ԼԵՌՆԱՅԻՆ ՂԱՐԱԲԱՂ. Ո՛Չ ՊԱՏԵՐԱԶՄ, Ո՛Չ ԽԱՂԱՂՈՒԹԻՒՆ ՎԻՃԱԿԸ ԿՐՆԱՅ ՇԱՐՈՒՆԱԿՈՒԻԼ

Ղա­րա­բաղ­ցիք նշե­ցին ան­կա­խու­թեան 25-րդ տա­րե­դար­ձը: Տար­բեր հան­գա­մանք­նե­րու տակ կը նշուէր այս տա­րուան տօ­նը եւ այդ մէ­կը պայ­մա­նա­ւո­րուած էր մի քա­նի պա­րա­գա­նե­րով:

Այս վի­ճա­կին ա­մե­նէն էա­կան նա­խադ­րեա­լն էր, բնա­կա­նա­բար, Ապ­րի­լին տե­ղի ու­նե­ցած քա­ռօ­րեայ պա­տե­րազ­մը, ո­րուն հե­տե­ւանք­նե­րը մին­չեւ այս պա­հը կարգ մը շրջան­նե­րու մէջ տա­կա­ւին չեն վե­րա­ցած:

Բա­ցի նիւ­թա­կան մեծ վնաս­նե­րէն, հա­րիւ­րէ ա­ւե­լի զո­հուած զի­նուոր­նե­րու պատ­ճա­ռած վիշ­տը չէ ջնջուած ան­զէն բնա­կիչ­նե­րու մտա­պատ­կե­րէն:

Թա­լի­շի, Մար­տա­կեր­տի, Ճեպ­րա­ի­լի եւ այլ շրջան­նե­րու մէջ հե­ղուած ա­րիւ­նը ցոյց կու տար, թէ պա­տե­րազ­մը որ­քան մօտ է Ղա­րա­բա­ղին:

Ա­րիւ­նը, ու­րեմն կը գծէր նոր սահ­մա­նա­գիծ, որ սա­կայն տա­կա­ւին չէ ստա­ցած իր վերջ­նա­կան տես­քը: Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի Պաշտ­պա­նու­թեան նա­խա­րար զօ­րա­վար Լե­ւոն Մնա­ցա­կա­նեա­նին հետ իմ ու­նե­ցած հա­կիրճ զրոյ­ցին ըն­թաց­քին ան խօ­սե­լով սահ­մա­նա­յին ի­րադ­րու­թեան մա­սին՝ կը շեշ­տէր, որ հայ­կա­կան զի­նեալ ու­ժե­րու բո­լոր ստո­րա­բա­ժա­նում­նե­րը պատ­րաստ են լա­ւա­գոյնս կա­տա­րել ի­րենց վի­ճա­կած պար­տա­ւո­րու­թիւն­նե­րը: Մնա­ցա­կա­նեան նաեւ չէր թաքց­ներ պա­տե­րազ­մի վերսկս­ման հա­ւա­նա­կա­նու­թիւն­նե­րը: Ան այս ա­ռու­մով կ՚ը­սէր. «Այն­քան ժա­մա­նակ, երբ բա­նակ կայ, այդ կը նշա­նա­կէ, որ պա­տե­րազ­մի հա­ւա­նա­կա­նու­թիւ­նը առ­կայ է»:

Այս բո­լո­րով հան­դերձ, ե­թէ փոր­ձենք Ապ­րի­լէն ետք ե­ղած ընդ­հա­նուր սահ­մա­նա­յին ի­րադ­րու­թեան մա­սին խօ­սիլ, պէտք է յստա­կօ­րէն ընդգց­ծենք, որ Մա­յի­սէն մին­չեւ Օ­գոս­տոս հա­մընկ­նած ժա­մա­նա­կա­հա­տուա­ծին սահ­մա­նա­յին ընդ­հա­նուր կար­գա­վի­ճա­կը վեր­ջին մէկ տա­րուան ըն­թաց­քին ա­մե­նէն կա­յունն էր: Ճիշդ է, որ ատր­պէյ­ճա­նեան կող­մը հայ­կա­կան սահ­մա­նա­պահ դիր­քե­րուն ուղ­ղու­թեամբ կը շա­րու­նա­կէ ա­մէ­նօ­րեայ դրու­թեամբ կրակ բա­նալ, բայց այ­սօ­րուան ի­րադ­րու­թիւ­նը շատ ա­ւե­լի խա­ղաղ է, քան ը­սենք ապ­րի­լեան դէպ­քե­րէն ա­ռաջ ե­ղած ընդ­հա­նուր սրա­ցում­նե­րը: Հա­կա­ռակ ա­սոր, մե­ծա­պէս նուա­զած են հայ­կա­կան կող­մին կրած մարդ­կա­յին կո­րուստ­նե­րը: Ան­շուշտ, այս բո­լո­րը կա­րե­լի չէ ըն­կա­լել որ­պէս ընդ­հա­նուր խա­ղա­ղու­թեան մը նա­խաս­կիզ­բը, բայց եւ այն­պէս, դար­ձեալ յստակ է, որ Պա­քուի կող­մէ վեր­ջին ա­միս­նե­րուն որ­դեգ­րուած «ռազ­մա­կան ի­րա­վի­ճա­կը» ա­ռա­ւե­լա­գոյնս հան­դարտ պա­հե­լու ո­րո­շու­մը իր մէջ նոյն­պէս կը պար­փա­կէ՝ առ­նուազն սպա­սո­ղա­կան դիր­քե­րու մէջ ըլ­լա­լու ո­րո­շում մը:

Ան­շուշտ Պա­քուի կող­մէ այս բա­ցա­յայտ «մեղ­մա­ցու­մ­»ը կրնայ մէկ օ­րէն միւ­սը դար­ձեալ փո­խուիլ ու ստեղ­ծել նոր ի­րադ­րու­թիւն մը։ Բայց եւ այն­պէս, լայ­նա­ծա­ւալ նոր պա­տե­րազ­մի մը շղթա­յա­զեր­ծու­մը կա­րիքն ու­նի մի քա­նի ընդգ­ծուած պայ­ման­նե­րու, ո­րոնք այ­սօր կը բա­ցա­կա­յին Հա­րա­ւա­յին Կով­կա­սի մէջ:

Հասկ­նա­լի է նաեւ, որ Ու­ա­շինկ­թը­նի Կով­կա­սի հան­դէպ ցու­ցա­բե­րած ակն­յայտ ան­տար­բե­րու­թեան փո­խա­րէն, Մոս­կուա դար­ձած է շրջա­նին մէջ կող­մե­րուն գաղտ­նա­բառ փո­խան­ցող եւ գրե­թէ միակ գլխա­ւոր խա­ղա­ցո­ղը: Երբ Մոս­կուա-Ան­գա­րա յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րը ծանր սրա­ցում ապ­րե­ցան, քիչ չե­ղան այն վեր­լու­ծա­բան­նե­րը, ո­րոնք գրե­ցին, թէ ապ­րի­լեան պա­տե­րազ­մի հրահ­րու­մը կապ ու­նի նաեւ այդ ընդ­հա­նուր լա­րուա­ծու­թեան հետ: Այ­սինքն կող­մե­րուն հա­մար շատ հա­ւա­նա­կան էր, որ Ղա­րա­բաղ դառ­նար պա­տեր­զա­մա­կան նոր օ­ճախ մը, ուր Ան­գա­րա եւ Մոս­կուա պի­տի նա­խընտ­րէին ի­րա­րու դէմ «պատ­գա­մ»­նե­րը հոն հնչեց­նել:

Այս բո­լո­րի կող­քին կար նաեւ Պա­քուի կող­մէ ա­րագ գոր­ծո­ղու­թեամբ մը մեծ տա­րածք­ներ վերց­նե­լու հա­մար մշա­կուած ծրա­գի­րը, ո­ր պի­տի ա­ւար­տէր Ղա­րա­բա­ղի ու Հա­յաս­տա­նի հա­մար շատ դժուա­րին բե­մագ­րու­թիւն­ներ պա­րու­նա­կող «պար­տադ­րուա­ծ» բա­նակ­ցու­թիւնն­ե­րով:

Բայց այս բո­լո­րը չե­ղան: Չե­ղան, ան­շուշտ, ո­րով­հե­տեւ հա­կա­ռակ հայ­կա­կան կող­մին ու­նե­ցած մեծ բաց­թո­ղում­նե­րուն, ղա­րա­բա­ղեան սահ­մա­նա­պահ զօր­քե­րը ոչ միայն փայ­լուն կա­տա­րե­ցին ի­րենց վրայ դրուած պար­տա­կա­նու­թիւ­նը, այլ ա­ւե­լի՛ն «պար­տադ­րե­ցի­ն», որ­պէս­զի Պա­քու խնդրէ Մոս­կուա­յի ան­մի­ջա­կան միջ­մա­տու­թիւ­նը՝ 5 Ապ­րի­լին հրա­դա­դար յայ­տա­րա­րե­լու հա­մար:

Վե­րը խօ­սե­ցանք սահ­մա­նի հա­մե­մա­տա­կան «ան­դոր­ր­»ին մա­սին ու ա­սոր զու­գա­հեռ տե­սա­նե­լի է նաեւ, որ Պա­քու ա­ռա­ջուան նման մար­տա­շունչ «ներ­բո­ղ»­նե­րով հան­դէս չի գար:

Ճիշդ է, որ Իլ­համ Ա­լիե­ւի իշ­խա­նու­թեան հա­մար Ղա­րա­բա­ղի հար­ցը դար­ձած է քա­ղա­քա­կան ներ­քին օ­րա­կար­գի հիմ­նա­կան ա­ռանցք­նե­րէն մին, բայց եւ այն­պէս Ապ­րի­լին Ատր­պէյ­ճա­նի բա­նա­կին կրած կո­րուստ­նե­րուն հե­տե­ւան­քով՝ այդ «գոր­ծօ­ն­»ը սկսած է թու­լա­նալ:

Մինչ Հա­յաս­տա­նի ընդ­դի­մու­թիւ­նը կը շա­րու­նա­կէ մնալ «կա­ռա­վա­րե­լի», ան­դին Պա­քուի մէջ կրնան կա­տա­րուիլ այն­պի­սի զար­գա­ցում­ներ, ո­րոնց հան­րա­գու­մա­րով Ա­լիե­ւի՝ ղա­րա­բա­ղեան հար­ցը զի­նուո­րա­կան ընտ­րանք­նե­րով լու­ծե­լու մա­սին կա­տա­րուած յո­խոր­տանք­նե­րը ջու­րը կ՚իյ­նան:

Պա­քու Ապ­րի­լին նա­խա­յար­ձակ էր:

Նա­խա­յար­ձակ ու ծանր կո­րուստ­ներ ստա­նա­լէ ետք դար­ձաւ քա­ղա­քա­կան բա­նակ­ցու­թիւն­ներ կա­յաց­նե­լու ջա­տա­գով:

Նախ­քան բա­նակ­ցու­թիւն­նե­րը, ատր­պէյ­ճա­նա­կան կող­մը սխալ դի­տար­կում­նե­րով, ան­տե­ղի եւ կեղծ մեկ­նա­բա­նու­թիւն­նե­րով շա­րու­նա­կեց հրահ­րել եր­կու կող­մե­րուն մի­ջեւ ար­դէն իսկ գո­յու­թիւն ու­նե­ցող անվս­տա­հու­թեան «խա­րոյ­կ­»ը:

Այ­սօր այս ի­րադ­րու­թեան մէջ է ղա­րա­բա­ղեան հիմ­նա­հար­ցը: Ու այս բո­լո­րէն ան­դին ներ­կայ «սթա­թիւ­քօ»ի (կար­գա­վի­ճակ) պահ­պան­ման հա­ւա­նա­կա­նու­թիւն­նե­րը շատ ա­ւե­լի մեծ են, քան խնդրի ո­րե­ւէ լուծ­ման (ըլ­լայ ան զի­նուո­րա­կան կամ բա­նակ­ցա­յին ճա­նա­պար­հով) հե­ռան­կա­րի ե­րե­ւում:

Այս ի­րա­վի­ճա­կը ան­շուշտ բարդ է եր­կու կող­մե­րուն հա­մար ալ:

Հայ­կա­կան կող­մը, որ ապ­րի­լեան ծանր դէպ­քե­րուն հե­տե­ւան­քով կ­­՚ապ­րի բա­ւա­կան մեծ «շո­ք» մը, պէտք է ա­րա­գօ­րէն դուրս գայ այս բո­լո­րէն եւ հաս­տատ քայ­լե­րով շա­րու­նա­կէ պե­տա­կա­նա­շի­նու­թեան գոր­ծըն­թաց­ներ:

Պա­տեր­զա­մը լա­ւա­գոյն այ­լընտ­րան­քը չէ, ղա­րա­բաղ­ցիք լաւ գի­տեն այդ մէ­կը ու ա­ռանց յո­խոր­տան­քի գի­տեն նաեւ, որ կա­յուն խա­ղա­ղու­թեան հա­մար պէտք է ա­մէն գնով պատ­րաստ ըլ­լալ ... պա­տե­րազ­մի:

ԳԵՐՄԱՆԱՑԻ ՃԱՆԱՊԱՐՀՈՐԴ ԵԱՆ ՔԼԱՅՆ. «ՂԱՐԱԲԱՂԻ ԺՈՂՈՎՈՒՐԴԻ ԴԷՄՔԻՆ ԵՍ ԱՆԿԵՂԾ ԺՊԻՏ ՏԵՍԱՅ»

«Ղա­րա­բա­ղի ժո­ղո­վուր­դը հիւ­րա­սէր է եւ ան­կեղծ: Մար­դիկ շահ ա­պա­հո­վե­լու հա­մար չէ, որ կը ժպտան, այլ ան­կեղծ ե­ն», Ստե­փա­նա­կեր­տի մէջ մե­զի հետ զրու­ցե­լու ժա­մա­նակ ը­սաւ գեր­մա­նա­ցի ճա­նա­պար­հորդ Եան Քլայն: Այս վեր­ջի­նը, որ ի­րեն հա­մար ընտ­րած է «Կոզ Ապ­րո­տ» (Goes Abroad) ծած­կա­նու­նը, Ղա­րա­բաղ հա­սած է անց­նե­լով զա­նա­զան քա­ղաք­նե­րէ եւ ա­նոր նպա­տակն է՝ Ա­սիոյ եր­կիր­նե­րու մէջ մեծ շրջապ­տոյտ մը կա­տա­րել հաս­նիլ Փա­քիս­տան: «Ես քիչ ետք Հադ­րութ պի­տի եր­թամ։ Ի­մա­ցայ, որ շատ գե­ղե­ցիկ շրջան մըն է եւ հոն մի քա­նի օր մնա­լէ ետք պի­տի վե­րա­դառ­նամ Ստե­փա­նա­կերտ ու ա­պա անց­նիմ Թեհ­րա­ն», նշեց Եան, որ տա­կա­ւին բա­ւա­րար ժա­մա­նակ չէ ու­նե­ցած շփուե­լու Ղա­րա­բա­ղի ժո­ղո­վու­րդին հետ։ Ան նաեւ ը­սաւ. «Զիս հիաց­նո­ղը այս ժո­ղո­վուր­դին սի­րա­լիր եւ պատ­րաս­տա­կամ ըլ­լալն է: Կը զգաս, որ դրա­մի հա­մար չէ ա­նոնց մար­դա­մօ­տու­թիւ­նը, այլ հիւ­րա­սէր ըլ­լա­լը հա­յե­րուն ու ղա­րա­բաղ­ցի­նե­րուն հա­մար կա­րե­ւոր յա­տա­կա­նիշ մըն է»:

Եան ա­ւել­ցուց, որ ի­րեն հա­մար բա­ւա­կան դժուար պի­տի ըլ­լայ Փա­քիս­տան եր­թա­լը, բայց ինք այդ գի­տակ­ցու­թեամբ ճամ­բայ ե­լած է: «Ի­րա­նի մէջ եր­կու ա­միս պի­տի մնամ, ո­րով­հե­տեւ բա­ւա­կան մեծ եր­կիր մըն է: Այն­տե­ղէն պի­տի անց­նիմ Ի­րան-Փա­քիս­տան սահ­մա­նա­յին հա­տուա­ծը։ Ա­ռանց սահ­մա­նա­յին ու­ժե­րու օգ­նու­թեան անհ­նար է մուտք գոր­ծել, ո­րով­հե­տեւ ինչ­պէս գի­տէք, Պա­լուշս­տա­նը զի­նուո­րա­կան գոր­ծո­ղու­թիւն­նե­րու թա­տե­րա­բեմ է», նշեց գեր­մա­նա­ցի ճա­նա­պար­հոր­դը, որ ա­ւար­տած է Ֆրանք­ֆուր­թի հա­մալ­սա­րա­նը։ Ան մտա­դիր է յա­ռա­ջի­կա­յին հա­յե­րէն սոր­վիլ։ «Շատ անհ­րա­ժեշտ է լե­զու ի­մա­նա­լը։ Հի­մա որ Ի­րան պի­տի մեկ­նիմ, շատ ա­ւե­լի ինք­նավս­տահ եմ, ո­րով­հե­տեւ քիչ մը պարս­կե­րէն գի­տեմ, յա­ռա­ջի­կա­յին կը ծրագ­րեմ հա­յե­րէն լե­զուն սոր­վիլ եւ ա­մէն գնով պի­տի յա­ջո­ղիմ», շա­րու­նա­կեց Եան եւ բա­ցատ­րե­ց, որ իր ճա­նա­պար­հոր­դու­թիւն­ներ կա­տա­րե­լու նպա­տա­կն է մար­դոց հետ խօ­սիլ։ Ճա­նա­պար­հոր­դու­թիւ­ննե­րը ա­ռիթ­ներ­ներ կու տան՝ ճանչ­նալ ան­ծա­նօթ մար­դիկ, լսել ա­նոնց պատ­մու­թիւն­նե­րը, տե­ղե­կա­նալ ա­նոնց կեան­քին, ան­ցեա­լին եւ ար­մատ­նե­րուն։

Մեր զրոյ­ցի ա­ւար­տին Եան շնոր­հա­ւո­րեց ար­ցախ­ցի­նե­րը՝ ան­կա­խու­թեան տօ­նին առ­թիւ եւ խա­ղա­ղու­թիւն մաղ­թեց ա­նոնց ու հա­մայն հայ ժո­ղո­վուր­դին՝ հա­մար։ Ան մաղ­թեց, որ ղա­րա­բաղ­ցի­նե­րու դէմ­քե­րուն ու­րուագ­ծուած ժպի­տը յա­ւեր­ժօ­րէն ու­ղե­կից ըլ­լայ ի­րենց:

ՍԱԳՕ ԱՐԵԱՆ

Ստե­փա­նա­կե­րտ