դեօք ի՞նչ պի­տի ըլ­լայ ա­նոնց ա­պա­գան: Կան ան­ձեր, կան խում­բեր, ո­րոնք կը զբա­ղին, բայց կը կար­ծեմ, եր­կա­րա­տեւ աշ­խա­տանք չի տա­րուիր Հա­յաս­տա­նի մէջ գի­տու­թեան ա­պա­գա­յի զար­գաց­ման ա­ռու­մով: Մեր հա­մալ­սա­րա­նը տա­կա­ւին գի­տու­թեան բա­ժին չու­նի, ու­նինք միայն հա­մա­կարգ­չա­յին տե­ղե­կու­թիւն­նե­րու գի­տու­թեան բա­ժին մը եւ բա­ժին մըն ալ՝ ճար­տա­րա­գի­տա­կան մար­զին մէջ: Մենք մա­սամբ չենք մտա­ծած գի­տու­թեան մա­սին, ո­րով­հե­տեւ միւս հա­մալ­սա­րան­նե­րը, օ­րի­նակ, Ե­րե­ւա­նի Պե­տա­կան հա­մալ­սա­րա­նը, ե­ղած են գի­տու­թեան մայր կեդ­րոն­ներ, բայց իմ տպա­ւո­րու­թիւ­նը այն է, որ ա­նոնք ի­րենց նախ­կին գոր­ծա­ռոյ­թը չեն ի­րա­կա­նաց­ներ կամ լաւ ու­սա­նող­ներ չեն գար այն­տեղ ու­սա­նե­լու:

-Այն­պի­սի կար­ծիք կայ, թէ հա­յաս­տան­ցի ե­րի­տա­սար­դու­թիւ­նը, ու­սա­նե­լով յա­ռա­ջա­դէմ հա­մալ­սա­րան­նե­րու մէջ, օ­րի­նակ՝ Հա­յաս­տա­նի Ա­մե­րի­կեան հա­մալ­սա­րա­նը, իր ու­սու­մը ա­ւար­տե­լէ ետք կ՚ար­տա­գաղ­թէ: Ճի՞շդ է:

-Առ­հա­սա­րակ, ար­տա­գաղթ կայ ընդ­հա­նուր Հա­յաս­տա­նէն: Թե­րեւս ա­նոնց մէջ կան նաեւ մեր ու­սա­նող­նե­րէն ո­մանք, բայց ե­թէ վի­ճա­կագ­րու­թիւն կա­տա­րենք, այդ ար­տա­գաղ­թող­նե­րուն մէջ մեր ու­սա­նող­նե­րուն թի­ւը շատ ա­ւե­լի քիչ է: Ընդ­հա­կա­ռա­կը, մեր հա­մալ­սա­րա­նը շատ մը տուեալ­նե­րով կը նպաս­տէ, որ իր ու­սա­նո­ղը մնայ հոս: Մեր ու­սա­նող­նե­րը գի­տե­լիք­նե­րու եւ լե­զուի ա­ռու­մով կը ստա­նան այն­պի­սի ու­սում, ո­րու ար­դիւն­քին դիւ­րու­թեամբ կրնան աշ­խա­տանք գտնել, եւ ա­նոնց ստա­ցած մի­ջին ամ­սա­կան­ը շատ ա­ւե­լի բարձր է, հա­մե­մա­տած ու­րիշ խում­բե­րու ամ­սա­կան­ին հետ: Երկ­րոր­դը՝ մենք հայ­րե­նա­դար­ձու­թեան պատ­ճառ ենք։ Ու­նինք դուր­սէն ե­կած դա­սա­խօս­ներ. օ­րի­նակ՝ մեր ա­ռող­ջա­պա­հու­թեան բաժ­նի ղե­կա­վա­րը, ար­տա­սահ­ման գա­ցած ու­սու­մը շա­րու­նա­կած ու կրկին վե­րա­դար­ձած է եւ հոս կ՚աշ­խա­տի բարձր ամ­սա­թո­շա­կով: Շու­տով ե­րի­տա­սարդ մը եւս նոյն­պէս ար­տա­սահ­մա­նի մէջ ուս­ման կո­չում ստա­նա­լէ ետք մեզ մօտ աշ­խա­տան­քի պի­տի անց­նի: Ե­թէ մենք չըլ­լա­յինք, ես յոյս չու­նիմ, որ այս մար­դի­կը կը վե­րա­դառ­նա­յին:

Հա­յաս­տա­նի մէջ կան մար­դիկ, ո­րոնք կ՚ու­զեն, որ ի­րենց ե­րա­խա­նե­րը ա­րեւմ­տեան չա­փա­նիշ­նե­րով ուս­ման փորձ ու­նե­նան, եւ ի­րենք՝ ծնող­քը կ՚ը­սեն այդ մա­սին: Հա­ւա­տա­ցէք, որ ե­թէ մենք չըլ­լա­յինք, ա­պա ա­նոնք ի­րենց զա­ւակ­նե­րը ուս­ման հա­մար պի­տի ու­ղար­կէին ար­տա­սահ­ման: Եւ Հա­յաս­տա­նի մէջ մնա­լու մեր հա­մալ­սա­րա­նի տուեալ­նե­րէն մէկն ալ այն է, որ մեր շրջա­նա­ւարտ­նե­րէն շա­տեր կրնան հոս դիւ­րու­թեամբ գոր­ծի ըն­դու­նուիլ։ Մար­դիկ կը վար­ձեն, աշ­խա­տա­տե­ղի­ներ կը ստեղ­ծեն եւ մար­դի­կը կը պա­հեն հոս:

Ինչ կը վե­րա­բե­րի ար­տա­գաղ­թին, ա­պա ես կը կար­ծեմ, որ լուրջ հարց մըն է, եւ լու­ծու­մը այն պի­տի ըլ­լայ, որ ստեղ­ծուին գոր­ծեր, ստեղ­ծուին դիւ­րին գոր­ծի սկսե­լու պայ­ման­ներ, բա­ւա­րար ապ­րուստ ա­պա­հո­վող ամ­սա­կան­ներ:

-Հա­յաս­տա­նի Ա­մե­րի­կեան հա­մալ­սա­րա­նին մէջ բազ­մա­թիւ ե­րի­տա­սարդ­ներ կան զա­նա­զան եր­կիր­նե­րէ: Ի՞նչ կոչ կ՚ը­նէք Պոլ­սոյ ե­րի­տա­սար­դու­թեան:

-Ես որ­պէս Հա­յաս­տա­նի Ա­մե­րի­կեան հա­մալ­սա­րա­նի նա­խա­գահ, կ՚ու­զեմ, որ մեր հա­մալ­սա­րա­նի ծրագ­րե­րը հա­սա­նե­լի դառ­նան նաեւ Թուր­քիոյ հա­յե­րուն, ո­րոնք կրնան գալ ընդ­հան­րա­պէս հոս ու­սում առ­նե­լու, կա՛մ ա­մա­ռնա­յին դա­սըն­թացք մը ան­ցը­նել, կամ ալ ի­րենց հա­մալ­սա­րան­նե­րուն հետ գոր­ծակ­ցա­բար մէկ կի­սա­մեակ ու­սա­նիլ: Մենք շատ եր­կիր­նե­րէ ու­սա­նող­ներ ու­նե­ցած ենք, եւ մին­չեւ հի­մա ալ ու­նինք, նաեւ՝ ոչ հայ, բայց մին­չեւ հի­մա, որ­քան գի­տեմ, Թուր­քիա­յէն հա­յեր չենք ու­նե­ցած: Մենք մտա­դիր ենք այ­ցե­լել Իս­թան­պուլ, հա­մալ­սա­րա­նը նե­կա­յաց­նել այն­տեղ եւ չենք ու­զեր սահ­մա­նա­փա­կուիլ միայն հայ­կա­կան հա­մայն­քով: Ե­թէ կան թուրք, քիւրտ կամ Թուր­քիոյ այլ ազ­գի քա­ղա­քա­ցի ե­րի­տա­սարդ­ներ, ո­րոնք կ՚ու­զեն այս հա­մալ­սա­րա­նի եր­դի­քին տակ ու­սում ստա­նալ, եւ ե­թէ ի­րենց տուեալ­նե­րը հա­մա­պա­տաս­խա­նէ, մենք ու­րա­խու­թեամբ կ՚ըն­դու­նինք զա­նոնք:

ԱՆՈՒՇ ԹՐՈՒԱՆՑ