ՆԱՐԻՆԷ ԱՒԱԳԵԱՆ. «ՄԵՆՔ ՈՒՆԻՆՔ ԼԱՒ ՍՏԵՂԾԱԳՈՐԾՈՂՆԵՐ, ՈՐՈՆՔ ՈՉ ՄԷԿ ԲԱՆՈՎ ԿԸ ԶԻՋԻՆ ՀԱՄԱՇԽԱՐՀԱՅԻՆ ԳՐԱԿԱՆՈՒԹԵԱՆ ՄԷՋ ԱՉՔԻ ԶԱՐՆՈՂ ՇԱՐՔ ՄԸ ԳՐՈՂՆԵՐՈՒ»

Բանաստեղծուհի, մանկավարժ, «Տիր» գրական-մշակութային ակումբի եւ ԱՄՆ-ի Հայ գրողներու միութեան անդամ Նարինէ Աւագեան ծնած է Կիւմրի 1976 թուականին: Յաճախած է իր ծննդավայրի Մ. Մաշտոցի անուան թիւ 29 միջնակարգ դպրոցը, այնուհետեւ Գիտութիւններու ակադեմիոյ կից քոլէճ-վարժարանը: Աւարտած է Մ. Նալպանտեանի անուան Մանկավարժական համալսարանի «Օտար լեզուներ» բաժանմունքի «Անգլերէն» բաժինը: 2000-2018 թուականներու միջեւ զբաղած է մանկավարժութեամբ: Ներկայիս կ՚աշխատի Աւետիք Իսահակեանի անուան կեդրոնական գրադարանը՝ որպէս «Ֆրանքոֆոնիոյ կեդրոն» բաժնի վարիչ: Հրատարակած է «Ես՝ առանց ինձ» (2012), «Լռութեան խորհուրդը» (2014), «Մանկութեան մոլորակը» (2015), «Չլրացուած տողերի լուսանցքներում» (2017) եւ «Զրոյց անցած կայարանների մասին» (2018) բանաստեղծական ժողովածուները, ինչպէս նաեւ «Նուռը»  պատմուածքը (2016):

Զարմանալիօրէն նուրբ գրիչ մը ունի Նարինէ Աւագեան, որուն բանաստեղծութիւնները յագեցած են խոր զգացականութեամբ: Կարելի չէ կարդալ իր գործերը ու հոն չնկատել այն կանացի հոգին՝ մաքրամաքուր, անկեղծ ու ջերմ, որ անոնց ետին կանգնած է իր ամբողջ քնքշութեամբ ու գեղեցկութեամբ: Ատենին գրող-գրաքննադատ Արշակ Չօպանեան, խօսելով Զապէլ Ասատուրի արուեստին ու լեզուին մասին, գրած է. «Հայերէն լեզուի ամենէն նրբենի ու ներդաշնակ բանաստեղծութիւնները գրեց, ժանեակի ու շղարշի փափկութեամբ տողեր, որոնց հիւսքին մէջ կնոջ մատը կը զգացուի»: Նոյնը կարելի է ըսել նաեւ Աւագեանի գործերուն համար:

Ընդհանուր առմամբ իր բանաստեղծութիւններուն մէջ կայ լաւատեսութիւն ու կենսասիրութիւն, այլ խօսքով՝ դրական շունչ մը, որ տիրական է եւ, ամենակարեւորը, վարակիչ: Ան կը սիրէ կեանքը իր տաք ու պաղով, սեւ ու սպիտակով, այսինքն՝ այնպէս ինչպէս որ է՝ ապրելու յոյս ներշնչելով անյոյսներուն եւ կեանքի հանդէպ սէր՝ «կենսախոյս-կենսատեացներուն»:

Այս օրերուն համար իսկական բալասան մը, այնպէս չէ՞:

Ա.

-Սովորական օր մը, գիր ու գրականութենէ դուրս, ինչպէ՞ս կ՚անցնի Ձեզի համար:

-Ըստ իս՝ պէտք է գոհանալ իւրաքանչիւր խաղաղ լուսաբացէ: Կեանքը հրաշալի է իր բոլոր դրսեւորումներուն մէջ, զբաղումը շատ է՝ աշխատանք, ընտանիք, հայրենիք, սիրելի քաղաք եւ այլն: Բայց չեմ կրնար չըսել, որ գրականութիւնը իմ ապրելակերպս է, եւ եթէ փորձեմ զայն տարանջատել կեանքի մէջ կազմակերպուող մնացեալ գործունէութենէն, չեմ յաջողիր: Իմ կեանքս ու գրականութիւնը արդէն շատոնց ներաճած են իրարու մէջ: Իսկ առօրեաս բազմաբովանդակ է՝ լեցուն ամէնօրեայ հոգերով ու մտածումներով:

-Օրական քանի՞ ժամ կը զբաղիք գրական աշխատանքներով: Որեւէ յատուկ մեթոտ մը, եղանակ մը ունի՞ք գրելու:

-Նախորդ հարցումին պատասխանելով՝ կը կարծեմ, որ մասամբ նաեւ այս հարցումին  պատասխանած եմ: Գրականութիւնը եւ իմ կեանքս իրարմէ տարանջատ չեն, քանի որ գրողի մը,- կը կարծեմ՝ կը փաստեն նաեւ գրչընկերներս,- իւրաքանչիւր տեսածին, լսածին ու նաեւ պատկերացուցածին մէջ գրականութիւն կայ: Կրնաս պարզապէս զբօսնիլ փողոցը եւ կեանքի իւրաքանչիւր դրսեւորում գրական դաշտ բերել: Օրուան մէջ պարտադիր մէկ-երկու ժամ կը կարդամ: Ամէն օր չեմ գրեր, բայց կը պատահի, որ մէկ օրուան մէջ մի քանի ժամ շարունակ ստեղծագործեմ, յետոյ մի քանի օր դատարկուած անօթի նման ըլլամ, որ բերնէ-բերան լեցուելէ ետք շուռ եկած է եւ ամբողջութեամբ դատարկուած: Ապա կը սկսի նորէն լեցուելու գործընթացը, իսկ անօթը կեանքը ի՛նքը կը լեցնէ:

Բ.

-Ի՞նչն է պատճառը, որ այսօրուան մշակուող գրականութիւնը, ի Հայաստան եւ ի սփիւռս, ըստ արժանւոյն չի գնահատուիր. ճշմարիտ տաղանդներու չգոյութի՞ւնը, հանրութեան անտարբերութի՞ւնը, թէ՞ այլ պատճառներ կան:

-Եթէ նկատի ունիք, թէ գրականութիւնը ընդհանրապէս չի գնահատուիր, ապա այդքան ալ համամիտ չեմ Ձեզի: Իսկ եթէ խօսքը հայ գրականութեան մասին է, ապա կը կարծեմ, որ հայ գրողը՝ թէ՛ դասական, թէ՛ ժամանակակից, կարիք ունի թարգմանուելու եւ աշխարհին յաւուր պատշաճի ներկայացուելու: Գրող-գրականագէտ կապը պէտք է ամուր ըլլայ: Հիմա ես՝ որպէս ընթերցող, շատ լաւ գործերու կը հանդիպիմ, կը կարծեմ, որ մեր գրականութեան համար վերածնունդի պէս շրջան մը սկսած է: Մենք ունինք լաւ ստեղծագործողներ, որոնք ոչ մէկ բանով կը զիջին համաշխարհային գրականութեան մէջ աչքի զարնող շարք մը գրողներու: Հանրութիւնն ալ անտարբեր չէ: Ընթերցողներ կան, պարզապէս գիրք չի վաճառուիր, քիչ կը վաճառուի, որովհետեւ դեռ կան նաեւ ինծի նման մարդիկ, որոնք միայն գիրքով կը կարդան: Օրինակ՝ ես անպայման կը գնեմ այն գիրքը, որ կ՚ուզեմ ընթերցել: Վերջերս նոյնիսկ նախագիծի մը սկսած եմ իմ ֆէյսպուքեան էջիս վրայ՝ «Իմ ժամանակակիցս՝ գրադարանիս մէջ»: Հոս ես հանդէս կու գամ որպէս ընթերցող եւ կը ներկայացնեմ կողքիս ապրող եւ ստեղծագործող մարդոց գիրքերը, զորս ես ունիմ իմ գրադարանիս մէջ եւ ընթերցած եմ: Տուեալ ազգի գրականութիւնը այլ ազգերուն հասանելի դարձնելու համար պէտք է թարգմանուի ան: Հայ գրողներէն շատ քիչերը թարգմանուած են կամ կը թարգմանուին: Կը կարծեմ՝ սա լուրջ խնդիր է:

-Ձեր կարծիքով՝ ինչո՞ւ գրաքննադատութիւնը կը թերանայ այսօր իր պարտականութեան մէջ: Կրնա՞ք պատճառ մը թուել եւ խօսիլ անոր մասին:

-Կը դժուարանամ այս հարցումին ընդհանուր առմամբ պատասխանել: Կը թերանա՞ն արդեօք գրաքննադատները, թէ՞ ոչ: Ինծի բախտ վիճակուած է նկատուելու գրականագէտի մը կողմէ, որ անշահախնդրօրէն բազմիցս անդրադարձած է իմ ստեղծած գրականութեանս, գրած է յօդուածներ, վարած է հարցազրոյց ու վերլուծած իմ բանաստեղծութիւններս: Խօսքս գրականագէտ, բանասիրական գիտութիւններու թեկնածու Անի Փաշայեանի մասին է: Թերեւս ես այն քիչերէն եմ, որ նման խնդիրի առջեւ չէ կանգնած: Չեմ կրնար չխօսիլ նաեւ Հայաստանի Գրողներու միութեան թարգմանութիւններու բաժնի վարիչ, գրող, մշակութաբան պրն. Շանթ Մկրտչեանի անդրադարձին, որ թիւով վեցերորդ ժողովածուիս նախաբանն էր, նաեւ տպագրուեցաւ Արցախի մէջ լոյս տեսնող «Վարդանանք» պաշտօնաթերթի գրական համարին մէջ. այսքանը՝ իմ գործերուս մասին: Ինչ կը վերաբերի ընդհանուր գրականագիտութեան ու գրաքննադատութեան, կը կարծեմ, որ հարցումին պատասխանելու համար լուրջ հետազօտութիւն պէտք է կատարել: Եւ ի վերջոյ, նոյնինքն հետազօտողները կրնան այս հարցումին պատասխանել:

-Վերջերս տարածուած արտայայտութիւն է, թէ «հայ ժամանակակից գրականութիւնը ամէն ձեւով կը զիջի դասականին»: Համամի՞տ էք: Ինչո՞ւ:

-Ներեցէք, բայց ոչ: Ես համամիտ չեմ այս արտայայտութեան: Թերեւս դասական եւ ժամանակակից  գրականութեան մէջ կայ շրջան մը, որ ինչ-որ չափով դատարկ է: Երբ ես ալ դեռահաս էի, ինծի ալ շարունակ այդպէս կ՚ըսէին: Բայց երբ ձեւաւորուեցաւ անձնական եւ հասուն տեսակէտս, հասկցայ, որ բոլորովին ալ այդպէս չէ: Ես հիմա կը խօսիմ զուտ որպէս ընթերցող եւ ոչ ստեղծագործող: Կրնամ հիանալի բանաստեղծներու երկար անուանացանկ մը ներկայացնել, որոնց գործերը ընթերցելը ուղղակի երանութիւն է: Կը հաւաստիացնեմ, որ մենք հիմա լաւ գրականութիւն կը կերտենք, եւ որ ան մնայուն պիտի ըլլայ: Ի վերջոյ, բոլորս ալ գիտենք, որ գրականութեան մէջ կան մատներու վրայ համրուող անուններ, որոնք գնահատուած են իրենց ստեղծագործելու տարիներուն եւ ոչ յետմահու...

Գ.

-Ի՞նչ միջոցներու կարելի է ձեռնարկել խթանելու համար գիրքերու վաճառքը թէ՛ սփիւռքի եւ թէ՛ մայր հայրենիքի մէջ:

-Ես ալ մտածած եմ այս խնդիրին շուրջ. ի՞նչ է խնդիրը, ինչո՞ւ մարդիկ գիրք չեն գներ: Երկար մտածած եմ: Յանգած եմ այն եզրակացութեան, որ դարաշրջանը, ընթերցելու ձեւն ու տարածութիւնը փոխուած են շատոնց, իսկ մենք, անոնք, որոնք բացառապէս գիրք կը կարդան, կառչած մնացած ենք մեթոտներու, որոնք այլեւս արդիական չեն: Հայ երիտասարդը կը կարդայ, բայց պարտադիր չէ, որ գիրք ըլլայ ձեռքը: Անձամբ ինծի համար գիրքը կուռք է, եւ կը խնդրեմ սխալ չհասկնալ ըսելիքս: Քանի կը շարունակեմ ապրիլ, ես գիրք պիտի գնեմ, պիտի հարստացնեմ արդէն իսկ մեծ գրադարանս: Բայց մարդիկ գումար չեն ծախսեր բանի մը վրայ, որ անվճար հասանելի է համացանցի վրայ: Արդէն սա ապրելակերպ է: Տարօրինակը այն է, որ երբ կը նուիրես գիրքը, ոչ ոք կը հրաժարի, ընդհակառակը՝ ընթերցողը ինքը կը խնդրէ ընծայագրել եւ նուիրել: Այս երեւոյթն ալ իր բացատրութիւնը ունի՝ կախուած կեանքի հոգերէն եւ առաջնութիւնը այլ կենսական նշանակութեան խնդիրներու լուծումին տալու հարկադրութենէն: Կա՛մ գիրքի ձեւը պիտի փոխուի, դառնայ առցանց, կա՛մ գրողը նախապէս պիտի գիտնայ, որ գիրք տպագրելը իրեն միայն մէկ առաւելութիւն կու տայ. գիրը ձգել թուղթին վրայ եւ այդ եղանակով նոյնպէս պաշտպանել հեղինակային իրաւունքները: Այսքան:

-Նկատի ունենալով, որ ընկերային որոշ ցանցեր, ինչպէս՝ «Ֆէյսպուք»ը եւ «Ինսթակրամ»ը, կրնան եկամուտի լուրջ աղբիւր հանդիսանալ հայ գրողին համար՝ լաւ չ՚ը՞լլար, որ ան եւս օգտուի անոնց ընձեռած հնարաւորութիւններէն: Ի՞նչ կը խորհիք այս մասին:

-Անշուշտ, շատ լաւ բան կ՚ըսէք: Կը կարծեմ՝ իւրաքանչիւր գրող կը փափաքի այս եղանակով ալ վաստակիլ: Չէ՞ որ ժամանակ մը այդպէս եղած է. գրողները վարձատրուած են իրենց յօդուածներուն, բանաստեղծութիւններուն համար, որոնք իրենց թոյլտուութեամբ տպագրուած են այս կամ այն պարբերականին մէջ: Այսօր գրողը կ՚ուրախանայ, եթէ առաջարկ ստանայ տպագրուելու, եւ, որպէս վարձատրութիւն, ամենաշատը որ կրնայ ըլլալ, տուեալ ամսագիրի կամ թերթի օրինակներն են, որ կը հասնին գրողին: Յամենայնդէպս ինծի հետ այդպէս պատահած է:

-Ինչպէ՞ս կրնայ հայրենի պետութիւնը, իր կարգին, հիմնափոխել գրողին բաժին ինկած դառն իրականութիւնը: Ի՞նչ ակնկալութիւններ ունիք պետական մակարդակի վրայ:

-Նորէն կ՚ուզեմ ըսել. եթէ պետութիւնը կ՚ուզէ ուժեղ գրականութիւն ունենալ եւ աշխարհին ներկայանալ նաեւ այս տեսանկիւնէն, առաջին հերթին պէտք է զբաղի գրողներու գործերուն թարգմանութեամբ, զանոնք ուրիշ ազգերու հասանելի դարձնելու գործունէութեամբ: Այսօր գրողը ինքը կը զբաղի այդ հարցերով, եթէ, ի հարկէ, հնարաւորութիւնները թոյլ տան: Թարգմանուիլը թանկ հաճոյք է, յետոյ կարեւոր է գտնել եղանակներ՝ գործերը այլ երկիրներու պարբերականներուն ներկայացնելու: Կը կարծեմ, որ եթէ պետութիւնը ունենայ համապատասխան ծրագիրներ, ըստ որոնց՝ գրողներու գործերուն թարգմանութիւնները կը ֆինանսաւորուին, ապա փառատօն-ծրագիրներ, որոնք հնարաւորութիւն կու տան աշխարհի տարբեր երկիրներ ապրող մարդոց գրականութիւնները զիրար կապելու, կը գտնուի նաեւ այս խնդիրներուն լուծումը:

Իսկ մինչ այդ, ստեղծագործող իւրաքանչիւր արարած կը ստեղծագործէ, որովհետեւ պարզապէս չի կրնար չստեղծագործել: Գրողի կեանքը այնքան անիմաստ կը դառնայ, եթէ ան վար դնէ գրիչը, որ չեմ կարծեր, թէ ոեւէ մէկը յատուկ գիրք վաճառելու կամ գումար վաստակելու համար կ՚ընէ: Պարզապէս եթէ նաեւ իր նիւթական խնդիրները լուծէր այս ճամբով, աւելի ու աւելի շատ ժամանակ կ՚ունենար գրականութեամբ զբաղելու, իսկ սա որակի բարձրացման կը տանէր: Ցաւօք, դեռ համբերատար պէտք է ըլլանք, սպասենք, որ մեր երկիրը իր շարք մը խնդիրներուն կողքին անդրադառնայ նաեւ գրականութեան լուրջ խնդիրներուն, եւ համապատասխան լուծում կը ստանայ գրողը մտատանջող իւրաքանչիւր խնդիր... Յուսանք...

ՅԱՐՈՒԹ ԿԻՒԼԻՒԶԵԱՆ