ԿԵԱՆՔԻ ԱՄԵՆԱԼԱՒ ՏԱՐԻՆԵՐԸ

Տա­րի­քի մա­սին հար­ցե­րը չեն վեր­ջա­նար։ Ա­հա­ւա­սիկ տա­րի­քի մա­սին հարց մը եւս, թէ՝ ո­րո՞նք են կեան­քի ա­մե­նա­լաւ տա­րի­նե­րը։ Ան­շուշտ հարց մը՝ ո­րուն տրուած պա­տաս­խա­նը կը փո­խուի ա­մէն մէկ ան­ձի նկատ­մամբ՝ իր ապ­րած կեան­քին հա­մե­մատ։ Ո­մանց ման­կու­թեան շրջա­նը, ու­րիշ­նե­րու ե­րի­տա­սար­դու­թեան տա­րի­նե­րը, շա­տե­րու հա­մար ա­մուս­նու­թեան եւ ըն­տա­նիք կազ­մե­լու շրջա­նը կեան­քին ա­մե­նա­լաւ տա­րի­ներն են։

Ե­րե­ւե­լի կամ ար­ժա­նա­հա­ւատ ան­ձեր զա­նա­զան գա­ղա­փար­ներ եւ տե­սա­կէտ­ներ ար­տա­յայ­տած են այս մա­սին։ Զոր օ­րի­նակ՝ Պիս­մարք կ՚ը­սէ, թէ ա­ռա­ջին ութ­սուն տա­րի­նե­րը մար­դուս ա­մե­նա­լաւ ու ա­մե­նաեր­ջա­նիկ տա­րի­ներն են։ Են­թա­կա­յա­կան տե­սա­կէտ մը…։

Ճորճ Ֆրէ­տէ­րիք Ո­ւաթս երբ ութ­սու­նեօթ տա­րե­կան էր, կ՚ը­սէր, թէ թէ­պէտ մարմ­նա­կան ախ­տե­րով, հի­ւան­դու­թիւն­նե­րով պա­շա­րուած բայց այն­քան ե­ռանդ ու­նի գոր­ծե­լու, ար­տադ­րե­լու, ո՛ր­քան կեան­քին ո­րե­ւէ մէկ շրջա­նին։

Հայ­նէ՝ երբ մա­հա­մերձ էր, իր վաթ­սունը-հինգ տա­րե­կա­նին մէջ կը գրէր, թէ պի­տի ու­զէր վերս­տին ապ­րիլ կեան­քին վեր­ջին օ­րե­րը։ Իսկ Լօրտ Հայ­տէն կ՚ը­սէր, թ՝ հա­կա­ռակ բո­լոր անն­պաստ պայ­ման­նե­րուն, ծե­րու­թեան շրջա­նը կը նա­խընտ­րէր ե­րի­տա­սար­դու­թեան ան­փորձ շրջա­նին։

Վիք­թոր Հիւ­կօ տա­րի­քի մա­սին սա­պէս կ՚ը­սէր.

«Ձմրան ձիւ­նե­րը գլխուս վրայ են, բայց սրտիս մէջ յա­ւի­տե­նա­կան գա­րուն կա՛յ»։

­Հիւ­կո­յի այս խօս­քէն կը հե­տե­ւի, թէ՝ տա­րի­քը, ծե­րու­թիւ­նը ո՛ր­քան մարմ­նա­կան, նո՛յն­քան ընդ­հա­նուր տրա­մադ­րու­թեան, ինք­զինք ծեր կամ ե­րի­տա­սարդ զգա­լու հարց մըն է։ Ար­դա­րեւ կան՝ ծեր ե­րի­տա­սարդ­ներ եւ ե­րի­տա­սարդ ծե­րեր։ Մարմ­նա­պէս, ֆի­զի­քա­պէս մարդ կրնայ տա­րիք ու­նե­նալ, բայց երբ սիր­տը, զգա­ցում­նե­րը տա­կա­ւին «ե­րի­տա­սարդ» են, ա­պա ու­րեմն այն ան­ձը ե­րի­տա­սա՛րդ է եւ ե­ռան­դո՛ւն։

Ի­րա­կա­նին՝ այն մար­դը, որ տա­կա­ւին գոր­ծու­նեայ է, եւ հո­գիով խան­դա­վառ, որ­քան ալ տա­րիք ու­նե­նայ, ծեր կա­րե­լի չէ հա­մա­րել, այլ՝ ե­րի­տա­սա՛րդ։

