ՀԱՅԸ ՄԻՇՏ ՃԿՈՒՆ ԵՂԱԾ Է

Տքթ. Երուանդ Զօրեան հայաշխարհի վառ անհատականութիւններէն մին է, կ՚անդամակցի Հայկական բարեգործական ընդհանուր միութեան (ՀԲԸՄ) Կեդրոնական վարչութեան եւ հիմնադիր նախագահն է Հայկական համացանցային համալսարանի, որ ստեղծուած է ու կը գործէ աշխարհատարած այդ կառոյցի հովանաւորութեան ներքեւ։ Միեւնոյն ժամանակ, Երուանդ Զօրեան գործունէութիւն կը ծաւալէ տեղեկատուութեան թեքնոլոժիներու բնագաւառին մէջ։ Սիլիքոնեան հովիտէն ներս հեղինակութիւն ապահոված ըլլալու առընթեր, ան գլուխն է «Սինոփսիս Արմենիա» ընկերութեան։ Վերջերս «Սինոփսիս»ի նախագահի Հայաստան այցելութեան ծրագրին մասնակցութիւն բերաւ նաեւ Երուանդ Զօրեան։ Երեւանի կեցութեան օրերուն առիթն ունեցանք տեսակցելու Երուանդ Զօրեանի հետ, որու յայտարարութիւններուն սղագրութիւնը կը ներկայացնենք ստորեւ։

*

-Ի՞նչ նպատակով կը գտնուիք Հայաստան եւ ինչքանո՞վ արդիւնաւէտ էր ձեր այցելութիւնը:

-Ինչպէս գիտէք, կը գործեմ ճարտարագիտութեան ոլորտին մէջ, եւ այդ գծով յաճախ Հայաստան կը գտնուիմ, սակայն քովիտի պատճառով երկար ատեն չկրցայ գալ, հիմա բարեբախտաբար առիթը ընծայւեցաւ: Այս անգամուայ այցելութիւնս երկու առիթ ունի. առաջինը՝ «Global IT award»ն է, որ միջազգային մրցանակաբաշխութիւն է, ձեւով մը Նոպելեան մրցանակ IT (Տեղեկատուութիւն արհեսագիտութիւն) ոլորտին մէջ։ Այս տարի 11-րդ տարին է, որ կը շնորհենք այդ մրցանակը եւ ես այդ գործընթացներուն կը հետեւիմ: Մրցանակը կը տրուի անոնց, որոնք մարդկութեան օգտակար եղած են այս ոլորտի միջոցաւ։ Մրցանակը շնորհած ենք զանազան երկիրներէ եկած անհատներու. Ճաբոնէն, Եւրոպայէն, Ամերիկայէն, եւ բոլոր մրցանակ ստացողները այս ոլորտի տիրական դէմքերէն են: Նշեմ նաեւ, որ այս մրցանակը ստեղծեցինք 11 տարի առաջ, «Սինոփսիս»ի նախաձեռնութեամբ, սկիզբը նախագահական կը կոչուէր հիմա պետական, առաջ նախագահը կը յանձնէր մրցանակը, հիմա վարչապետը: Այս տարի նաեւ «Սինոփսիս»ի տնօրէնը՝ Չի Ֆուն Չան պիտի այցելէր Հայաստան, հետեւաբար ես ալ միացայ այս այցելութեան։

-Այս ձեր առաջին այցելութիւնն է Հայաստանի աղէտալի պատերազմէն ետք: Ի՞նչ նկատեցիք, ի՞նչ տեսաք եւ ի՞նչ զգացումներով պիտի հեռանաք Հայաստանէն:

-Այո՛, այս առաջին այցելութիւնս էր պատերազմէն ետք: Եթէ այսօր տիրող իրավիճակը բաղդատեմ նախկինին հետ, ապա պիտի ըսեմ, որ նկատելի է, որ բաւական մեծ մտահոգութիւն կայ մարդոց մօտ։ Այդ մտահոգութիւնը անշուշտ իր արդարացի պատճառները ունի, ազգովին աղէտէ մը դուրս ելած ենք եւ անորոշութիւն մը կայ մեր դիմաց, անորոշութիւնը կը մտահոգէ մարդիկը: Մեզի համար ալ մտահոգիչ է, մենք կ՚ուզենք, որ մարդիկ աշխատին եւ Հայաստանը բարգաւաճի, հիմա ամենէն շատ նոր եռանդի պէտք ունինք, նաեւ ոչ միայն Հայաստանը նոյնպէս Արցախը պէտք է բարգաւաճի, մարդիկ գործ ունենան, ապրին, որպէսզի չարտագաղթեն, ի վերջոյ դատարկուած Արցախ մը ի՞նչ կը նշանակէ: Թէ՛ հոս եւ թէ սփիւռքի մէջ մարդիկ պէտք չէ մտահոգուին, որպէսզի կարենան իրենց ժամանակը աշխատանքին յատկացնել, իրենց ընտանիքը պահել, իրենց ընկերային ու մշակութային կեանքը ունենալ եւ մանաւանդ՝ ընկճուած չըլլան: Ընկճուածութիւնը փաստօրէն կայ, քիչ են այն անձիք, որոնք շատ դրական կ՚արտայայտուին:

Վերջին մէկուկէս տարուան ընթացքին երկու մեծ հարցեր ունեցանք, թէ՛ կորուստներ եւ թէ քովիտը, երկուքն ալ մարդիկը կ՚ընկճեցնէ, իսկ հիմա դրական վիճակի մը պէտքն ունինք: Հոն եղած ատենէս ի վեր իմ խօսքս այն եղած է, որ միշտ պէտք է առիթ տալ մարդոց, որպէսզի տեսնեն, թէ ի՛նչ է իրավիճակը, ինչ մարտահրաւէրներ կան, եւ դուրս գալու համար աշխատանք թափեն, որովհետեւ միայն նեղանալով տեղ չենք հասնիր: Հայը միշտ ճկուն եղած է, որքան ազգեր ու պետութիւններ հոսկէ անցած են (Ի նկատի ունի Հայոց լեռնաշխարհը կամ հայկական բարձրավանդակը), եւ մենք ճկունութիւնը ունեցած ենք բոլորին հետ գործակցելու եւ վերապրելու: Նոյնը նաեւ երբ մենք գացած ենք աշխարհի տարբեր կողմեր՝ Հնդկաստան, Չինաստան, Ամերիկա, ուր որ գացած ենք, ճկունութիւնը ունեցած ենք տեղւոյն օրէնքներուն, մշակոյթին եւ պայմաններուն յարմարուելու: Այդ յարմարուիլը վերապրելու մեր կարողութիւնն է, հիմա ալ պիտի ունենանք, կասկած չունիմ, բայց որքան շուտ՝ այնքան լաւ:

-Դուք որպէս աշխարհաքաղաքացի հայ, ինչպէս կը դիտարկէք, այն մեծ գործընթացները, որոնք Կովկասի մէջ կը կատարուին: Ո՞ւր կ՚երթայ տարածաշրջանը ձեր կարծիքով: Արդեօք Հայաստանը վտանգուա՞ծ է եւ ի՞նչ է դեղատոմսը, որպէսզի Հայաստանը դուրս գայ այս վիճակէն:

-Անշուշտ, ես քաղաքականութեան մէջ չեմ, հետեւաբար այնքան ալ յստակ չեմ գիտեր, թէ ո՛ւր կ՚երթայ շրջանը, բայց գիտեմ, որ մեր ազգը փոքր ազգ մըն է, գերպետութիւն մը չենք, բայց համոզիչ կարելիութիւններ ունինք։ Համոզուած եմ, որ «փոքր ածու» ըլլալով փոքր ազգի մը դերը պիտի խաղանք, ինչպէս մեծ պետութիւններ ու գերտէրութիւններ իրենց դերերը կը խաղան: Մենք մեր ճկունութիւնը կրկին պիտի օգտագործենք, մեր խոհեմութիւնը, մեր կապերը, նաեւ հայութեան աշխարհի չորս կողմ տարածուած ըլլալը պիտի գործածենք...։ Կը կարծեմ, թէ ժամանակն է, որ մեր լաւագոյնը ընենք մեր ուժերը համախմբելու, որպէսզի աւելի յաջողութեամբ դուրս գանք այս վիճակէն, պէտք է օգտագործենք մեր ունեցած բոլոր ուժերը՝ ըլլան անոնք քաղաքական, տնտեսական կամ այլ, պարտաւոր ենք բոլոր ոլորտներու մէջ մեր ունեցած ներուժը օգտագործելու։ Տարածաշրջանին մէջ փոփոխութիւններ կան, արթուն պիտի ըլլանք եւ փորձենք համախմբել մեր ուժերը, իւրաքանչիւրին տալով իր դիրքն ու տեղը, որպէսզի կարողանանք այս դժուարութիւններէն դուրս գալ։

