«ԵՓՐԱՏԻ ՎԱՀԱՆ» ԿԱՄ ԱՆԳԱՐԱՅԻ ՆՈՐ ԴԵՐԸ

Այն ինչ, որ տե­ղի կ­­՚ու­նե­նայ Ճե­րապ­լու­սի մէջ՝ սպա­սե­լի էր: Թրքա­կան բա­նա­կի հրա­սայ­լե­րուն Սու­րիան մտնե­լը եւ այդ քայ­լին դի­մաց Մոս­կուա­յի եւ Դա­մաս­կո­սի կող­մէ ե­ղած փա­փուկ ո­ճով դա­տա­պար­տում­նե­րը կը խօ­սէին, այն մա­սին, թէ Սու­րիոյ հա­կա­մար­տու­թեան այս փու­լին հիմ­նա­կան դե­րա­կա­տա­րու­թիւն տրուած է Ան­գա­րա­յին:

Շարք մը ա­րաբ վեր­լու­ծա­բան­նե­րու կար­ծի­քով, Ան­գա­րա կը ներ­կա­յա­նայ՝ որ­պէս Միա­ցեալ Նա­հանգ­նե­րու «պա­տուի­րան»ը կա­տա­րող կողմ, սա­կայն ի­րա­կա­նու­թեան մէջ այդ­պէս չէ:

Հան­րա­պե­տու­թեան նա­խա­գահ Րէ­ճէպ Թա­յյիպ Էր­տո­ղա­նի հա­մար եր­կար ա­միս­նե­րէ ի վեր կա­րե­ւո­րա­գոյն օ­րա­կարգ էր Թուր­քիա-Սու­րիա սահ­մա­նին ստեղ­ծել ա­պա­հո­վա­կան գօ­տի մը, ո­րուն հա­մար Ան­գա­րա պատ­րաստ էր զի­նուո­րա­կան քայ­լեր կա­տա­րե­լու:

Այս բո­լո­րէն ան­դին այդ «տա­րան­ցիկ գօ­տի»ի ստեղ­ծու­մով Ան­գա­րա պի­տի խզէր կա­պը քրդա­կան այն ջո­կատ­նե­րուն, ո­րոնք ներ­կա­յու­թիւն են Սու­րիոյ եւ Թուր­քիոյ սահ­մա­նա­յին ա­ւան­նե­րուն մէջ:

Թրքա­կան բա­նա­կի այս քայ­լը, ու­րեմն, սո­վո­րա­կան նեղ սահ­մա­նում­նե­րով առ­նուած քայլ մը չէր, այլ պտուղն էր եր­կար ա­միս­նե­րու վրայ սեր­տուած ռազ­մա­վա­րու­թեան մը, որ կը սպա­սէր մա­նա­ւանդ Ո­ւա­շինկ­թը­նի «կա­նաչ լոյս»ին:

Այս ծի­րին մէջ ե­թէ փոր­ձենք ճիշդ դի­տար­կում­ներ ը­նել, կրնանք հասկ­նալ՝ որ Թուր­քիոյ նա­խա­գա­հին Սեն Փե­թերս­պուրկ կա­տա­րած այ­ցը եւ Ռու­սաս­տա­նի Նա­խա­գահ Վլատի­միր Փու­թի­նին հետ ու­նե­ցած հան­դի­պու­մը եւս կ­­՚ա­րագաց­նէին այս գոր­ծըն­թա­ցը: Մինչ այդ սու­րիա­կան բա­զում ճա­կատ­նե­րու վրայ ե­րե­ւե­լի ան­զօ­րու­թեան մատ­նուած Ա­մե­րի­կա­յի գոր­ծըն­կեր­նե­րը ու մաս­նա­ւո­րա­պէս «չա­փա­ւո­րա­կան» հա­մա­րուած բո­լոր խմբա­ւո­րում­նե­րը գե­տին կորսնց­նե­լով կը թու­լաց­նէին ա­մե­րի­կեան «ես»ը: Ու այդ բո­լո­րին դի­մաց Սպի­տակ տան մե­ծա­գոյն մտա­հո­գու­թիւ­նը մար­մին կը ստա­նար, երբ Ան­գա­րա անս­պա­սե­լի բայց ա­րագ շար­ժու­մով մը կը նա­յէր դէ­պի հիւ­սիս ու մինչ այդ հա­կա­դարձ քննա­դա­տու­թիւն­նե­րով եւ յա­ճախ սպառ­նա­լից խօս­քե­րով լե­ցուն ամ­բողջ մթնո­լորտ մը ջու­րը թա­փե­լով՝ Էր­տո­ղան նոր էջ կը բա­նար Մոս­կուա­յի հետ:

