ՄԱՀՈՒԱՆ ՄԱՍԻՆ ԽՕՍԻԼ

Մա՛րդ չ՚ու­զեր խօ­սիլ մա­հուան մա­սին, բայց ինչ­պէ՞ս չխօ­սուի ա­նոր մա­սին, երբ գրե­թէ ա­մէն օր կը դի­մա­ւո­րուի մա­հուան ի­րո­ղու­թեան հիտ՝ եր­բեմն իր մեր­ձա­ւո­րին, երբ­եմն սրտա­կից բա­րե­կա­մի մը, եւ եր­բեմն ալ բո­լո­րո­վին ան­ծա­նօթ մէ­կու մը մի­ջո­ցով՝ թեր­թի մը կամ հե­ռա­տե­սի­լի մը լու­րին մէ­ջէն։ Ան­շուշտ մար­դուս հա­կազ­դե­ցու­թիւ­նը տար­բեր կ՚ըլ­լայ իւ­րա­քան­չիւր մա­հուան լու­րին նկատ­մամբ, ա­մէն մահ նոյն ազ­դե­ցու­թեամբ չի տպա­ւո­րեր, մեր­ձա­ւո­րի մը, հե­ռա­ւո­րի մը կամ բո­լո­րո­վին ան­ծա­նօ­թի մը մա­հը տար­բեր է մար­դուս հա­մար։ Մէ­կը խո­րա­պէս կը տպա­ւո­րէ, կը վի­րա­ւո­րէ, իսկ միւ­սը՝ պահ մը կ՚ե­րե­ւի, յե­տոյ կ՚անց­նի կ՚եր­թա՜յ…։

Բայց ան­փո­փո­խը՝ միշտ մա՛հն է, մա­հուան ան­խու­սա­փե­լի, ո­րոշ ի­րո­ղու­թիւ­նը, կեան­քին միա՛կ ճշմար­տու­թիւ­նը։ «Միակ ճշմար­տու­թիւն» կ՚ը­սենք, քա­նի որ կեան­քի մէջ շատ բան պա­տա­հա­կան է, դի­պուած է, մին­չեւ իսկ ծնուն­դը՝ ո­րուն ի­րա­կա­նա­ցու­մը խնդրա­կան է, ո­րոշ չէ՛, բայց մարդ ան­գամ մը երբ ծնի, մա­հը ո­րո՛շ է, ճշմա­րիտ եւ ան­խու­սա­փե­լի՛։ Ծնի­լը ա­նո­րոշ է, բայց մեռ­նի­լը՝ վճռա­կա՛ն։ Չեմ գի­տեր, սխա՞լ է ար­դեօք ը­սել, մարդ կը ծնի մեռ­նե­լու հա­մար, կամ ը­սենք, ծնուն­դը մա­հուան ա­ռա­ջին քայլն է։ Եւ ե­թէ մարդ խոր­հի, ի­րա­պէս սոս­կում կը պատ­ճա­ռէ այս ան­խու­սա­փե­լի, ա­նայ­լայ­լե­լի եւ վճռա­կան ճշմար­տու­թիւ­նը։ Բայց ա՛յդ­պէս է…։

Մա­հը «կո­րուստ» մըն է եւ ա­մէն կո­րուստ ցաւ կը պատ­ճա­ռէ, վիշտ կը պատ­ճա­ռէ եւ կար­ծեմ այդ իսկ պատ­ճա­ռով մա՛րդ չ՚ու­զեր խօ­սիլ մա­հուան մա­սին։

Մա­հը են­թա­կա­յին հա­մար եր­կու կեր­պով կո­րուստ մըն է, մեր­ձա­ւո­րին, սի­րե­լիին, հո­գե­հա­տո­րին կո­րուս­տը եւ իր իսկ կեան­քին կո­րուս­տը։ Մարդ կը վախ­նայ մա­հէն, քա­նի որ ան կո­րո՛ւստն է այդ բո­լո­րին։