-Դուք առաջին փորձարկողն էիք առցանց տիրոյթի դասաւանդման եւ յաճախ քննադատուած էք, որ այդպիսով «դպրոցներուն դէմ կ՚աշխատիք»: Ի՞նչ կ՚ըսէք ձեր ընդդիմախօսններուն։

-Ես այնքան ալ չեմ լսած այսպիսի քննադատութիւններ: Մենք առաջին օրէն ցայսօր, արդէն 12 տարիէ ի վեր կիրառած ենք առցանց ուսուցումը եւ աշխատանքները կ՚ընթանան շատ հեզասահ կերպով։ Այդ մեթոտը կիրառեցինք, որովհետեւ աշխարհի մէջ շատ մը դպրոցներու ծրագիրներու 30-50 տոկոսը առցանց կ՚ուսուցանուի։ Այսինքն, մէկը միւսը չի փոխարիներ, առցանց ուսանիլ չի նշանակեր դպրոց չերթալ, այլ կը նշանակէ զանազան ձեւեր օգտագործել դասերը աւելի հետաքրքրական, աւելի մատչելի դարձնելու համար: Դպրոցին մէջ արդիականացում մտցնելը եւ առցանց ուսուցում օգտագործելը չի նշանակեր մէկը միւսին տեղը առնել: Առցանց ուսուցմամբ ես ուզեցի ճարտարագիտութեան լաւագոյն դիւրութիւնները օգտագործել եւ հրամցնել բան մը, որ այլ հարթակներով արդէն իսկ մեր երիտասարդներուն մօտ էր։ Այսինքն, երբ մեր տղաքը աշխոյժ խաղեր կը դիտեն ու կը խաղան եւ ձեւով մըն ալ «կ՚ապրին» այդ արդիականութեան մէջ, ուրեմն նոյնը պէտք է զգան, իրենց դասապահերուն ժամանակ։ Հետեւաբար ուզեցի, որ իրենց հայերէն դասերը նոյնքան հետաքրքրական ըլլան, ինչպէս այն խաղերը՝ որ կը խաղան: Ուզեցինք նաեւ, որ այդ ծրագիրը միեւնոյն ժամանակ օգտագործուի դպրոցի աշակերտներուն եւ դպրոց չգացողներուն կողմէ, քանի որ այսօր, դժբախտաբար, սփիւռքի մէջ մեր երիտասարդներուն 95 տոկոսէն աւելին հայկական դպրոց յաճախելու կարելիութիւն չունի, եւ այդ տոկոսը օր ըստ օրէ կ՚աճի։ Հայութիւնը կը տարածուի եւ կը հեռանայ իրարմէ, այս պաճառով ալ հայկական դպրոցներու աշակերտութեան թիւը կը նուազի ու կարգ մը դպրոցներ կը փակուին: Մոռնալով այն 5 տոկոսը, որ դպրոց կ՚երթայ, մնացեալ 95 տոկոսով ո՞վ կը զբաղի, մեղք չե՞ն այն մանուկները, որոնք պէտք ունին սորվելու հայերէն լեզուն ու պատմութիւնը, հետեւաբար մեր մտահոգութիւնը առաջին հերթին անոնք էին: Օգտագործել ճարտարագիտութիւնը այդ 95 տոկոսին հասնելու համար: Բարեբախտաբար բաւական բան կրցանք ընել այս 12 տարուան ընթացքին:

-Ինչպէ՞ս կը գնահատէք այս 12 տարուայ փորձառութիւնը եւ ի՞նչ կը կոչուի այդ ծրագիրը:

-Մեր ծրագիրը Հայկական համացանցային համալսարանն է, AVG «Armenian virtual college», եւ ՀԲԸՄ-ի պատկան դպրոցներէն մէկն է: Կը կարծեմ, որ բաւական յաջողեցանք, քանի որ մեծ թիւով անձերու հասանք, նաեւ ոչ միայն քանակով, այլ որակով ալ բաւական լաւ ձեռքբերումներու հասանք։ Մարդիկ, որոնք առիթը պիտի չունենային հայերէն սորվելու, կրցան արագօրէն ընտելանալ ու սորվիլ։ Անոնք կարելիութիւնը պիտի չունենային թէ՛ լեզուն ու հայոց պատմութիւնը սորվելու եւ թէ՛ մշակոյթը գիտնալու եւ ատոնք մենք կրցանք բաւական լաւ տարածել: Այսօր ունինք շուրջ 25 հազար ուսանող, կը կարծեմ հայկական դպրոց մը չէ ունեցած այսպիսի թիւով ուսանող: Մենք չենք մրցիր ոեւէ մէկու հետ, ընդհակառակը կը փորձենք մեր բոլոր դպրոցներուն հետ գործակցիլ՝ իրենց տալով ուսուցման այս արդիական ձեւը: Այսօր ունինք ցանց մը, որ կը բաղկանայ 45 դպրոցներէ, ունինք դպրոցի եւ համալսարանի յատուկ ծրագրեր, Նիւ Զելանտայէն, Մոնթրէալ, Պուէնոս Այրէսէն մինչեւ Լոս Անճելըս, ի վերջոյ ուր որ հայ կայ, նոյնիսկ Ռոստով, Թիֆլիզ, ուր նոյնպէս կ՚օգտագործեն մեր ծրագիրը:

-Այսօր IT ոլորտը մեր կեանքին մէջ մտած է եւ յաճախ կը լսենք, որ այս ոլորտը մեծ ներուժ ունի Հայաստանի մէջ: Ի՞նչ բարեփոխումներ պէտք են, որպէսզի Հայաստան այդ ոլորտին մէջ ինքզինք պարտադրելէ:

-Որպէս ճարտարագիտութիւնը օգտագործողներ, անիկա մեր ամէնուն առօրեայ կեանքին մէջն է, ուզենք կամ ոչ, եւ վերջին երկու տարուան ընթացքին՝ քովիտի պատճառաւ շատ աւելի աճեցան զայն օգտագործողները։ Նոյնիսկ անոնք, որոնք առաջ չէին ուզեր մօտենալ ճարտարագիտութեան, քովիտի ժամանակ զգացին, թէ ուրիշ միջոց չունին։ Ամէն մարդու դրամատնային հաշիւները, գնումները, նոյնիսկ աշխատանքը, ընկերները, ուսումը, ամէն ինչը արդի ճարտարագիտութեան միջոցաւ եղաւ: Երեւակայեցէք, եթէ քովիտը 50 տարի առաջ ըլլար, երբ այս միջոցները տակաւին չկային, մարդիկ ի՞նչ պիտի ընէին տուներուն մէջ բանտարկուած: Հետեւաբար ճարտարագիտութիւնը ամէն մարդու վրայ ազդեցութիւն ունի:

Վերադառնալով արհեստագիտութեան ոլորտին՝ ապա ըսեմ, որ այդ ոլորտը երկու ուղղութիւններ ունի. առաջինը օգտագործող հատուածն է, իսկ երկրորդը՝ ստեղծող։ Հայաստանն ալ իր կարգին օգտագործողներուն մաս կը կազմէ, բայց մենք չենք ուզեր, որ Հայաստանը միայն օգտագործող ըլլայ, կ՚ուզենք ստեղծող ալ ըլլայ, քիչ մարդիկ կը ստեղծեն եւ շատերը կ՚օգտագործեն: Մենք կ՚ուզենք ստեղծողնեերուն մէջ ըլլալ, քանի որ իսկապէս արհեստագիտութիւն կերտելը շատ արժէքաւոր է թէ՛ որպէս ազդեցութիւն՝ որ կը ձգես մարդոց վրայ եւ թէ որպէս շահոյթ՝ որ կը ստանայ երկիրդ, տնտեսութիւնդ։ Բոլոր իմաստներով արհեստագիտութեան զարգացումները դրական կողմեր եւ երեսակներ ունին։ Եթէ «Stock marketing»ին հետեւինք, ժամանակին առաջին տասը ընկրութիւնները նաւթի կամ «Coca cola»ի ընկերութիւններն էին, այսօր առաջին տասին մէջ կը մտնեն «Apple», «Amazon», «Google», «Facebook» եւ «Microsoft» ընկերութիւնները, հետեւաբար ճարտարագիտական ոլորտը մեծ արժէք ունեցաւ։ Ամէն ոք կրնայ այդ բոլորին մասնակից դառնալ եւ այդ համակարգին արժէքին համաձայն բաժին մը ունենալ: Մեր փափաքն է, որ Հայաստանն ու հայութիւնը այդ բաժինէն մաս ունենան։

