ԱՐԱԲԻՆ ՀԱՅԿԱԿԱՆ «ՎԱ՜Յ»ԵՐԸ

Մեր Տիրոջ Յիսուս Քրիստոսի «Վա՜յ»երն ու «Երանի՜»ները մեր ազգին հետ անմիջական ի՞նչ կապ ունի՝ չեմ կրնար ըսել, սակայն, կրնամ ըսել, որ յայտնի արաբ գրող եւ բանաստեղծ Ճպրան Խալալիլ Ճպրանի «Ինը վայեր»ը գրուած է մեր ազգին համար եւ եթէ բանաստեղծին ազգութիւնը ծանօթ չըլլար, նոյնիսկ կրնայի կասկածիլ, որ ազգութեամբ հայ մը եղած է: «Վա՜յ»եր, որոնք կարծես գրուած են հայ ժողովուրդի փորձառութեամբ, որովհետեւ անոնց արձագանգը նման է հայոց կրած վէրքերու արձագանգին: 

Բոլորս ալ գիտենք, որ մարդկային կեանքի մէջ սկզբունքը կարեւոր է, սակայն, արաբ բանաստեղծը իր առաջին «վա՜յ»ին կը սկսի հետեւեալով.

«Վա՜յ այն ազգին, որ կը լքէ իր դաւանանքը՝ յանուն սկզբունքի մը, եւ դաշտը՝ ի խնդիր փողոցի մը, եւ իմաստութիւնը՝ վասն տրամաբանութեան»: 

Այս տողը ունի խոր փիլիսոփայական մօտեցում եւ կը կարօտի վերլուծման. դաւանանքը մեծամասնութեան համար յաւերժական է. աշխարհի վրայ ապրող մարդոց մեծամասնութիւնը կը մեռնի հաւատարիմ մնալով այն դաւանանքին՝ որուն մէջ հասակ նետած է։ Անշուշտ, գիտենք, որ շատեր իրենց հասունութեան կամաւոր կը հեռանան իրենց դաւանանքէն, սակայն, վստահ ենք, որ անոնք տակաւին փոքրամասնութիւն են. Հետեւաբար, դաւանանքը ժամանակաւոր արժէք է, իսկ սկզբունքը կրնայ փոփոխական ըլլալ՝ հիմնուած որոշ կարծրատիպներու, գաղափարախօսութիւններու: Դաւանանք ըսելով պէտք չէ հասկնալ լոկ հոգեւոր արժէքը, որովհետեւ դաւանանքին մաս կը կազմէ նաեւ աւանդութիւնները, սրբազան արժէքները. արաբ բանաստեղծը ըսել կ՚ուզէ «վա՜յ» այն ազգին, որ ժամանակաւորին համար կը զոհէ իր յաւերժականը. որոշ անցողակի սկզբունքներու համար իր դարաւորը ոտնակոխ կ՚ընէ: Օրինակի համար, եթէ ժողովուրդ մը իր մշակութային արժէքներէն կը հեռանայ աշխարհիկ որոշ սկզբունքներու մօտենալու համար, ապա կրնայ կորսնցնել իր ինքնութիւնը, որովհետեւ այն ժողովուրդը, որ չի՛ կրնար տրամաբանել, թէ մշակոյթը աւելի կարեւոր է քան ժամանակաւորը՝ ապա արժանի է կորսուելու: Եթէ ազգ մը կը հրաժարի իր ազգային արժէքներէն՝ յանուն օտար արժէքներու, ապա արժանի է կորսուելու: 

Այս «վա՜յ»ը կը վերաբերի նաեւ մեր ազգին, որովհետեւ ականատես կ՚ըլլանք, թէ ինչպէս հայ ազգը որոշ օտարածին գաղափարներու հետեւելով կամաց կամաց կը հեռանայ իր պատմական ու ազգային մշակոյթէն. «նորաձեւութեան» անուան տակ կը փորձէ փոխել կարծրատիպներ, որոնք հայ ժողովուրդի հիմնական արժէքները կը պարունակեն: Մերօրեայ պետութիւնը կը փորձէ եկեղեցին դուրս դնել ազգային արժէքներու ցանկէն. եկեղեցին կրնայ ունենալ սխալներ. պետութիւնը կրնայ որոշ խնդիրներ ունենալ անոր գլուխը գտնուող կաթողիկոսներուն հետ՝ որոնք ժամանակաւորապէս այդտեղ են, բայց միշտ կը խորհին ազգին շահերը, սակայն, անձնական շահերու ի խնդիր կարելի չէ արժէքները փոխել, որովհետեւ այնպէս ինչպէս լեզուն, մշակոյթը, նոյնպէս ալ եկեղեցին դարեր շարունակ եղած է հայ ժողովուրդի ինքնութեան հիմքերէն մէկը: Ներկայ պետութիւնը կրնայ գեղեցիկ պատմուճանով որոշ ժամանակաւոր արժէքներ ներկայացնել քաղաքացիներուն, սակայն, մարդկային տրամաբանութիւնը կ՚ըսէ, որ օտարին համար իր արժէքները ուրացողը իր ինքնութիւնը արդէն իսկ ուրացած է եւ վա՜յ անոր, որովհետեւ նման ազգ մը դատապարտուած է կորսուելու: 

