ԱՐԺԵՉԱՓ ՉՈՒՆԵՆԱԼՈՒ ՀԱՐՑԸ

Կեան­քի ա­մէն ապ­րում­նե­րու եւ մարդ­կա­յին փոխ­յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րու մէջ ար­ժե­չափ՝ «standard» մը ու­նե­նալ կա­րե­ւոր է ան­հա­տա­կան ապ­րում­նե­րուն եւ հա­ւա­քա­կա­նու­թեան մէջ՝ փոխ­յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րուն ա­ռո՛ղջ մշակ­ման հա­մար։

Բայց ան­կեղծ ըլ­լանք եւ խոս­տո­վա­նե­լու քա­ջու­թիւ­նը ու­նե­նանք, որ ընդ­հան­րա­պէս կը պակ­սի մեզ­մէ «ար­ժե­չափ» ու­նե­նա­լու եւ ըստ այնմ վա­րուե­լու եւ կա­նո­նա­ւո­րե­լու մեր կեան­քը, ապ­րե­լու, «չա­փա­ւոր» ըլ­լա­լու յատ­կու­թի՛ւ­նը։ Ուս­տի յատ­կու­թիւն մը եւ մա­նա­ւանդ ա­ռա­քի­նու­թիւն մըն է՝ ար­ժե­չափ ու­նե­նա­լ, չափ ու կշիռ գիտ­նալ եւ ըստ այնմ վա­րուիլ…։

Մեր շուր­ջը, ա­մէն օր, հա­զար ու մէկ դէպք կը պա­տա­հի։ Դէպ­քե­րը եր­բեմն կ՚ազ­դեն մեր վրայ, կը տպա­ւո­րեն եւ նոյ­նիսկ կը փո­խեն մեր կեան­քի ըն­թաց­քը, եր­բեմն ալ չենք անդ­րա­դառ­նար իսկ ա­նոնց՝ կ՚անց­նին կ՚եր­թա՜ն ա­ռանց տպա­ւո­րե­լու մեզ։ Կ՚ար­ժէ խոր­հիլ, թէ «չա­փա­ւո­րու­թեան» կամ «չա­փա­զան­ցու­թեան» հա­մե­մատ դէպ­քե­րը ազ­դու եւ տպա­ւո­րիչ կ՚ըլ­լան կամ ո՛չ։ Չա­փա­ւո­րու­թեան սահ­ման­նե­րու մէջ ներ­կա­յա­ցած ա­մէն դէպք կ՚ազ­դէ մեր վրայ, իսկ չա­փա­զան­ցու­թեան պա­րա­գա­յին՝ ո՛չ մէկ ար­ժէք կշի­ռի վրայ կը դրուի։ Լուրջ չե՛ն նկա­տուիր այն դէպ­քե­րը՝ ո­րոնք չա­փա­զան­ցու­թեամբ կը ներ­կա­յա­նան մե­զի։

Մար­դիկ, սա­կայն, ընդ­հան­րա­պէս չա­փա­զան­ցու­թեան մո­լու­թիւն մը ու­նին։ Այս չա­փա­զան­ցու­թիւ­նը հռե­տո­րու­թեան մէջ կը կո­չուի՝ «hyperbolisme». ի՛նչ որ վստա­հու­թիւն ներշն­չե­լէ շա՜տ հե­ռու է, լուրջ չի՛ նկա­տուիր…։

Չա­փա­զան­ցու­թեան մէջ ո՛չ մէկ ար­ժէք կշիռ ու­նի։ Պահ մը խոր­հե­ցէ՛ք. ժո­ղովր­դա­կան սո­վո­րու­թեամբ ծան­րու­թիւ­նը ձեռ­քի վրայ կը կշռուի։ Ա­հա­ւա­սիկ ա­ռանց ար­ժե­չա­փի ար­ժէք չա­փելն ալ այս ա­նո­րոշ կշի­ռին կը նմա­նի՝ սխա­լե­լու հա­ւա­նա­կա­նու­թիւ­նը մե՛ծ է՝ կաս­կա­ծե­լի է եւ շատ վստա­հու­թիւն չի ներշն­չեր։ Ուս­տի, մա­նա­ւանդ ըն­կե­րա­յին յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րու մէջ՝ են­թա­կա­յա­կան, անկ­շիռ, քմա­հաճ, յու­զա­կան, անձ­նա­կան կշիռ­ներ օ­գու­տէ ա­ւե­լի՝ վնաս կը պատ­ճա­ռեն։ Կշիռ մը, մինչ­դեռ ար­դար ու ա­նո­ղոք, ա­ռար­կա­յա­կան դա­տաս­տա­նով ըլ­լա­լու է։ Եւ «ա­ռար­կա­յա­կան»ին ստու­գա­նի­շը՝ «ար­ժե­չափ» ու­նե­նալ է, ի՛նչ որ «ար­դար ըլ­լալ» կը նշա­նա­կէ։