Հոս մեր ու­շադ­րու­թիւ­նը դարձ­նենք սա կէ­տին՝ մա­հէն ա­ւե­լի, մա­հուան վա՛խն է, որ ազ­դե­ցու­թիւն կը գոր­ծէ մար­դուս վրայ։ «Կորսնց­նե­լու վախ»ն է, որ կը խան­գա­րէ, կը վրդո­վէ մար­դուս հո­գին՝ կորսնց­նել սի­րե­լի մը, կորսնց­նել կեան­քը։ Բայց ի՛նչ կ՚ու­զէ ըլ­լայ շար­ժա­ռի­թը, մա­հուան գա­ղա­փա­րը միշտ ան­հա­ճոյ է մար­դուս հա­մար։ Ուս­տի կորսնց­նել ո­րե­ւէ ար­ժէք եւ գիտ­նալ, թէ ա­նի­կա գտնել կա­րե­լի պի­տի չըլ­լայ, պատ­ճառ կ՚ըլ­լայ, որ մարդ ինք­զինք ոչն­չու­թեան մէջ, վի­հի մը մէջ զգայ, «վիհ» մը՝ ո­րուն յա­տա­կը, խոր­քը ան­հա­սա­նե­լի է եւ «ոչն­չու­թիւն» մը՝ որ դար­ձեալ ո­չին­չով կա­րե­լի է լեց­նել, լիաց­նել…։

Կան զա­նա­զան ի­մաս­տա­սի­րա­կան դրու­թիւն­ներ՝ որ մա­հը չեն ըն­դու­նիր վա­խի պատ­ճառ։ Զոր օ­րի­նակ, ե­պի­կիւ­ռեան հաս­կա­ցո­ղու­թեամբ մարդ պէտք չէ՛ վախ զգայ մա­հուան նկատ­մամբ, քա­նի որ մին­չեւ մահ ան կ՚ապ­րի, իսկ մա­հէն վերջ ար­դէն ո՛­չինչ կը զգայ։ Ան­շուշտ կրօ­նա­կան ընդ­հա­նուր հաս­կա­ցո­ղու­թեան կը հա­կադ­րէ այս տե­սու­թիւ­նը, քա­նի որ ա­մէն կրօնք կ՚ըն­դու­նի՝ թէ մա­հէն ետք կայ նոր կեանք եւ եր­բե՛ք ո-չըն­չու­թիւն։

Ար­դա­րեւ, ընդ­հան­րա­պէս ըն­դու­նուած տե­սու­թեամբ, մա­հը՝ մար­մի­նին հո­գիէն զատուիլն է, ինչ­պէս յա­ճախ կ՚ը­սենք, «մահ»ը՝ «մար­մին ա­ռանց հո­գիի» է, այ­սինքն ա­ռա­ջին տա­ռե­րով՝ (Մ­-Ա-Հ)։ Ու­րեմն հար­ցը մա­հուան ճշմար­տու­թիւ­նը ըն­դու­նե­լու եւ իւ­րաց­նե­լու խնդիր մըն է։ Բայց ան­շուշտ այս չի՛ նշա­նա­կեր՝ մա­հը ան­վե­րա­պա­հօ­րէն ըն­դու­նիլ, ի՛նչ որ ան­կա­րե­լի է մար­դուս հա­մար։

Մա­հուան ցա­ւին դեղ­թա­փը, հա­կա­թոյ­նը մխի­թա­րու­թեան ո­գին է։ Ան որ մխի­թա­րու­թեան ո­գին ու­նի, մա­սամբ կրնայ ա­մո­քել մա­հուան պատ­ճա­ռած ցա­ւը եւ մեղ­մել՝ վիշ­տը։ «Մա­սամբ» քա­նի որ մա­հուան ցա­ւը եւ վիշ­տը բո­լո­րո­վին սփո­փել եւ քաղց­րաց­նել ան­կա­րե­լի՛ է մարդ­կա­յին բնու­թեան հա­մար, թե­րեւս ժա­մա­նակի ըն­թաց­քին թե­թեւ­ցուի…։

Մա­հուան պա­հը տա­ժա­նե­լի՛ է, քա­նի որ մա­հուամբ մար­մի­նը եւ հո­գին կը բաժ­նուին, եւ ա­մէն բա­ժա­նում ցաւ կը պատ­ճա­ռէ։ Բա­ժա­նու­մը մէ­կը միւ­սին փո­խա­դարձ կո­րուս­տը կ՚են­թադ­րէ եւ այդ բա­ժա­նումն է, որ վախ, ցաւ եւ վիշտ կը պատ­ճա­ռէ։