Յայտնի բանաստեղծը կ՚ըսէ. «Վա՜յ այն ժողովուրդին, որ դաշտը կը լքէ՝ յանուն փողոցի». Անշուշտ այստեղ խօսքը ո՛չ դաշտի եւ ո՛չ ալ փողոցի մասին է. դաշտը այստեղ մարդու ինքնութիւնն է, իսկ փողոցը՝ օտարին խոստացած փայլուն՝ սակայն խաբուսիկ «արժէքներ»ը. դաշտը այստեղ լեզուն է, հաւատամքն ու դաւանանքն է, աւանդութիւնն ու պատմութիւնն է. նշուած փողոցը օտարին ազդեցութիւնն է, նիւթապաշտութիւնն է եւ այն ամէնն է, ինչ որ կը մոլորեցնէ ժողովուրդը. այդ փողոցը օտարամոլութիւնն է, ազգային արժէքներու տկարացումն է եւ այն ամէնն է, ինչ որ կը դիւրացնէ ազգի մը կորուստը՝ թէ՛ հոգեպէս եւ թէ մարմնապէս: Այդ «աղուոր» թուացող փողոցներուն համար մարդ պէտք չէ՛ լքէ իր դաշտը, իր սեփականը, որովհետեւ սեփական դաշտը, սեփական քանդուած տունը, ուրիշին տուած կեղծ փառքերէն շատ աւելի վեր ու առաջնահերթ է. մինչեւ օրս մեր ազգի մեծագոյն ցաւերէն մէկը նկատուող արտագաղթը ինքնին սեփական դաշտը լքելով ուրիշին հսկայական փողոցներուն երազներով ապրիլը չէ՞ միթէ...

Իր այս տողին վերջաւորութեան բանաստեղծը «վա՜յ» կը կարդայ այն ժողովուրդին, որ կը լքէ «իմաստութիւնը՝ վասն տրամաբանութեան»։ Իմաստութիւնը միտքի զարգացումէն անդին բարոյականութիւնն է, հոգեւոր արժէքներն ու անոնց խոր ընկալումն է. իմաստունն է, որ կը գիտակցի, թէ ո՛րն է ճիշդը եւ որը սխալ. տրամաբանութիւնը հիմնուած է որոշ փաստերու վրայ եւ շատ անգամ կրնայ ճշմարտութեան հայելին չըլլալ. լոկ տրամաբանութեամբ ապրող ժողովուրդ մը ինքնաբերաբար պայմաններու բերումով աննկատ ձեւով կ՚առաջնորդուի դէպի կորուստ, սակայն, իմաստունը կրնայ պարագաներն ու տրամաբանութիւնը հաւասարակշռել եւ իր ճիշդերէն չշեղիլ։ Աշխարհի տրամադրութիւնն ու ընթացքը համաշխարհայնացումն է եւ տրամաբանութեամբ առաջնորդուողը բնականաբար սխալ մը պիտի չտեսնէ, սակայն, իմաստունը այդ մէկը պիտի ընդունի որպէս վտանգ իր ինքնութեան հետ: 

Ահաւասի՛կ, արաբ բանաստեղծին առաջին «վա՜յ»ը, որ կարծես մեր ներկային համար ըսուած ըլլայ:

•շարունակելի…

ՀԱՐՑ՝ ԱՐՀԵՍՏԱԿԱՆ ԲԱՆԱԿԱՆՈՒԹԵԱՆ

Հարցում. Ինչպէ՞ս զանազանել ժամանակաւորը յաւերժականէն:

Պատասխան. Ժամանակաւորը կարճատեւ է, պայմանական եւ փոփոխական, մինչեւ յաւերժականը դուրս է ժամանակի սահմաններէն՝ մնայուն եւ անփոփոխ: Այն ինչ որ կախուած է հանգամանքներէ, մարդոց հայեցակարգերէն կամ անցող զգացումներէն՝ ժամանակաւոր է, իսկ յաւերժականը խորաքային ճշմարտութիւնն է, որ կը մնայ անկախ արտաքին փոփոխութիւններէն: Երբեմն բան մը կրնայ ժամանակաւոր թուիլ, բայց, իրականութեան մէջ ունենալ յաւերժական ազդեցութիւն եւ հակառակը՝ յաւերժական թուիլ, սակայն, ժամանակի ընթացքին կորսնցնել իր նշանակութիւնը:

ՀՐԱՅՐ ՏԱՂԼԵԱՆ

Երեւան