Ընդ­հան­րա­պէս ան­հա­շիւ եւ անխ­նայ շո­ղո­մով կը շփաց­նենք եւ կը փքա­ցնենք «մի­ջա­կու­թիւն»ներ, եւ այս կեր­պով ա­նոնց յա­ռաջ­դի­մե­լու, կա­տա­րե­լա­գոր­ծուե­լու, բա­րե­փո­խուե­լու կա­րե­լիու­թիւնն ալ՝ թե­րեւս խա­փա­նած կ՚ըլ­լանք։ Այս կը նշա­նա­կէ, թէ՝ ար­ժե­չափ չու­նի՛նք մեր ար­տա­յայ­տու­թիւն­նե­րուն մէջ, չափ ու կշիռ չենք ճանչ­նար, ար­ժէք ու­նե­ցող­նե­րուն ար­ժէք չենք ըն­ծա­յեր, բայց ա­նար­ժէք­նե­րուն ար­ժէք կ՚ըն­ծա­յենք, ո­րուն ար­ժա­նի չեն եր­բե՛ք։ Եւ այս կը ստեղ­ծէ «ըն­կե­րա­յին ա­նար­դա­րու­թիւն»՝ վ­նա­սե­լով ան­հա­տա­կան եւ հա­ւա­քա­կան ի­րա­կան ար­ժէ­քը։ Ան­շուշտ կը վի­րա­ւո­րուին ար­ժա­նա­պա­տուու­թիւն­ներ, վշտաց­նե­լով իս­կա­կան ար­ժէք­նե­րը…։

Շռայ­լուած այս «բա­րե­կա­մա­կան» եւ «խնա­միա­կան» փա­ռա­բա­նու­թիւն­նե­րը կա՛մ կա­շառք են եւ կամ ա­նի­րաւ ու ա­նար­դա՛ր վար­ձատ­րու­թիւն։ «Կա­շառք»՝ այն ի­մաս­տով, որ գո­վա­բա­նող ան­ձը գո­վու­թիւն­նե­րու ա­ռար­կա­յէն անձ­նա­պէս, կեր­պով մը, օգտո­ւիլ կը ցան­կայ։ Ձե­ւով մը՝ խոս­տու­մի մը ա­պա­հո­վա­գի՛նն է, որ կը վճա­րէ։ Իսկ «վար­ձատ­րու­թիւն»՝ այն ի­մաս­տով, որ բա­րե­կա­մին կը վե­րա­դարձ­նէ ար­դէն ըն­դու­նուած շնորհ­քը խօս­քի ճո­ռո­մա­բա­նու­թեամբ։ Այս կար­գի խօս­քեր կը նմա­նին ծա­կոտ­կէն շղար­շի՝ որ խօ­սո­ղին հո­գիին մեր­կու­թիւ­նը չի՛ կրնար ծած­կել։ Ու­րեմն այս տե­սակ ան­հա­շիւ եւ չա­փա­զան­ցուած խօս­քեր խա­բէու­թիւն են, մա­նա­ւանդ՝ ինք­նա­խա­բէու­թի՛ւն։

Սա­կայն ցա­ւա­լին այն է, որ «պզտիկ» մար­դիկ, ո­րոնք ընդ­հան­րա­պէս սո­վո­րու­թիւն չու­նին «հա­յե­լին նա­յել»ու ի­րենց ներ­քին կամ ար­տա­քին հա­րա­զատ դի­մա­գի­ծը տես­նե­լու՝ ի­րենք զի­րենք ու­րի­շէ մը նկա­րագրո­ւած «Մե՛ծ մարդ»ը կը հա­մա­րեն։ Ի՜նչ խեղ­ճու­թիւն, ի՜նչ պզտի­կու­թիւն, որ մարդ կրնայ ու­նե­նալ նման պա­րա­գա­յի մը…։

