ՃՇՄԱՐԻՏ ՏԳԷՏՆԵՐ

Յա­ճախ կը խօ­սինք նոյն հար­ցին շուրջ, եւ կ՚ը­սենք, որ ճշմա­րիտ տգի­տու­թիւ­նը, իս­կա­կան տգի­տու­թիւ­նը՝ ո՛չ թէ չգիտ­նալ է, այլ՝ չգիտ­ցա­ծին չանդ­րա­դառ­նալ, չգիտ­ցա­ծը չգիտ­նալ եւ գիտ­նալ կար­ծել է այն ա­մէն ինչ՝ ո­րոնց մա­սին ո­րե­ւէ տե­ղե­կու­թիւն չու­նի, եւ կամ մա­կե­րե­սա­յին ծա­նօ­թու­թիւն մը ու­նե­նալ եւ կար­ծել, թէ այդ մա­սին գի­տէ ա­մէն ինչ…։ Կան, ո­մանք ի­րենց մա­կե­րե­սա­յին տե­ղե­կու­թիւն­նե­րով ի­րենք զի­րենք «ա­մե­նա­գէտ» եւ աս­կէ-ան­կէ ստա­ցած տե­ղե­կու­թիւն­նե­րով «մաս­նա­գէտ» կը հռչա­կեն։

Ժո­ղովր­դա­կան ի­մաս­տու­թեան հա­մա­ձայն՝ կէս տգի­տու­թիւ­նը կամ կէս գիտ­նա­կա­նու­թիւ­նը ա­մե­նա­մեծ վտանգն ու վնաս պատ­ճա­ռող վի­ճակն է՝ թէ՛ ան­հա­տա­կան եւ թէ ըն­կե­րա­յին կեան­քին մէջ։ Զոր օ­րի­նակ, հե­ռուս­տա­ցոյ­ցէն լսուած տե­ղե­կու­թիւն­նե­րով, շա­տեր ի­րենք զի­րենք ա­մե­նա­գէտ կամ մաս­նա­գէտ կը կար­ծեն, գա­ղա­փար կը յայտ­նեն եւ ա­մե­նէն ցա­ւա­լին՝ ի­րենք ալ կը հա­ւա­տան, թէ ի­րենց գա­ղա­փա­րը ճիշդ է, կը պար­տադ­րեն, որ ու­րիշ­ներն ալ ըն­դու­նին ի­րենց ան­հիմն գա­ղա­փար­նե­րը։ Եւ չեն գի­տեր, որ ի՜նչ վնաս­նե­րու ա­ռիթ կու տան ըն­կե­րու­թեան մէջ…։

Ցա­ւա­լի՜ չէ՞ ինք­զինք «գի­տուն» կար­ծել եւ իր «տգի­տու­թեամբ» իր շուր­ջին­նե­րը սխա՛լ ու­ղի­նե­րու ա­ռաջ­նոր­դել։

Գի­տեմ, այս նիւ­թով շատ զբա­ղե­ցու­ցած եմ այս սիւ­նակ­նե­րը, թե­րեւս ձանձ­րա­ցու­ցած եմ ո­մանք, բայց սի­րե­լի՜­ներ, երբ ձեր շուր­ջը չեն պակ­սիր ի­րենք զի­րենք ա­մե­նա­գէտ եւ մաս­նա­գէտ կար­ծող­ներ, եւ չեն ձանձ­րա­նար այդ­պի­սի­նե­րը շա­րու­նա­կել ի­րենց ըն­թաց­քը, ա­պա ու­րեմն մենք ին­չո՞ւ ձանձ­րա­նանք շի­տա­կը խօ­սե­լէ…։

Ար­դա­րեւ ճշմար­տու­թիւ­նը եւ ճշմա­րի­տը եր­բեք պէտք չէ՛ ձանձ­րաց­նէ լրջա­միտ ու խո­հեմ մար­դը։ Ուս­տի պէտք է խու­սա­փինք չափն ու սահ­մա­նը անց­նե­լէ մեր մտա­յին պա­շա­րին եւ կա­րո­ղու­թիւն­նե­րուն, այ­լա­պէս վնաս կը պատ­ճա­ռենք թէ՛ մենք մե­զի եւ թէ մեր շուր­ջին­նե­րուն, մեր­ձա­ւոր­նե­րուն, ո­րոնք կը վստա­հին մեր խոր­հուրդ­նե­րուն եւ խօս­քին։