Աս­տուա­ծա­բա­նա­կան ա­ռա­քի­նու­թիւն մը եւ պար­գեւ մըն է մխի­թա­րու­թեան հո­գին, որ կը հիմ­նա­ւո­րէ, կը հաս­տա­տէ, կ՚ո­գե­ւո­րէ ու կը յատ­կան­շէ մար­դուս բա­րո­յա­կան ու հո­գե­կան գոր­ծե­լա­կեր­պը։

Մխի­թա­րու­թեան հո­գին կը կեն­դա­նաց­նէ եւ կը կեր­պա­րա­նա­ւո­րէ բա­րո­յա­կան ու հո­գե­կան բո­լոր ա­ռա­քի­նու­թիւն­նե­րը։ Աս­տուած կը զե­ղու այդ ա­ռա­քի­նու­թիւ­նը մար­դոց հո­գիին մէջ, որ­պէս­զի ա­տակ դարձ­նէ գոր­ծե­լու իբր Իր որ­դի­նե­րը եւ ար­ժա­նա­նա­լու «յա­ւի­տե­նա­կան կեանք»ին։ Մխի­թա­րու­թեան հո­գին ա­ռա­քի­նու­թիւն մըն է եւ նա­խա­պատ­ճա­ռը ու­րիշ ա­ռա­քի­նու­թիւն­նե­րու, ը­սինք, ո­րոնք գրա­ւա­կանն են Սուրբ Հո­գիին ներ­կա­յու­թեան եւ ներ­գոր­ծու­թեան մարդ ա­րա­րա­ծին կա­րո­ղու­թիւն­նե­րուն ու տա­րո­ղու­թեան մէջ։ Մխի­թա­րու­թեան հո­գիին անդ­րա­դառ­նա­լու հա­մար պէ՛տք է հա­-մոզուի՛լ, հա­մո­զուիլ կարգ մը ա­նայ­լայ­լե­լի ճշմար­տու­թիւն­նե­րու ներ­կա­յու­թեան։

Մխի­թա­րու­թեան ո­գիին ներ­գործ­ման հա­մար, մարդ պէտք է ըն­դու­նի ճշմար­տու­թիւ­նը կեան­քին։

Մա­հը մե­զի մօտ է, քա­նի որ ա­մէն ա­րե­ւա­ծագ կը հաս­նի ա­րե­ւա­մու­տի։ Բայց ա­րե­ւա­ծա­գը դար­ձեալ կու գայ, ի՛նչ որ նշանն է՝ ան­խու­սա­փե­լի  ա­րե­ւա­մու­տին։

Ա­րե­ւը տի­պարն է կեան­քին՝ ա­մէն սկիզբ վախ­ճան մը ու­նի, բայց այդ վախ­ճա­նը վերջ­նա­կան չէ՛, քա­նի որ ա­րե­ւը, ան­պայ­մա՛ն դար­ձեալ պի­տի ծա­գի, դար­ձեալ պի­տի յայտ­նուի՝ նոյ­նիսկ ե­թէ մի­ջո­ցի մը հա­մար ան­հե­տա­նայ, կոր­սուի։ Բայց այդ ան­հե­տա­ցու­մը միայն մար­դու մարմ­նա­կան աչ­քին հա­մար է, ա­րե­ւը ի­րա­կա­նին չէ՛ ան­հե­տա­ցած։ Ա­րե­ւի ան­հե­տա­ցու­մը են­թա­կա­յա­կան ե­րե­ւոյթ մըն է եւ ո՛չ ա­ռար­կա­յա­կան։ Մարդ երբ չի տես­ներ ա­րե­ւը՝ ան­հե­տա­ցա՛ծ է ի­րե՛ն հա­մար։

Ու­րեմն մահն ալ ըստ ե­րե­ւոյ­թին կո­րուստ մըն է եւ քա­նի որ մար­դուս ի­մա­ցա­կա­նու­թե­նէն, հաս­կա­ցո­ղու­թե­նէն շա՜տ վեր է, ու­րեմն մա­հը կ՚ըմբռ­նուի որ­պէս կո­րուստ, ան­հե­տա­ցում եւ վերջ կեան­քին։