Ին­չո՞ւ չէ, ի­մա­ցուած է, թէ խե­լա­ցի մարդ մը խենդ կ՚ըլ­լայ, ե­թէ շա­րու­նակ, զոր օ­րի­նակ՝ «քա­ռա­սուն» ան­գամ «խե՛նդ» կո­չուի։ Շա՜տ օ­րի­նակ­ներ ու­նինք մեր աչ­քին առ­ջեւ, մար­դոց՝ ո­րոնք «մեծ»ե­րու կարգ դրած են ի­րենք զի­րենք, քա­նի որ կեղ­ծա­ւոր ու սնա­միտ խնկար­կու­ներ իբ­րեւ «մե՛ծ» ներ­կա­յա­ցու­ցած եւ գո­վա­բա­նած են զա­նոնք։

Եւ դար­ձեալ ցա­ւա­լին այն է, որ ի­րենք ալ հա­մո­զուած են ի­րենց խա­բէու­թեան։ Եւ երբ «սուտ»ը ճշմա­րի­տին տե­ղը կ՚անց­նի, ա­հա­ւա­սիկ հոն կը սկսի ըն­կե­րա­յին ան­կու­մը՝ ո­րուն ըն­թաց­քը դէ­պի վի՛հ է…։

Ա­ւե­լի ող­բա­լին ը­սենք՝ մի­ջա­կու­թիւն­ներ, ա­նար­ժան­ներ ի­րե՛նք կը մու­րան գո­վես­տը։ Ի­րենց ան­քը եւ ա­կան­ջը լա­րուած են գո­վա­բա­նու­թիւն­ներ լսե­լու, եւ միշտ լա­րուած կը պա­հեն զա­նոնք՝ ու­շա­դի՛ր լսե­լու սու­տեր, կեղ­ծա­ւո­րու­թիւն­ներ, խա­բէու­թիւն­ներ՝ որ ի­րենց սնունդն է, ա­ռանց ա­նոնց չեն կրնար ապ­րիլ, պա­հել ու տե­ւա­կա­նաց­նել ի­րենց ա­նի­մաստ ու պա­րապ կեան­քը, քա­նի որ կեան­քը վա­յե­լե­լու հա­մար ու­րիշ ո՛­չինչ ու­նին այդ խեղ­ճե­րը։ Ա­սոնք մար­դիկ են՝ ո­րոնց ոտ­քե­րը ամ­պե­րու վրայ կը հանգ­չին։ Ու­ռու­ցիկ, թռու­ցիկ խօս­քե­րու վրայ դրուած կար­ծե­ցեալ համ­բաւ­ներ՝ ո­րոնք կշի­ռի չեն գար, քա­նի որ փե­տու­րէ ա­ւե­լի ծան­րու­թիւն չու­նին…։

Չա­փա­զանց ախ­տա­վա­րու­թիւն մը կը տես-նըւի, դժբախ­տա­բար մեր ըն­կե­րա­յին կեան­քին մէջ՝ «ոտ­քը գլուխ ը­նել»ու ջանք մը կը զբա­ղեց­նէ շա­տե­րը, մինչ­դեռ ի­րե­րու բնու­թեան բո­լո­րո­վին հա­կա­ռա՛կ է «ոտ­քին գլուխ ըլ­լալ»ու կար­ծի­քը։ Ա­մէն ան­դամ իր սե­փա­կան պար­տա­կա­նու­թիւ­նը ու­նի՝ ո՛չ ա­ւե­լի, ո՛չ պա­կաս. ոտ­քը ո՛տք է, գլու­խը՝ գլո՛ւխ։ Ըն­կե­րա­յին կեան­քի մէջ ալ ա­մէն ան­դամ ու­նի իր պար­տա­կա­նու­թիւ­նը եւ կա­րե­լի չէ՛ փո­խա­րի­նել զայն ո­րե­ւէ կեր­պով ու­րի­շի մը հետ։

Ա­պա ու­րեմն ին­չո՞ւ այդ ա­պար­դիւն ջան­քը՝ «պզտիկ»ը մե՛ծ ցոյց տա­լու մո­լու­թիւ­նը…։ Ին­չո՞ւ։