«Ա­կա­մայ տգի­տու­թիւն»ը սա­կայն, կրնայ նուա­զեց­նել կամ չքմե­ղել՝ յան­ցան­քի մը վե­րագ­րու­մը։ Բայց ո՛չ ոք կ՚են­թադ­րուի ան­գի­տա­նալ «բա­րո­յա­կան հիմ­նա­կան օ­րէնք»ին սկզբունք­նե­րը, ո­րոնք ար­ձա­նագ­րուած են ա­մէն մար­դու խղճմտան­քին խո­րը։ Մղում­ներ զգայ­նա­կա­նու­թեան, կիր­քե­րը կրնան նմա­նա­պէս նուա­զեց­նել յան­ցան­քին կա­մո­վին եւ ա­զատ հան­գա­ման­քը, նաեւ ար­տա­քին ճնշում­նե­րը կամ ախ­տա­բա­նա­կան խան­գա­րում­նե­րը։ Ար­դա­րեւ, ինչ­պէս որ նուա­զա­գոյն գի­տու­թեան տէր ըլ­լալ՝ մարդ­կա­յին պա­հանջք մըն է կեան­քի ա­ռողջ ըն­թաց­քին հա­մար, նոյն­պէս չա­փա­զանց եւ ան­հիմն տե­ղե­կու­թեան տէր ըլ­լա­լու կար­ծի­քը եւ հա­մո­զու­մը ու­նե­նալ վնա­սա­կար է ըն­կե­րա­յին հա­մե­րաշ­խու­թեան ու ներ­դաշ­նա­կու­թեան հա­մար։ Ա­մէն բա­նի մէջ չա­փա­ւո­րու­թիւ­նը միակ դե­ղա­տոմսն է։ Այն, որ այդ դե­ղա­տոմ­սէն դուրս կը գոր­ծէ՝ կը սխա­լի, կը գլո­րի, կը տա­պա­լի…։

Ու­րիշ ա­ռիթ­նե­րով ալ ը­սած ենք. ժո­ղո-վըրդա­կան ի­մաս­տու­թիւ­նը կ՚ը­սէ, թէ՝ «չա­փա­ւո­րու­թիւ­նը կէս Աս­տուա՛ծ է…»։

­Դի­տե­ցէ՛ք ձեր շուր­ջը՝ ի՜նչ վնաս­նե­րու պատ­ճառ ե­ղած են, ի՜նչ վտանգ­ներ ստեղ­ծած են ի­րենք զի­րենք «ա­մե­նա­գէտ» եւ «մաս­նա­գէտ» կար­ծող­ներ։ Եւ դար­ձեալ կրկնենք մեր հար­ցու­մը, թէ՝ ա­ռանց կա­տա­րեալ եւ ամ­բողջ գի­տու­թեան գա­ղա­փար յայտ­նել կա­րե­լի՞ է։ Նո՛յնն է պա­րա­գան երբ ինք­զինք «մաս­նա­գէտ» կար­ծող մը, կար­ծե­ցեալ «ամենա­գէտ» մը յանձ­նա­րա­րու­թիւն­ներ կ՚ը­նէ, իբր թէ ճամ­բայ ցոյց կու տայ եւ շատ ան­գամ, դժբախ­տա­բար սխալ ճամ­բա­նե­րու կ՚ա­ռաջ­նոր­դէ մար­դի­կը։

Մենք վկա­յած ենք մար­դոց՝ ո­րոնք գիրք մը կար­դա­լով ի­րենք զի­րենք ա­մե­նա­գէտ կար­ծած, գի­տու­նի հո­վեր ա­ռած են։ Բայց այդ­պի­սի­ներ ե­թէ հա­ճէին երկ­րորդ, եր­րորդ գիրք մը կար­դալ, պի­տի տես­նէին, թէ ո՜ր­քան գի­տու­թիւն կը պակսի ի­րենց։

Պա­րա­գայ մըն ալ կայ, որ սա է. մար­դու մը կեան­քը գիրք մը կար­դա­լով չի՛ փո­խուիր, ո­մանք կ՚ը­սեն, թէ՝ «սա գիր­քը կար­դա­ցի եւ կեանքս փո­խուե­ցաւ…», ու­րեմն ու­րիշ գիրք մըն ալ ե­թէ կար­դան դար­ձեալ պի­տի փո­խուի ի­րենց կեան­քը, ի՛նչ որ կը նշա­նա­կէ ի­րենց ը­սա­ծը։ Եւ քա­նի որ ա­մէն գիրք կար­դա­լու -ե­րա­նի՜ թէ կար­դան- ի­րենց կեան­քը պի­տի վե­րա­ծուի խա­չա­ձե­ւուած ճամ­բա­նե­րու, լա­բիւ­րին­դոս­նե­րու ա­նել ճամ­բա­նե­րու, մէջ­տե­ղը ի­րենք կոր­սուած այդ ճամ­բա­նե­րուն մէջ…։ Մէկ գիր­քով կը փոխուի ա­նոնց կեան­քը՝ ո­րոնք բնաւ ճամ­բայ մը չեն որ­դեգ­րած ի­րենց, չէ՞ որ պա­րապ ա­ման մը կա­րե­լի է լեց­նել միայն գա­ւաթ մը ջու­րով, իսկ ե­թէ ա­մա­նը լե­ցուն է՝ գա­ւաթ մը ջու­րը շատ բան չի փո­խեր ա­նոր բո­վան­դա­կու­թե­նէն։ Ճամ­բան ալ այդ­պէս է՝ ե­թէ մարդ «ճամ­բայ մը չէ ըն­դու­նած ի­րեն, ո՛վ որ ուղ­ղու­թիւն ցոյց տայ, ա­նոր կը հե­տե­ւի՝ յա­րա­փո­փոխ ու ան­կա­յուն…։

