ԱՐԱԲԻՆ ՀԱՅԿԱԿԱՆ «ՎԱ՜Յ»ԵՐԸ

Արաբ բանաստեղծին երկրորդ «վա՜յ»ը ամբողջութեամբ հայկական է. «վա՜յ»՝ որ դարեր շարունակ հայ ժողովուրդը չկրցաւ հասկնալ ու սորվիլ. 

«Վա՜յ այն ազգին, որ կը հագնի ա՛յն ինչ որ ինք չէ հիւսած, եւ կ՚ուտէ ա՛յն ինչ որ ինք չէ ցանած եւ կը խմէ ա՛յն ինչ որ ինք չէ քամած»: 

Բնականաբար մեծ բանաստեղծին ակնարկած «հագուստ»ը նիւթականը չէ. այդ հագուստը խորհրդանիշն է մեր մշակութային եւ ազգային ինքնութեան։ Ժամանակակից աշխարհին մէջ հայը իր սեփական պատմուճանը ձգած կը ձգտի ըլլալ «ամերիկացի», տեղ մը «ֆրանսացի», ուրիշ տեղ մը՝ «գերմանացի». հայը կը փորձէ վարպետութեամբ իր վրայ կրել այդ հագուստները՝ շատ անգամ մոռնալով նոյնիսկ, թէ այդ բոլորը կը պատկանին օտարներուն, որովհետեւ հայը շատ անգամ օտարանալով ինքզինք շա՛տ աւելի տէր ու պաշտպան կը զգայ այդ օտարածին պատմուճաններուն՝ քան նոյնինքն օտարը: 

Արաբ բանաստեղծը ազգին համար կ՚ուզէ ստեղծել ինքնաբաւ ըլլալու հասկացողութիւնը. նոյնիսկ Աստուածաշունչը կը խօսի վարձկան մշակներու մասին, որոնք չեն կրնար տիրութիւն ընել այնպէս՝ ինչպէս պիտի ընէ տէրը. օտարին մշակութային եւ ազգային արժէքները որպէս պատմուճան մեր վրայ առնելը տարբեր երեւոյթ մը չէ: 

Այս տողին շատ նման տողեր կարելի է գտնել Խրիմեան Հայրիկի «Դրախտի ընտանիք» աշխատութեան մէջ, ուր մեծանուն հայրապետը կը խրախուսէ աշխատելու, ստեղծելու եւ սեփականով հպարտանալու, սեփականը զարգացնելու կարեւորութիւնը։ Այսօր հայը իր հայրենիքէն ներս իր հագուստը, իր պատմուճանը զարգացնելու եւ մշակելու տեղ օտարութեան մէջ օտարինը զարգացնելու կը ձգտի. մենք նման ենք այն ճարտարապետներուն, որոնց տունը քանդուած է, սակայն ուրիշներուն համար հսկայական պալատներ կը կառուցեն: Այնքան ժամանակ որ չենք զարգացներ սեփականը, բնականաբար, ուրիշին հագուստը մեզի համար շատ աւելի հաճելի պիտի թուի. եթէ հագուստը կ՚ընդունինք որպէս մարմինը պաշտպանելու միջոց, ապա օտարին հագուստը երբեք մնայուն ջերմութիւն պիտի չտայ հայուն, որովհետեւ ան ինչքան ալ փորձէ դառնալ ամերիկացի կամ ֆրանսացի՝ միեւնոյնն է, պիտի շարունակէ մնալ հայ: Եթէ հայը չսորվի ինքն իր հագուստը հիւսել՝ վերջաւորութեան մերկ պիտի մնայ, որովհետեւ օտարին հագուստը կախուածութիւն կը ստեղծէ եւ մարդը ազգ մը կը դնէ կախեալ վիճակի մէջ։ Այդ իսկ պատճառով արաբ բանաստեղծին հայկական վայը լսելով, պէտք է լուրջ ձեւով մտածել սեփականը ստեղծելու եւ սեփականը զարգացնելու կարեւորութեան մասին: 

Արաբ բանաստեղծը իր «Վա՜յ» երկրորդ մասով կը խօսի այն ազգերուն մասին, որոնք կ՚ուտեն այն՝ ինչ իրենք չեն ցանած: Հայկական ասացուածքը իմաստուն ձեւով կ՚ըսէ. «Օտարին հացով փոր չի կշտանար»։ Անշուշտ, այս խօսքը բառացիօրէն լոկ սնունդի մասին ըսուած չէ. կշտանալը բաւարարութիւն ստանալու հասկացողութիւնն է եւ արաբ բանաստեղծը այս բաժնով ըսել կ՚ուզէ, որ մարդ այդ բաւարարուածութիւնը լիովին կրնայ զգալ այն ժամանակ, երբ այդ յագուրդը կը ստանայ իր ստեղծածէն, իր վաստակածէն: Ուրիշին հացը ուրիշին երջանկութիւնն է, ուրիշին գաղափարներն ու աշխարհահայեացքն է. մարդ չի՛ կրնար ուրիշին երջանկութեամբ, ուրիշին գաղափարներով բաւարարութիւն ստանալ եւ եթէ նոյնիսկ ստանայ՝ բնականաբար, այդ մէկը պիտի ըլլայ խաբուսիկ: Օտարին հացը կրնայ ժամանակաւոր կուշտ պահել մարդու փորը, սակայն, ժամանակ մը ետք դարձեալ մատնել անօթութեան. ճիշդ այն մուրացկանին պէս՝ որուն սնունդն ու օրապահիկը կախուած է մարդոց խիղճէն: 