Այն «տա­րի­քոտ»ը՝ որ աշ­խոյժ է, խանդ ու ո­գե­ւո­րու­թիւն ու­նի, կեան­քը ապ­րե­լու փա­փա­քը չէ կորսն­ցու­ցած, ե­րի­տա­սա՛րդ է։ Ար­դա­րեւ, «տա­րի­քոտ» կը նշա­նա­կէ՝ եր­կար ապ­րած, եւ եր­կար ապ­րիլ չի՛ նշա­նա­կեր մա­շիլ, հիւ­ծիլ, սպա­ռիլ՝ ե­թէ լաւ ապ­րած է կեան­քը, լա­ւա­գոյն կեր­պով ար­ժե­ւո­րած է իր ե­րի­տա­սար­դու­թիւ­նը եւ գնա­հա­տած է իր տա­ղան­դը եւ ձիր­քը՝ օգ­տա­կար հան­դի­սա­ցած է իր նման­նե­րուն։ Ե­ւ ե­թէ կը շա­րու­նա­կէ այդ ըն­թաց­քը, ա­հա­ւա­սիկ ան ե­րի­տա­սա՛րդ է…։

Ար­տաք­նա­պէս, ըստ ե­րե­ւոյ­թի տա­րի­քոտ տես­նուած մէ­կը՝ կրնա՛յ շատ ա­ւե­լի ե­րի­տա­սարդ ըլ­լալ իր գոր­ծու­նէու­թեամբ, քան անն­պա­տակ, ա­մուլ, ա­նօ­գուտ, ոչ-գոր­ծու­նեայ, ա­նաշ­խատ ե­րի­տա­սար­դը։ Ժո­ղովր­դա­կան ի­մաս­տու­թիւ­նը կ՚ը­սէ, թէ՝ ծե­րու­թիւ­նը տա­րի­քի հարց չէ, այլ՝ մտա­ծու­թեան, դա­տո­ղու­թեան, հաս­կա­ցո­ղու­թեան հարց մը։ Իսկ ֆրան­սա­ցի­ներ կ՚ը­սեն, թէ՝ ե­թէ ե­րի­տա-սարդ­ներ կա­մե­նա­յին, յօ­ժա­րէին ու փա­փա­քէին գոր­ծել եւ տա­րի­քոտ­ներ՝ կա­րե­նա­յին։ Մինչ­դեռ կա՛ն տա­րի­քոտ­ներ՝ ո­րոնք կա­րող են գոր­ծել, աշ­խա­տիլ եւ օգ­տա­կար ըլ­լալ շուր­ջին­նե­րուն, մարդ­կու­թեան։ Ա­պա ու­րեմն «տա­րիք»ը չա­փա­նիշ մը չէ եր­բեք «ծե­րու­թեան», ինչ­պէս քիչ տա­րիք ու­նե­նալ չա­փա­նիշ չէ ե­րի­տա­սար­դու­թեան, երբ աշ­խոյժ, խան­դա­վառ չէ ան։

Եւ դար­ձեալ Վիք­թոր Հիւ­կօ կ՚ը­սէր, թէ՝ շա՜տ բան գրած է, բայց բո­լոր գրած­նե­րը մէկ հա­զա­րե­րորդ մա­սը չէին այն բա­նե­րուն՝ զորս կ՚ու­զէր գրած ըլ­լալ…։ Եւ այս իսկ պատ­ճա­ռով ան կը հա­ւա­տար «ա­պա­գայ կեանք»ի։ Իսկ «ա­պա­գայ կեանք»ի հա­ւա­տա­ցող մը, ա­պա­գա­յի յոյ­սով ապ­րող մէ­կը եր­բե՛ք չի ծե­րա­նար, քա­նի որ միշտ ժիր է եւ կեն­սու­նա՛կ։ Ուս­տի տա­րի՜­նե­րու, թուա­կան­նե­րու ո­րո­շու­թիւ­նը ինք­նին հա­ւաս­տիք կու տայ՝ թէ ան­ցեալ, ապ­րուած կեան­քը վի­պա­յին, ե­րե­ւա­կա­յա­կան շրջան մը չէ սոսկ, այլ հիւ­սուածք մը՝ կազ­մուածք մը փոր­ձա­ռու­թիւն­նե­րու։ Խոր­տա­կուած, մա­շած, ջախ­ջախուած ան­ցեալ մը, ան­ձուկ, տագ­նա­պա­լի կեանք մը, հար­կաւ տա­րի­նե­րու հո­լո­վոյ­թը կը վե­րա­ծուի ծե­րու­թեան՝ ձանձ­րա­ցու­ցինչ շրջա­նի մը, որ ամ­լա­ցումն է կեան­քին, ուր ա­մէն ինչ կը դառ­նայ անպ­տուղ եւ ցամ­քա՛ծ։

Սա ի­րո­ղու­թիւն մըն է, թէ՝ կեան­քը ա­րագ կ՚ըն­թա­նայ, այ­սօր «ե­րի­տա­սարդ» նկա­տուա­ծը, ան­մի­ջա­պէս յա­ջորդ օր «տա­րի­քոտ» կ՚ա­նուա­նուի։ Բայց հոս կա­րե­ւո­րը՝ «տա­րի­քոտ»ի եւ «ծե­րու­թեան» զա­նա­զա­նու­թեան կա­րե­նալ անդ­րա­դառ­նալն է։ Մարդ «տա­րի­քո՞տ» է, թէ «ծե՛ր». ա­հա­ւա­սիկ այդ կ՚ո­րո­շէ ա­նոր ապ­րած կեան­քի ձե­ւը՝ լաւ կամ ան­պի­տան ու վատ։