Ու­րեմն հա՛րկ է գիտ­նալ չափն ու կշի­ռը, իր կա­րո­ղու­թիւ­նը եւ տա­րո­ղու­թիւ­նը, եւ յե­տոյ ար­դէն իս­կա­կան գի­տու­թիւ­նը կու գայ լեց­նել ու լիաց­նել ա­մէն չափ ու սահ­ման, ամ­բող­ջաց­նել ա­մէն թե­րու­թիւն եւ ան­կա­տա­րու­թիւն։ Այ­լա­պէս ինք­զինք ա­մե­նա­գէտ զգալ՝ կը նշա­նա­կէ ա­ւե­լին չգիտ­նալ, չսոր­վիլ։ Մարդ­կա­յին տկա­րու­թիւն է ար­դա­րեւ ինք­զինք զգալ իր ե­ղա­ծէն տար­բեր եւ մա­նա­ւանդ՝ ջա­նալ ե­րե­ւիլ այն­պէս՝ ինչ­պէս որ չէ եր­բեք։ Գի­տու­թեան հար­ցին հա­մես­տու­թիւ­նը ճշմա­րիտ գի­տու­թեան բա­նա­լի՛ն է։ Ան, որ հա­մեստ է իր գի­տու­թեան նկատ­մամբ՝ բաց է ա­նոր ա­մէն ճամ­բայ, որ զին­քը կ՚ա­ռաջ­նոր­դեն գի­տու­թեան եւ գի­տակ­ցու­թեան։ Ար­դա­րեւ գի­տու­թեան պա­հանջքն է հա­մես­տու­թիւ­նը, քա­նի որ ո՛չ ոք կրնայ կա­տա­րեալ եւ ան­թե­րի գի­տու­թեան տի­րա­նալ։ Միշտ պա­կաս մը կայ մար­դուս գի­տու­թեան մէջ։ Ար­դա­րեւ կեղ­ծուած ան­գի­տու­թիւ­նը կամ ը­սենք, քօ­ղար­կուած տգի­տու­թիւ­նը չու­նի ո­րե­ւէ ար­դա­րա­ցում, ա­նոնք չեն նուա­զեց­ներ գոր­ծուած յան­ցան­քի մը, սխա­լի մը կա­մա­ւոր հան­գա­ման­քը, այլ կ՚ա­ւելց­նեն զայն։ Տգի­տու­թիւ­նը քա­նի որ թե­րու­թիւն մըն է, ու­րեմն ու­րի­շին թե­րու­թիւ­նը կամ տկա­րու­թիւ­նը շա­հա­գոր­ծել հա­կա­ռա՛կ է բա­րո­յա­կան օ­րէն­քին, եւ ու­րեմն մէ­կու մը տգի­տու­թիւնն ալ շա­հա­գոր­ծել, խա­բե­լու հա­մա­զօր է եւ ա­նըն­դու­նե­լի։ Բայց ե­թէ մէ­կը կը ծած­կէ, կը քօ­ղար­կէ իր տգի­տու­թիւ­նը, գի­տու­նի հո­վեր կ՚առ­նէ, ա­պա ու­րեմն ո՞վ է յան­ցա­ւո­րը՝ երբ այդ կեղծ վի­ճա­կէն վնաս մը յա­ռաջ գայ։ Ան­շուշտ ա­մէն սխալ ու­րիշ սխա­լով մը կա­րե­լի չէ ար­դա­րաց­նել կամ սրբագ­րել, եւ ա­մէն յան­ցանք ան­կա­խօ­րէն ու­րիշ յան­ցան­քէ մը՝ դա­տա­պար­տե­լի՛ է…։