Ե­թէ հար­ցը բա­րե­կա­մա­կան կամ խնա­միա­կան պար­տադ­րու­թիւն է, կ՚ար­ժէ՞ զո­հել ամ­բողջ հա­ւա­քա­կա­նու­թեան շա­հը կամ նպաս­տը են­թա­կա­յա­կան եւ անձ­նա­կան կիր­քե­րու, կ՚ար­ժէ՞ զո­հել հա­սա­րա­կաց օ­գու­տը քմա­հա­ճա­կան վճիռ­նե­րու…։

«Մե­ծա­պա­տիւ Մու­րաց­կա­նու­թիւն» մը վե­րա­կեն­դա­նա­ցած կը թուի՝ Պա­րո­նեա­նի զա­ւեշ­տա­բա­նու­թիւն մը՝ շ­­ռայ­լուած փա­ռա­բա­նու­թիւն­նե­րու, ա­ռանց ար­ժե­չա­փի եւ ա­ռանց չափ ու կշի­ռի ար­ժէք­նե­րու։ Ար­ժէք ու­նե­ցո­ղը զրկե­լով, իսկ ար­ժէք չու­նե­ցո­ղին շռայ­լե­լով ա­մէն գո­վա­բա­նու­թիւն՝ ե­րե­ւա­կա­յա­կան, կար­ծե­ցեալ «ստեղ­ծուած» «հսկայ»ներ ներ­կա­յաց­նե­լով ըն­կե­րու­թեան…։

Եւ դժբախ­տա­բար Ե­կե­ղե­ցին ալ «մի­ջոց» մը ե­ղած է անձ­նա­կան փա­ռա­բա­նու­թեան. որ ո­մանց հա­մար «լաստ» մը նկա­տուած է ինք­զինք «մե՛ծ» ներ­կա­յաց­նե­լու՝ ա­ռանց նա­յե­լով ի­րենց ի­րա­կան «մե­ծու­թեան»։­

Ո­մանց հա­մար ալ Ե­կե­ղե­ցին ցու­ցա­մո­լու­թեան վայր մը ե­ղած է միայն՝ մկրտու­թեան, պսա­կի խոր­հուրդ­նե­րուն ի­րենք զի­րենք ցոյց տա­լու, ցու­ցա­մո­լու­թիւն ներ­կա­յաց­նե­լու վայր սոսկ։ Իսկ ան­կէ ան­դին՝ Ե­կե­ղե­ցին կար­ծես դա­տա­պար­տուած է մոռ­ցուե­լու եւ լքուե­լու։ Ա­հա­ւա­սիկ ա՛յս է, որ ցոյց կու տայ մեր կեան­քի փոր­ձա­ռու­թիւ­նը եւ վկա­յու­թիւ­նը դժբախ­տա­բա՛ր։

Ար­դա­րեւ «ար­ժա­նի՛ք»ը սուղ ապ­րանք է. սուղ ապ­րան­քը չե՛ն ար­տա­յայ­տեր։ Ա­նոր հաս­տա­տուած համ­բա­ւը ար­դէն իր յայ­տա­րա­րու­թիւ­նը կ՚ը­նէ։ Իսկ «ա­ժան» ապ­րան­քը քշե­լու հա­մար պէտք է գո­վա­բա­նել եւ ծա­նու­ցա­նել։ Այն­պէս, որ ան իր բնիկ ու հա­րա­զատ ար­ժա­նի­քին չի՛ կրնար ա­պա­ւի­նիլ, հա­պա կ՚ա­պա­ւի­նի, կը վստա­հի շո­ղո­մա­բա­նու­թեան՝ որ ինք­նին խա­բէու­թիւն է եւ սո՛ւտ։ Գե­ղե­ցի­կը եւ ճշմա­րի­տը պէտք չու­նի՛ գու­նա­ւո­րու­թիւն­նե­րու, պէտք չու­նի՛ տգե­ղու­թեամբ եւ սու­տով բաղ­դա­տուե­լու…։

ՄԱՇ­ՏՈՑ ՔԱ­ՀԱ­ՆԱՅ ԳԱԼ­ՓԱՔ­ՃԵԱՆ

Սեպ­տեմ­բեր 1, 2015, Իս­թան­պուլ