ՆԱԽ ԵՐԵՔ ԱՆԳԱՄ ԽՈՐՀԻԼ՝ ԵՒ ՅԵՏՈՅ ՄԷԿ ԱՆԳԱՄ ԽՕՍԻԼ

Ի­մաս­տու­թիւն է՝ նախ խոր­հիլ եւ յե­տոյ խօ­սիլ։ Իսկ ան­խո­հե­մու­թիւն է՝ ա­ռանց դա­տե­լու, կշռե­լու խօ­սիլ։ Ի­րաւ է, որ խօս­քը միտ­քը, մտա­ծու­մը կը յայտ­նէ, բայց խօս­քին ու խօ­սա­ծին ու­շա­դիր ըլ­լալ՝ կեն­ցա­ղա­վա­րա­կան պա­հանջք մըն է, որ կ՚են­թադ­րէ յար­գել դի­մա­ցի­նին, խօ­սա­կի­ցին ան­ձը եւ մա­նա­ւանդ խու­սա­փիլ ար­ժա­նա­պա­տուու­թիւն վի­րա­ւո­րե­լէ։ Ան­շուշտ, որ ան­կեղծ մար­դէն կը սպա­սուի խոր­հա­ծը սրտբա­ցօ­րէն խօ­սիլ, բայց այդ ան­կեղ­ծու­թիւ­նը եւ սրտբա­ցու­թիւնն ալ սահ­ման մը ու­նի՝ որ է մարդ­կա­յին ար­ժա­նա­պա­տուու­թեան յար­գան­քը։

Շա­տեր ա­զա­տու­թիւ­նը կը հասկ­նան սան­ձար­ձակ կեր­պով խօ­սիլ եւ գոր­ծել։ Բայց ան­զուստ լե­զուն, ինչ­պէս պատ­մու­թիւ­նը կը վկա­յէ եւ կեան­քի ընդ­հա­նուր փոր­ձա­ռու­թիւ­նը ցոյց կու տայ՝ կրնայ ըն­կե­րա­յին եւ ըն­տա­նե­կան ա­ւեր­նե­րու պատ­ճառ ըլ­լալ՝ քան­դուին ըն­տա­նիք­ներ, թշնա­մու­թեան վե­րա­ծուին բա­րե­կա­մու­թիւն­ներ։ Նաեւ կիր­քե­րը սան­ձել, չափ ու սահ­ման դնել՝ հա­ւա­քա­կան կեան­քի պա­հանջք­նե­րէն մին եւ կա­րե­ւո­րա­գո՛յնն է։ Ուս­տի ա­զա­տու­թեան սահ­մա­նը՝ ու­րի­շի մը ա­զա­տու­թեան սահ­մա՛նն է, բա­րո­յա­պէս ա­նոր ար­ժա­նա­պա­տուու­թեան պա­հան­ջած յար­գան­քը ցոյց կու տայ ան­ձին ա­զա­տու­թեան սահ­մա­նը։ Ար­դա­րեւ ա­զա­տու­թեան սահ­մա­նը սուր գիծ մը չէ, այլ շրջա­նա­կա­ձեւ՝ կլոր գիծ մը։ Այս կը նշա­նա­կէ, թէ ա­զա­տու­թեան սահ­մա­նը ա­ռաձ­գա­կան է եւ թա­փան­ցիկ։ Մէ­կուն ա­զա­տու­թեան սահ­մա­նի գի­ծը կրնայ եր­կա­րիլ, կրնայ այ­լայ­լիլ, բայց հոն ո՛ւր ու­րիշ ա­զա­տու­թեան սահ­մա­նի գիծ մը կայ՝ ան­մի­ջա­պէս ետ­դարձ ը­նե­լու պար­տա­ւոր է ա­զա­տու­թիւն վա­յե­լո­ղը։ Ու­րեմն, ա­զա­տու­թիւ­նը կրնայ եր­թալ մին­չեւ հոն՝ ուր ար­գելք մը կը յայտ­նուի։ Օ­րի­նա­ւոր ար­գել­քը սահ­մա՛նն է ա­զա­տու­թեան։