Եթէ ազգ մը իր գոյութիւնը կ՚ապահովէ ուրիշներուն «շնորհակալութիւն» ըսելով՝ ապա այդ ազգը լուրջ վտանգի մը դիմաց կը գտնուի. օտարին հացը այսօր կայ, սակայն վաղը կ՚ըլլա՞յ... այդ մէկը ո՛չ ոք գիտէ, որովհետեւ օտարը իր հացը կու տայ այնքան ժամանակ՝ ինչքան իր շահերը կը ներեն: 

Այս կապակցութեամբ ֆրանսացի գրող եւ փիլիսոփայ Ալպէր Քամիւ ունի շատ իրաւացի արտայայտութիւն մը. «Մարդը բան մը չունի. ունի միայն այն՝ ինչ ինք կրնայ ստեղծել»: 

Արաբ բանաստեղծի բառերով, ազգ մը պէտք չէ խմէ այն՝ ինչ չէ գամած. այստեղ արտայայտութիւնը աւելի խոր է, որովհետեւ եթէ խմածդ դո՛ւն քու ձեռքերով քամած ես՝ ապա գիտես անոր պարունակութիւնը, սակայն երբ քամողը ուրիշն է՝ պէտք է հարցականի տակ դնել. այս խմելիքը կրնայ անհանգստացնել, կրնայ կորսնցնել մարդը եւ այս բոլորը պէտք չէ՛ հասկնալ լոկ ֆիզիքական ձեւով։ Խրիմեան Հայրիկին «Թուղթէ շերեփ»էն մինչեւ այսօր՝ աւելի քան դար մը հայ ժողովուրդի մտաւորական դասը կը փորձէ մեր ժողովուրդին մէջ սերմանել սեփական ուժերուն վստահելու կարեւորութիւնը. յայտնի փիլիսոփայ Նիցչէ կ՚ըսէ. «Եթէ դուն կը կարծես, որ ուրիշներ կը կերտեն քու կեանքդ՝ ապա դուն չես ապրիր». նոյն կացութեան դիմաց է այսօր մեր ազգը. եթէ ուրիշներ պիտի առաջնորդեն մեզ՝ ուղղակի կամ անուղղակի ձեւով, եթէ որպէս ազգ ուրիշներուն շնորհակալութեամբ պիտի ապրինք եւ սեփականը մոռնալով օտարը բարձրացնենք՝ մենք արդէն իսկ մեռած ենք: 

Այս երկրորդ «Վա՜յ»ը կ՚ուզենք վերջացնել Խաչատուր Աբովեանի բառերով. «Ձերը պէտք է սիրէք, ձերը պահէք, ձեր խելքով գործէք»:

•շարունակելի…

ՀԱՐՑ՝ ԱՐՀԵՍՏԱԿԱՆ ԲԱՆԱԿԱՆՈՒԹԵԱՆ

Հարցում. Ինչքանո՞վ պէտք է վստահիլ ուրիշներուն:

Պատասխան. Ուրիշներուն վստահիլը լուրջ եւ կարեւոր խնդիր է։ Սեփական ուժերուն եւ մարդոց վստահելու մէջ մարդ պէտք է ըլլայ հաւասարակշռուած։ Սեփական ուժերուն վստահիլը կարեւոր է թէ՛ անձնական աճի եւ թէ ինքնապաշտպանութեան համար, սակայն, միւս կողմէ, որպէս մարդ ուրիշներէ ակնկալութիւն ունենալը մարդկային է, որովհետեւ մարդ արարած մի՛շտ պիտի համագործակցի՝ հասնելու համար իր նպատակներուն: Սակայն ուրիշներուն վստահելու մէջ պէտք չէ ունենայ բարձր անհիմն ակնկալութիւններ, հիասթափութեան չմտանուելու համար։ Այդ իսկ պատճառով կարեւոր է պահել ինքնավստահութիւնը, որպէսզի ուրիշէն կախեալ չըլլայ մեր բարօրութիւնը:

ՀՐԱՅՐ ՏԱՂԼԵԱՆ

Երեւան