Այս բո­լո­րը տե­ղի կ­­՚ու­նե­նա­յին այն պա­հուն, երբ Սպի­տակ տան սու­րիա­կան խա­ղա­քարտ կրող­նե­րը յայտ­նուած էին ընդ­հա­նուր յոգ­նու­թեան մը մէջ, ո­րով­հե­տեւ մինչ այդ շուրջ մէկ տա­րուան կեանք ու­նե­ցող ռու­սա­կան մի­ջամ­տու­թեան մը դի­մաց Սու­րիոյ սիւն­նի շրջա­նակ­նե­րը եւ յատ­կա­պէս Ռիա­տի նիւ­թա­կան հո­վա­նիով պա­տե­րազ­մող բո­լոր խմբա­ւո­րում­նե­րը կ­­՚ապ­րէին ա­նակն­կա­լի ե­կած ու այդ ա­նակն­կա­լին առ­ջեւ մեծ ափ­սո­սում­նե­րու դու­ռը ին­կած պա­տե­րազ­մո­ղի մը հո­գե­վի­ճա­կը: Ճիշդ է, որ իս­լա­մա­կան խմբա­ւո­րում­նե­րը կը շա­րու­նա­կէին ի­րենց ան­զի­ջող կե­ցուածք­նե­րով հան­դէս գալ եւ կռուիլ, բայց ա­նոնք մեծ կո­րուստ­ներ կ­­՚ու­նե­նա­յին մաս­նա­ւո­րա­պէս Հա­լէ­պի հիւ­սի­սա­յին հա­տուա­ծին մէջ, ուր միայն Օ­գոս­տոս ամ­սուան սկիզ­բը ի­րենց 800 զի­նեալ­նե­րը կը սպան­նուէին: Ա­հա այս ընդ­հա­նուր ի­րա­վի­ճակ­­ին մէջ էր, որ Ան­գա­րա լաւ նա­խազ­գա­լով շրջա­նա­յին մեծ պա­հուն ազ­դան­շան­նե­րը, կը հա­տէր Սու­րիոյ սահ­մա­նը եւ մար­տե­րուն յա­ջոր­դող ա­ռա­ջին ժա­մե­րուն թրքա­կան քսան հրա­սայ­լեր կը տե­ղա­կա­յուէին Ճե­րապ­լու­սի մէջ:

Այս բո­լո­րէն ան­դին յստակ էր նաեւ, որ աշ­խար­հին առ­ջեւ իբ­րեւ սար­սա­փազ­դու խմբա­ւո­րում մը ճանչ­ցուած Ի­ՇԻՊ-ի (Ի­րաք-Շա­մի իս­լա­մա­կան պե­տու­թիւն) մե­ծա­թիւ զի­նեալ­նե­րը կը հեռ­նա­յին քա­ղա­քէն: Թրքա­կան բա­նա­կը լա­ւա­գոյնս կը կա­տա­րէր իր առ­ջեւ դրած խնդի­րը եւ կը շա­րու­նա­կէր «մաք­րա­գոր­ծել» Ճե­րապ­լուս քա­ղա­քի բո­լոր հատուած­նե­րը:

Զու­գա­հե­ռա­բար ԱՄՆ-ի Փոխ-նա­խա­գահ Ճօ Պայ­տըն Ան­գա­րա հաս­նե­լով «բաց պատ­գամ» մը կը յղէր շրջա­նի քիւր­տե­րուն՝ պա­հան­ջե­լով քա­շուիլ դէ­պի Եփ­րատ գե­տի ա­րե­ւե­լեան ա­փը եւ այն­տեղ մնա­լով ա­ռիթ չտալ թրքա­կան կող­մին դի­մե­լու յա­ւե­լեալ քայ­լե­րու: Այս­տեղ յստակ էր նաեւ, որ ա­մե­րի­կա­ցի­նե­րուն հա­մար այ­սօր սու­րիա­կան ճա­կատ­նե­րուն վրայ վստա­հե­լի մնա­ցած միակ կող­մը քիւր­տերն են: Ու կա­րե­ւոր ալ չէ, թէ ի՛նչ ա­նուա­նում­նե­րով ա­նոնք կը մաս­նակ­ցին այս պա­տե­րազ­մին:

Ճե­րապ­լու­սի դէպ­քե­րը ան­մի­ջա­պէս Հա­սե­քէի մէջ ան­ցեալ շա­բաթ պա­տա­հած­նե­րուն հետ կա­պե­լով՝ ե­րե­ւե­լի կը դառ­նայ ա­մե­րի­կեան կող­մին հա­մար քիւր­տե­րուն հիմ­նա­կան բա­նա­լի մը ըլ­լա­լու վար­կա­ծին ճշմար­տա­ցիու­թիւ­նը:

Բա­ցի նիւ­թա­կան եւ զի­նուո­րա­կան մեծ օգ­նու­թիւն­նե­րէ, քիւր­տե­րը նոյն­պէս ո­րո­շիչ դեր կը խա­ղան կտրե­լու հա­մար այն ու­ժեղ օ­ղակ­նե­րը, ո­րոնք սկսած են կազ­մուիլ Սու­րիոյ քար­տէ­սին վրայ: Այս ա­ռու­մով է նաեւ, որ Հա­սե­քէ­ի մէջ ե­ղա­ծը պա­տա­հա­կան չէր: Այդ քայ­լը կը մի­տէր ռու­սա­կան ամ­բողջ ու­շադ­րու­թիւ­նը շե­ղել Հա­լէ­պէն եւ բա­ցատ­րել, որ ա­մե­րի­կեան ճի­գե­րով երկ­րի զա­նա­զան շրջան­նե­րուն մէջ քիւր­տե­րը կրնան ստեղ­ծել տագ­նա­պի եւ ա­րեան նոր «օ­ճախ»ներ:

Հա­սեք­էի «խաղ»ը կ­­՚ա­ւար­տէր հա­ւա­սար ար­դիւն­քով: Մինչ քիւր­տե­րուն կը շնոր­հուէր ներ­քին ինք­նա­կա­ռա­վա­րում ու­նե­նա­լու հիմ­նա­կան կար­գա­վի­ճակ մը, ան­դին շրջա­նին մէջ ե­ղող եւ Սու­րիոյ բա­նա­կի հո­վա­նիով գոր­ծող «Տի­ֆահ Շահ­պի»ի ջո­կատ­նե­րուն կը տրուէր ա­զատ տե­ղա­շար­ժուե­լու ի­րա­ւունք:

Հա­սե­քէ­ի մէջ պա­տա­հած դէպ­քե­րը նաեւ նպա­տակ ու­նէին հա­րուած տալ նոր ձե­ւա­ւո­րուող Ան­գա­րա-Թեհ­րան-Մոս­կուա հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թեան, ինչ որ սա­կայն ռու­սա­կան ա­րագ մի­ջամ­տու­թեամբ կը ձա­խո­ղէր:

Այս­պէ­սով Ո­ւա­շինկ­թը­նի հա­մար կը մնար մէկ յու­սա­լի քայլ, որն էր վերս­տին խօ­սիլ Ան­գա­րա­յի հետ եւ ա­մէն գնով նոր խա­ղա­քար­տեր պատ­րաս­տե­լով մտա­ծել վե­րա­փո­խել ստեղ­ծուած ամ­բողջ դրու­թիւ­նը: Նախ հա­րուա­ծել ստեղ­ծուած դա­շին­քը եւ ա­պա Ան­գա­րա­յին բա­ցատ­րել, որ քիւր­տե­րու հիմ­նա­կան բա­նա­լին կը գտնուի ի­րենց մօտ:

Այս բո­լո­րէն բա­ցի կար նաեւ իս­լա­մա­կան խմբա­ւո­րում­նե­րուն պա­րա­գան, ո­րոնք նոյն­պէս կա­րե­ւոր օ­ղակ կը կազ­մեն այս պա­տե­րազ­մի ընդ­հա­նուր հա­ւա­սա­րակշ­ռու­թեանց մէջ: Ու ա­տով մէկ­տեղ պէտք է լաւ հասկ­նալ Ի­ՇԻՊ-ի որ­դեգ­րած կե­ցուածք­նե­րը եւ հեր­թա­բար ճա­կատ փո­խե­լու ու նոր ճա­կատ­ներ ստեղ­ծե­լու ռազ­մա­վա­րու­թիւ­նը:

Այս­տեղ քիչ մը եւս խո­րա­նա­լով յստակ կա­րե­լի է դի­տար­կել, որ ե­թէ թրքա­կան ու­ժե­րը Ճե­րապ­լուս մուտք չգոր­ծէին, հե­տե­ւա­բար Ան­գա­րա եւ Ո­ւա­շինկ­թըն ի­րա­րու հետ ան­կեղծ խօ­սե­լու փոր­ձեր չը­նէին (բան մը, որ ե­ղաւ Պայ­տը­նի այ­ցե­լու­թեամբ) ու այդ­պէս շատ հա­ւա­նա­կան էր, որ իս­լա­մա­կան խմբա­ւո­րում­նե­րը (մաս­նա­ւո­րա­բար Ի­ՇԻՊ) ի­րենց հրա­ցա­նի ուղ­ղու­թիւ­նը փո­խե­լով ա­հա­բեկչ­ական մեծ հա­րուած­ներ կրնա­յին կա­տա­րել Թուր­քիոյ մէջ: Այս մօ­տե­ցու­մը ամ­րագ­րե­լու ա­մե­նէն վառ ա­պա­ցոյ­ցն էր՝ Կա­զիան­թէ­պի մէջ պա­տա­հած ա­հա­բեկչ­կան մեծ պայ­թու­մը, ո­րուն պատ­ճա­ռով կը զո­հուէին տաս­նեակ ան­զէն քա­ղա­քա­ցի­ներ:

Ու­րեմն այս բո­լո­րէն ետք յստակ կը դառ­նայ, որ Ճե­րապ­լու­սի մէջ սկիզբ ա­ռած գոր­ծըն­թա­ցը միայն Թուր­քիոյ շա­հե­րուն տե­սա­կէ­տէ նպաս­տա­ւոր չէ:

Նոր ձե­ւա­փո­խում­նե­րու լոյ­սին տակ Ան­գա­րա կը դառ­նայ շրջա­նին մէջ «միջ­նորդ»ի դեր կա­տա­րող կա­րե­ւոր ուժ մը եւ ա­նոր մի­ջո­ցով է, որ ա­մե­րի­կեան մօ­տե­ցում­նե­րը պի­տի փո­խան­ցուին սու­րիա­կան գետ­նի միւս կող­մե­րուն, այ­սինք՝ ռու­սե­րուն, ի­րան­ցի­նե­րուն եւ նոյ­նիսկ Դա­մաս­կո­սին:

Ինչ որ կը կա­տա­րուի ներ­կա­յիս՝ գետ­նի վրայ շատ ա­ւե­լի թե­լադ­րա­կան մղում­ներ ու­նե­նա­լու շեշ­տը ու­նի: Ինչ, որ կ­­՚ըլ­լայ զի­նուո­րա­կան հար­թու­թեամբ՝ շատ ա­ւե­լի կ­­՚ա­րա­գաց­նէ սե­ղա­նին վրայ բա­նակ­ցու­թիւն­ներ յա­ռաջ մղե­լու ընտ­րան­քը: Ու Ճե­րապ­լու­սի այս դէպ­քե­րը պէտք է դի­տար­կուին նաեւ սոյն պա­տու­հա­նէն:

Իսկ ինչ կը վե­րա­բե­րի քիւր­տե­րուն, ու մա­նա­ւանդ Սու­րիոյ ներ­քին պա­տեր­ազ­մին մաս­նակ­ից քրդա­կան խմբա­ւո­րում­նե­րուն՝ յստակ է, որ ա­նոնք ո­րե­ւէ սխալ ո­րո­շու­մի մը պա­րա­գա­յին կրնան եր­թալ թնդա­նօ­թի բե­րան: Ի վեր­ջոյ քա­ղա­քա­կան ընդ­հա­նուր շա­հե­րու թե­լադ­րու­թեամբ կա­տա­րուող գոր­ծըն­թաց­նե­րը այ­սօր ալ ցոյց կու տան, որ տա­րած­քաշր­ջա­նա­յին հար­ցե­րուն մէջ ի­րենց ու­րոյն տե­սա­կէ­տը ու­նե­ցող բո­լոր կող­մե­րը դէմ են՝ Թուր­քիոյ սահ­ման­նե­րուն քով քրդա­կան պե­տու­թեան մը ստեղ­ծուե­լուն։

Այս ա­ռու­մով է նաեւ, որ պա­հու թե­լադ­րու­թե­նէն մղուած Դա­մաս­կոս (միշտ Մոս­կուա­յի հա­ւա­նու­թեամբ) Թուր­քիոյ դրօշ­նե­րով Ճե­րապ­լուս հա­սած հրա­սայ­լե­րուն ե­րե­ւու­մը կը հա­մա­րէ ո՛չ միայն կա­րե­ւոր, այլ անհ­րա­ժեշ­տու­թիւն դար­ձած մի­ջամ­տու­թիւն մը:

Կը մնայ յու­սալ, որ Ան­գա­րա­յին վստա­հուած այս նոր դե­րը լա­ւա­գոյնս օգ­տա­գոր­ծուի Սու­րի­նոյ առ­կայ խնդի­րը ռազ­մի դաշ­տե­րէն՝ Ժը­նե­ւի բա­նակ­ցա­յին սե­ղան փո­խադ­րե­լու հա­մար:

ՍԱԳՕ ԱՐԵԱՆ

Ե­րե­ւան