Ու­րեմն խոր­հե­լու ա­զա­տու­թիւ­նը՝ այն­քան ա­տեն որ ար­գել­քի մը չի հան­դի­պիր, կրնայ ըն­թա­նալ, կրնայ տա­րա­ծուիլ, բայց երբ օ­րի­նա­ւոր ար­գելք մը պա­տա­հի՝ խոր­հե­լու ա­զա­տու­թիւ­նը հոն կանգ առ­նե­լու, ա­ւե­լի չյա­ռա­ջա­նա­լու պար­տա­ւո­րու­թիւ­նը եւ պա­տաս­խա­նա­տուու­թիւ­նը ու­նի։ Ա­զա­տու­թեան ա­ռա­ջին հանգ­րուանն է ա­սի­կա, որ բա­ւա­կան ըն­դար­ձակ եւ ընդ­լայ­նած մտա­ւոր տա­րածք մը ու­նի։ Մարդ, ա­ռանց ու­րի­շի մը վնաս պատ­ճա­ռե­լու, ա­ռանց խօս­քի կամ գոր­ծի վե­րա­ծե­լու, կրնայ ե­րե­ւա­կա­յել, կրնայ խոր­հիլ, կրնայ մտա­ծել։

Ա­զա­տու­թեան երկ­րորդ հանգ­րուանն է՝ խօ­սե­լու ա­զա­տու­թիւ­նը՝ խոր­հա­ծը ար­տա­յայ­տե­լու ա­զա­տու­թիւ­նը։

Այս ա­զա­տու­թիւ­նը կը գոր­ծէ ա­ւե­լի սահ­մա­նա­փակ շրջա­նա­կի մը մէջ, քան ա­ռա­ջի­նը։ Ուս­տի խօ­սե­լու ա­տեն, մարդ պէտք է ա­ւե­լի զգոյշ եւ ու­շա­դիր ըլ­լայ, քա­նի որ դէ­մը ու­նի ու­րիշ ա­զա­տու­թիւն­ներ՝ նոյն­քան ար­ժէ­քա­ւոր եւ օ­րի­նա­ւոր, քան ի­րե­նը։

Ու­րեմն խոր­հե­լու ա­տեն վա­յե­լած ա­զա­տու­թիւ­նը ա­ւե­լի սեղմ է խօ­սե­լու ժա­մա­նակ։ Պարզ խօս­քով՝ մարդ ու­զա­ծը կը խոր­հի, կրնայ ե­րե­ւա­կա­յել կամ մտա­ծել, բայց նոյն չա­փով ու­զա­ծը չի՛ կրնար խօ­սիլ եւ չի՛ կրնար ար­տա­յայ­տել իր խոր­հա­ծը եւ մտա­ծա­ծը։

Գա­լով գոր­ծի՝ ա՛լ ա­ւե­լի սահ­մա­նա­փակ է ա­զա­տու­թիւ­նը այս հանգ­րուա­նին, քա­նի որ ո՛չ միայն մարդ­կա­յին ար­ժա­նա­պա­տուու­թիւն, այլ նաեւ՝ մարմ­նա­կան-ֆի­զի­քա­կան ամ­բող­ջու­թեան պահ­պա­նու­մի կա­րե­ւո­րու­թիւ­նը եւ անհ­րա­ժեշ­տու­թիւ­նը խնդրոյ ա­ռար­կայ է այս հանգ­րուա­նին։ Գոր­ծե­լու ա­զա­տու­թիւ­նը սահ­մա­նա­փա­կուած է, նոյ­նիսկ հոս «սուր գի­ծեր»ով՝ ըն­կե­րա­յին-հա­սա­րա­կա­կան շա­հե­րով եւ բա­րի­քով։

Գոր­ծե­լու ա­զա­տու­թեան ժա­մա­նակ, ա­զա­տու­թիւ­նը վա­յե­լո­ղին դէ­մը այ­լեւս ան­հատ մը չկայ, այլ ամ­բողջ հա­ւա­քա­կա­նու­թիւն մը, ըն­կե­րու­թիւն մը եւ մին­չեւ իսկ ժո­ղո­վուրդ մը, ազգ մը։ Եւ այս պատ­ճա­ռով իսկ գոր­ծե­լու ա­զա­տու­թիւ­նը չափ ու կշի­ռի, կարգ ու կա­նո­նի տակ առ­նուած է  զա­նա­զան օ­րի­նա­կան տրա­մադ­րու­թիւն­նե­րով։ Ուս­տի եւ գոր­ծե­լու ա­զա­տու­թիւ­նը սահ­մա­նա­ւո­րուած է, ո­րոշ եզ­րի մը տակ առ­նուած։

Ու­րեմն կրնա՞նք ը­սել, թէ խոր­հա­ծը ար­տա­յայ­տե­լու, այ­սինքն խօ­սե­լու ա­տեն, մարդ մտա­ծա­ծը մա­ղէն ան­ցը­նէ եւ յե­տոյ խօս­քի վե­րա­ծէ իր մտա­ծու­մը։

Մտա­ծում­նե­րը զտե­լէ յե­տոյ պէտք է ար­տա­յայ­տէ մարդ, որ­պէս­զի յար­գէ մարդ­կա­յին ար­ժա­նա­պա­տուու­թիւ­նը եւ ու­րի­շին ա­զա­տու­թեան սահ­մա­նը։

Կը պատ­մուի, թէ օր մը ա­շա­կերտ­նե­րէն մին, Սոկ­րա­տի հար­ցում մը կ՚ուղ­ղէ եւ կ՚ը­սէ.