Ար­դա­րու­թիւ­նը կը պա­հան­ջէ՝ գի­տունին հետ վա­րուիլ որ­պէս «գի­տուն» եւ յանձ­նել իր ի­րա­ւուն­քը՝ ո­րուն ար­ժա­նի է, իսկ վարուիլ նուազ գի­տու­թեան տէր մէ­կու մը հետ ա­ւե­լի չա­փա­ւոր եւ ա­ւե­լի հա­մեստ պա­հանջք­ներ ու­նե­նալ իր­մէ։ Ար­դա­րու­թեան բնա­կան հե­տե­ւանքն է այս՝ ա­մէն մէ­կուն տալ՝ ինչ որ կը պար­տինք, ո՛չ ա­ւե­լին եւ ոչ ալ պա­կա­սը։ Բայց ար­դար կա­րե­նալ վա­րուե­լու հա­մար, նախ պէտք է ինք­նա­ճա­նա­չու­թեան գի­տակ­ցու­թիւն ու­նե­նայ են­թա­կան՝ մա՛րդ չծած­կէ իր իս­կա­կան վի­ճա­կը եւ ե­րե­ւի ա՛յն­պէս՝ ինչ­պէս որ է, յստակ եւ բա­ցա­յա՛յտ։

Կեան­քի ընդ­հա­նուր փոր­ձա­ռու­թիւ­նը ցոյց կու տայ մե­զի, թէ ան, որ ան­կեղծ է իր վար­մունք­նե­րուն մէջ, ընդ­հան­րա­պէս հարց մը չ՚ու­նե­նար թէ՛ ինքն ի­րեն հետ, թէ՛ իր շուր­ջին­նե­րուն հետ եւ կ՚ու­նե­նայ ներ­քին խա­ղա­ղու­թիւն։ Պա­տաս­խա­նա­տուու­թեան գի­տակ­ցու­թիւ­նը կ՚են­թադ­րէ ան­կեղ­ծու­թիւն ա­մէն պա­րա­գա­յի մէջ։

Ուս­տի մարդ ո՛ր­քան ան­կե՛ղծ ըլ­լայ, այն­քան եւ ա­ւե­լի ար­ժէք կը ստա­նայ եւ պատուոյ կ՚ար­ժա­նա­նայ։

Բայց գի­տու­նը եւ իր գի­տու­թիւ­նը ի սպաս մար­դուն պէտք է գոր­ծա­ծել, գի­տու­թեան ար­ժէ­քը կը չա­փուի ա­նոր օգ­տա­կա­րու­թեան չա­փով։ Գի­տու­թիւ­նը թան­կա­գին ներդ­րում մըն է երբ կը տրա­մադ­րուի մար­դուն ծա­ռա­յու­թեան եւ ա­ռաջ կը մղէ ա­նոր ամ­բող­ջա­կան բար­գա­ւա­ճու­մը ի շահ բո­լո­րին։ Բայց գի­տու­թիւ­նը ա­ռան­ձին չի կրնար «ցու­ցա­նիշ» ծա­ռա­յել մարդ­կա­յին գո­յու­թեան եւ յա­ռաջ­դի­մու­թեան ի­մաս­տին։ Գի­տու­թիւ­նը նպա­տա­կադ­րուած է ի սպաս մար­դուն, որ­մէ կը քա­ղէ իր ծա­գու­մը եւ ա­ճու­մը. ան մարդ­կա­յին ան­ձին եւ ա­նոր բա­րո­յա­կան բարձր ար­ժէք­նե­րուն մէջ կը գտնէ իր նպա­տա­կին ճշմա­րիտ ու­ղե­ցոյ­ցը եւ իր սահ­մա­նա­ւո­րու­թեան գի­տակ­ցու­մը։ Ուս­տի բո­լո­րո­վին ցնո­րա­կա՛ն է գի­տու­թեան եւ ա­նոր գոր­ծադ­րու­թիւն­նե­րուն բա­րո­յա­կան չէ­զո­քու­թիւ­նը պա­հան­ջել։ Ինք­նա­ճա­նա­չու­թեան ա­ռա­քի­նու­թիւ­նը…։

Ար­դա­րեւ «գի­տուն»ի հո­վեր առ­նել՝ գի­տուն ե­րե­ւե­լու աշ­խա­տիլ մարդս գի­տուն չի դարձ­ներ, այլ ի­րա­կան գի­տու­թիւնն է, որ զայն ճշմա­րիտ «գի­տո՛ւն» կ՚ը­նէ…։

ՄԱՇ­ՏՈՑ ՔԱ­ՀԱ­ՆԱՅ ԳԱԼ­ՓԱՔ­ՃԵԱՆ

Մա­յիս 26, 2015, Իս­թան­պուլ