Բայց պէտք է փնտռել՝ որ­պէս­զի գտնուի ճշմար­տու­թիւ­նը։ Մա­հը ա­ւարտն է միա՛յն երկ­րա­ւոր կեան­քին։ Բայց «կեանք»ը իր լայն ա­ռու­մով երկ­րա­ւոր կեան­քէն շատ ա­ւե­լի բարձր ի­մաստ մը ու­նի։ Մար­դուս կեան­քը սահ­մա­նա­ւո­րուած է «ժա­մա­նա­կի չափ»ով, ո­րուն ըն­թաց­քին ան փո­փո­խու­թիւն կը կրէ, կը ծե­րա­նայ եւ ինչ­պէս երկ­րի բո­լոր միւս կեն­դա­նի էակ­նե­րուն մօտ՝ մա­հը կը ներ­կա­յա­նայ իբ­րեւ բնա­կան վեր­ջա­ւո­րու­թիւ­նը երկ­րի վրայ ապ­րուած, ժա­մա­նա­կա­ւոր կեան­քին։ Մա­հուան այս բնոյ­թը անձ­կու­թիւն եւ շտապ կը ստեղ­ծէ մար­դոց կեան­քին մէջ։ Մար­դուն մահ­կա­նա­ցու ըլ­լա­լու յի­շա­տա­կը կը յի­շեց­նէ մար­դուն, թէ միա՛յն չա­փուած սահ­մա­նա­փակ ժա­մա­նակ մը ու­նի ի­րա­գոր­ծե­լու եւ ապ­րե­լու իր երկ­րա­յին կեան­քը։ Յի­սուս, Աս­տու­ծոյ Որ­դին, մար­դա­ցեալ եւ մարմ­նա­ցեալ Քրիս­տոս, Ի՛նքն ալ կրեց «մարդ­կա­յին վի­ճակ»ը բնո­րո­շող մա­հը։ Բայց հա­կա­ռակ Իր մա­հուան դի­մաց զգա­ցած սոս­կու­մին, ի՛նչ որ իբ­րեւ «մարդ» բնա­կան էր, յանձն ա­ռաւ զայն՝ Իր Հօր կամ­քին ամ­բող­ջա­կան եւ ա­զատ հնա­զան­դու­թեամբ։ Եւ Յի­սու­սի այս հնա­զան­դու­թիւ­նը՝ օրհ­նու­թեան փո­խա­կեր­պեց մա­հուան ա­նէծ­քը։

Ու­րեմն կ՚ե­րե­ւի, թէ ճշմար­տու­թիւ­նը ըն­դու­նիլ, հա­մո­զուիլ, մխի­թա­րու­թեան հո­գիին ներ­գոր­ծու­թիւ­նը կ՚ա­պա­հո­վէ եւ մարդ հա­մո­զուած ո­րե­ւէ բա­նի կը հնա­զան­դի եւ ա­նէծ­քը կը վե­րա­ծուի օրհ­նու­թեան։

Մենք կը խոր­հինք, կը խորհր­դա­ծենք այս բո­լո­րը, բայց գի­տենք նաեւ, թէ՝ խօ­սի­լը, յանձ­նա­րա­րու­թիւն ը­նե­լը, խրա­տե­լը այն­քան դիւ­րին է, եւ սա­կայն նոյն­քան դժուար զա­նոնք գոր­ծադ­րե­լը, ի­րա­կա­նաց­նե­լը։

Եւ որ­քա՜ն դիւ­րին է մէ­կու մը ը­սել «մխի­թա­րուէ՛», երբ ան կորսն­ցու­ցած է հայր, մայր, ա­մու­սին՝ այր կամ կին, եղ­բայր, մեր­ձա­ւոր, մին­չեւ իսկ զա­ւակ… «մ­խի­թա­րուէ» ը­սե­լով մխի­թա­րուիլ կա­րե­լի չէ՛, այլ պէտք է մարդ ի՛նք հա­մո­զուի, ըն­դու­նի եւ իւ­րաց­նէ ի­րա­կա­նու­թիւ­նը, ներշն­չուի մխի­թա­րու­թեան հո­գիով եւ մխի­թա­րուի՛։ Ե­րե­միա մար­գա­րէի խօս­քը բա­ցա­յայտ կեր­պով կ՚ար­տա­յայ­տէ անմ­խի­թա­րու­թեան ի­րա­կա­նու­թիւ­նը երբ կ՚ը­սէ.