«Տե­ղե­կու­թիւն ու­նի՞ս, գի­տե՞ս, թէ քու մա­սին ի՛նչ կ՚ը­սեն քու ըն­կեր­նե­րը»։

­Սոկ­րատ կը կան­խէ ա­շա­կեր­տին ը­սե­լիք­նե­րը եւ կ՚ը­սէ. «Սպա­սէ՛», եւ կը շա­րու­նա­կէ. «Ը­սե­լիք­ներդ նախ ե­րեք ան­գամ մա­ղէ, ե­րեք տար­բեր մա­ղե­րով»։­

Ա­շա­կեր­տը զար­մա­ցած կը հարց­նէ.

«Ե­րեք մա­ղո՞վ եւ ե­րեք ան­գա՞մ…»։

­Սոկ­րատ կը շա­րու­նա­կէ իր խօս­քը.

«Ո­րե­ւէ բան մը խօ­սած ա­տենդ պէտք է ե­րեք մա­ղով մա­ղես խօսքդ։ Ա­ռա­ջի­նը՝ ճշմար­տու­թեան մաղն է. դուն հա­մո­զուա՞ծ ես, որ քու ը­սե­լիքդ ճի՛շդ է»։

«Ոչ», կը պա­տաս­խա­նէ ա­շա­կեր­տը. «ես ուղ­ղա­կի լսեր եմ ա­տի­կա»։

«Այ­սինքն՝ դուն չե՛ս գի­տեր, թէ ա­նի­կա ճի՞շդ է, թէ՝ ո՛չ։ Ու­րեմն կը մա­ղենք երկ­րորդ մա­ղով՝ բա­րու­թեան մա­ղով։ Դուն կ՚ու­զես իմ ըն­կե­րոջ մա­սին լա՞ւ բան ը­սել»։ Ա­շա­կեր­տը շուա­րած կը պա­տաս­խա­նէ.

«Ո՛չ, ընդ­հա­կա­ռա­կը»։

«Այ­սինքն», կը շա­րու­նա­կէ Սոկ­րատ. «դուն կ՚ու­զես իմ ըն­կե­րոջ մա­սին վատ բան ը­նել, բայց դուն հա­մո­զուած իսկ չես, թէ ա­նի­կա ճիշդ է։ Ու­րեմն փոր­ձենք եր­րորդ մա­ղը՝ օ­գու­տի մա­ղը։ Ար­դեօք շատ անհ­րա­ժե՞շտ է, որ այդ բա­նե­րը ը­սես ին­ծի եւ ես ալ լսեմ»։

«Ո՛չ», պա­տաս­խա­նեց ա­շա­կեր­տը. «յատ­կա­պէս անհ­րա­ժեշտ չէ որ խօ­սիմ այդ մա­սին եւ դուն ալ լսես»։

«Այս­պէս, ա­հա­ւա­սիկ», ամ­փո­փեց Սոկ­րատ. «ը­սե­լի­քիդ մէջ ի՛ն­չը կ՚ու­զէիր ը­սել, քա­նի որ ա­նոր մէջ ո՛չ ճշմար­տու­թիւն կայ, ո՛չ բա­րու­թիւն եւ ոչ ալ ո­րե­ւէ օ­գուտ։ Ու­րեմն ի՛նչ ու ին­չո՛ւ ը­սել. պար­զա­պէս ու­նայ­նա­խօ­սու­թիւն է ա­տի­կա»։­

Եւ դա­րե՜ր վերջ, այ­սօ՛ր կը հարց­նենք սի­րե­լի­ներ, մեր խօ­սած­նե­րուն մէջ ե­թէ չկա՛յ ճշմար­տու­թիւն եւ ստու­գու­թիւն, ե­թէ չկա՛յ բա­րու­թիւն, ո­րե­ւէ բա­րիք եւ վեր­ջա­պէս ե­թէ չկա՛յ օ­գուտ, ա­պա ու­րեմն ին­չո՞ւ կը խօ­սինք։

Բայց դժբախ­տա­բար, տա­կա­ւին կը շա­րու­նա­կենք խօ­սի՜լ, խօ­սի՜լ եւ խօ­սի՜լ…։

ՄԱՇ­ՏՈՑ ՔԱ­ՀԱ­ՆԱՅ ԳԱԼ­ՓԱՔ­ՃԵԱՆ

Յու­լիս 8, 2015, Իս­թան­պուլ