Մա­հուան նկատ­մամբ ալ կա­րե­ւո­րու­թիւն կ՚ըն­ծա­յէ ե­րի­տա­սար­դու­թիւ­նը կամ ծե­րու­թիւ­նը։ Մարդ կայ՝ որ կը մեռ­նի ե­րի­տա­սարդ՝ խո՜ր ծե­րու­թեան մէջ։ Մարդ ալ կայ, որ կը մեռ­նի ծե­րա­ցած՝ ե­րի­տա­սարդ տա­րի­քի մէջ։ Ար­դա­րեւ, կեն­սու­նակ մար­դը, ի՛նչ տա­րիք ալ ու­նե­նայ, միշտ ե­րի­տա­սա՛րդ է։ Կեան­քի տա­րի­ներ կը սու­րան, կը սա­հին կ՚անց­նին «սկիզբ»ին՝ ծնուն­դի եւ «վերջ»ին՝ մա­հուան մի­ջեւ։ Ուս­տի սկիզ­բին եւ վեր­ջին մի­ջեւ՝ կեան­քի փոր­ձա­ռու­թիւնն է, որ կը խմո­րէ մար­դը եւ կը հա­սունց­նէ զայն, բայց միայն ա­նոնք, որ կ՚անդ­րա­դառ­նան կեան­քի դա­սե­րուն, կ՚օգ­տուին ան­կէ, կը գնա­հա­տեն ա­մէն մէկ փոր­ձա­ռու­թեան ար­ժէ­քը…։

Ե­րա­նի՜ ա­նոնց՝ որ ե­րի­տա­սարդ կը մնան տա­րի­նե­րու ա­րագ ու անխ­նայ ըն­թաց­քին մէջ եւ ե­րի­տա­սարդ կը մնան ա­նոնք՝ որ միշտ ե­ռան­դուն են, գոր­ծու­նեայ եւ խան­դա­վառ՝ ծա­ռա­յե­լու հա­մար, օգ­տա­կար ըլ­լա­լու հա­մար իր շուր­ջին­նե­րուն, իր նման­նե­րուն։

Մեր այս խորհր­դա­ծու­թիւն­նե­րով կը յան­գինք այն եզ­րա­կա­ցու­թեան, թէ՝ մարդ հանգս­տեան չի կո­չուիր կեան­քի գոր­ծու­նէու­թե­նէն, երբ ինք չի փա­փա­քիր, այլ խօս­քով՝ մարդ միայն ինք­զինք հանգս­տեան կը կո­չէ կեան­քէն։ Ինչ­պէս Կի­կե­ռոն կ՚ը­սէ, մարդ այն­քան ա­տեն որ մարդ­կու­թեան կը ծա­ռա­յէ ո­րե­ւէ կեր­պով, ան միշտ ե­րի­տա­սարդ է, հո­գ չէ, թէ ան տա­րի­քոտ ըլ­լայ, բայց եր­բեք «ծեր» չէ՛…։

Մեր շա՜տ սի­րե­լի ըն­թեր­ցող բա­րե­կամ­ներ, թե­րեւս պի­տի խոր­հին, թէ այս գրի­չը ին­չո՞ւ յա­ճախ «ծե­րու­թեան» կամ «տա­րեց ըլ­լալ»ու մա­սին կը խօ­սի, ո՛չ, սի­րե­լի՜­ներ, այս տրուպ գրի­չը եր­բեք յա­ւակ­նու­թիւ­նը չու­նի «ե­րի­տա­սարդ» կո­չուե­լու, «ե­րի­տա­սարդ» ե­րե­ւե­լու, այլ պար­զա­պէս կ՚ու­զէ մատ­նան­շել՝ «տա­րեց»ի եւ «ծեր»ի տար­բե­րու­թիւ­նը։ Եւ սի­րե­լի՜ բա­րե­կամ­ներ, այս գրի­չը կը խոս­տա­նայ միշտ մնալ «տա­րեց բա­րե­կամ» մը, եւ ո՛չ եր­բեք ա­նօ­գուտ, ան­պէտ «ծեր» մը։

Ա­յո՛, տա­րի­քի բեր­մամբ կրնայ մարդ կարգ մը գոր­ծու­նէու­թե­նէ հե­ռու ըլ­լալ, բայց կա­րե­լին ը­նել՝ ա­հա­ւա­սի՛կ, կեն­սու­նակ մնա­լու բա­ցատ­րա­գի­րը…։

ՄԱՇ­ՏՈՑ ՔԱ­ՀԱ­ՆԱՅ ԳԱԼ­ՓԱՔ­ՃԵԱՆ

Դեկ­տեմ­բեր 3, 2015, Իս­թան­պուլ