«Գոյժ մը լսուե­ցաւ Ռա­մա­յի մէջ, ողբ, հե­ծե­ծանք եւ լա­ցու­կոծ դառ­նա­գին. Ռա­քէլ իր զա­ւակ­նե­րուն հա­մար կու լար եւ մխի­թա­րուիլ չէր ու­զեր, քա­նի այ­լեւս ա­նոնք չկա­յի՛ն» (ՄԱՏԹ. Բ 18), (Ե­ՐԵ­ՄԵԱՅ ԼԱ 15)։­

Ի­րա­տե՛ս ըլ­լանք, եր­բեմն մխի­թա­րու­թեան հո­գին ալ ան­զօր կը մնայ եւ մարդ կ՚ու­զէ իր իսկ ցա­ւով ու վիշ­տով ապ­րիլ։ Եւ այդ ցա­ւը, վիշ­տը կ՚ըլ­լայ մխի­թա­րու­թի՜ւն։ Ուս­տի կեան­քը լո՛ւրջ ըն­թացք մըն է, պէ՛տք է ար­ժէք ըն­ծա­յել ա­նոր, ա­մէն հանգ­րուա­նին։

Կեան­քը ամ­բող­ջու­թիւն մըն է, որ կը սկսի ծնուն­դով եւ կը վեր­ջա­նայ մա­հով, բայց այս ի­րո­ղու­թիւ­նը չի՛ փո­խեր ճշմար­տու­թիւ­նը՝ թէ կեան­քը կը շա­րու­նա­կուի տար­բեր մի­ջո­ցի մը մէջ, ու­րիշ տա­րած­քի մը վրայ՝ որ է «հո­գե­ւոր մի­ջա­վայր»։

­Բո­լոր այս խորհ­րդա­ծու­թիւն­նե­րուն մէջ մխրճուե­ցանք, երբ հե­ռա­ձայ­նը հնչեց եւ մեր սի­րե­լի բա­րե­կա­մը՝ Վա­ղար­շակ գու­ժեց. «Եղ­բայրդ կորսն­ցու­ցինք…»։ Ա­հա­ւո՜ր էր այդ պա­հը՝ կորսնց­նել մէ­կը՝ որ «եղ­բայր» կ՚ա­նուա­նուէր, ա­հա­ւոր եւ ան­մեկ­նա­բա­նե­լի, անմ­խի­թա­րե­լի՜…։ Կեան­քի միակ ճշմար­տու­թեան հետ ան­գամ մը եւս դէմ առ դէմ կը գտնուէինք։ Եւ ան­զօր կը մնար այդ պա­հուն ո­րե­ւէ մխի­թա­րա­կան խօսք, որ­քան ալ ան­կեղծ, սրտանց ըլ­լան ը­սուած­նե­րը։ Մխի­թա­րու­թեան հո­գին այդ պա­հուն չ՚ազ­դեր մար­դուս, թե­րեւս հետզ­հե­տէ՜…։

Յի­շե­ցի, նոյն Վա­ղար­շա­կին, «ԺԱ­ՄԱ­ՆԱԿ»ի մէջ հրա­տա­րա­կուած 25 Սեպ­տեմ­բեր 2007 թուա­կիր գրու­թիւ­նը՝ ուր կ՚ը­սէր.

«Հա­յե­րէ­նը, իր բո­լոր հարս­տու­թիւն­նե­րով հան­դերձ, ու­նի իր տկա­րու­թիւն­նե­րը։ Կար­ծեմ այս տկա­րու­թեանց պա­րագ­լուխն է -Ոչ եւս է-ն։ Մարդ ա­րա­րա­ծը պահ մը կը մտա­ծէ, թէ ին­չո՞ւ -ոչ եւս- ըլ­լայ։

«Կրնաք հա­ւա­տա­ցեալ ըլ­լալ կամ ոչ, տգեղ ըլ­լալ կը թուի բա­ռը եւ թէ սխա՛լ…»։­

Ա­յո՛, մարդ եր­բեք «ոչ եւս» չ՚ըլ­լար, քա­նի որ ան միշտ կը պա­հէ իր հո­գե­ւոր կեն­դա­նու­թիւ­նը…։

ՄԱՇ­ՏՈՑ ՔԱ­ՀԱ­ՆԱՅ ԳԱԼ­ՓԱՔ­ՃԵԱՆ

Մարտ 30, 2015, Իս­թան­պուլ