Բարեբախտաբար, Հայաստանի մէջ այդ գետինը կայ, որովհետեւ ունինք սկիզբ առած աշխատանք մը, որ շուրջ երեսուն տարիէ ի վեր կ՚ընթանայ, իսկ մենք որպէս նախաձեռնողները այդ ոլորտի՝ ընկերութիւններուն քիչ-քիչ օգտակար եղանք: Սկիզբը «Silicon Valley»՝ Սիլիքոն Հովիտ ընկերութիւնները հոս եկան 90-ական թուականներուն, փոքր ընկերութիւններ բերինք քիչ-քիչ եւ սկսան այստեղ փոքր խմբակներ ունենալ: Տասն տարի ետք սկսանք հրաւիրեալ «multinational» մեծ տարողութեամբ հսկայ ընկերութիւններ, որոնք գնեցին փոքր ընկերութիւնները եւ այստեղ կեդրոններ ունեցան. ինչպէս՝ «Synopsys», «Cisco» եւ այլն: Անոնք բերին ճարտարագիտութեան մասնաւոր «Business culture»՝ առեւտուրի մշակոյթ. մշակոյթ, որուն շնորհիւ կրնաս գործերդ աւելի յստակ ձեւով ընել, մարդուժ պատրաստել, այդ մեծ ընկերութիւնները աշխատանքային մեծ մշակոյթ բերին, անոնցմէ փորձառու մարդիկ դուրս եկան եւ սկսան իրենց սեփական փոքր ընկերութիւնը հիմնել Հայաստանի մէջ: Հիմա որ երրորդ տասնամեակի մէջ ենք, արդէն այդ փոքր ընկրութիւնները կը մեծնան ու ծաղկումի մէջ են, նոյնիսկ անոնցմէ քանի մը հատը արդէն բաւական մեծցած է, եւ համաշխարհային կտրուածքով մեծ յաջողութիւններու հասած:

Այս գծով մենք բաւական աշխատանք կը տանինք։ Ծրագիր մը ունինք, անունը «Վիրդուալ կամուրջ» է, ան կամուրջ է «Սիլիքոն հովիտ»ին եւ Հայաստանի միջեւ, կ՚աշխատինք այստեղի ճարտարագիտութեան նախարարութեան հետ եւ «Սիլիքոն հովիտ»ին մէջ ունինք «AGBU Silicon Valley» մասնաճիւղը, որ քանի տարիէ ի վեր այս գծով կ՚աշխատի եւ այնտեղէն ընկերութիւններ Հայաստան կը հրաւիրէ եւ այստեղի ընկերութիւններուն օգակար կ՚ըլլայ, որպէսզի աճին։

-Վերջին հարցում մը. եթէ վաղը վերադառնաք ԱՄՆ ու ձեր հայրենակիցները հարցնեն, թէ ինչպէ՞ս գտաք Հայաստանը, ի՞նչ պիտի ըլլայ ձեր ըսելիքը, ի՞նչ պիտի տանիք Հայաստանէն:

-Հայաստանը մե՛ր Հայաստանն է, ինչպէս միշտ: Յաճախ ունեցած է վերիվայրումներ, բայց եթէ լայն ակնարկով դիտենք չորս հազար տարուայ մեր պատմութիւնը, այսօրուայ շրջանը շատ պզտիկ շրջան մըն է, միշտ ալ ելեւէջներ ունեցած ենք, այս ալ այդ ելեւէջներէն մէկն է: Մենք յարաշարժ «քարտէս» մը պատրաստած ենք «Armenian Virtual College»ի ճամբով, ուր չորս հազար տարին չորս վայրկեանով կը դիտես եւ կը տեսնես, թէ երկիրներն ու ուժերը կու գան ու կ՚երթան եւ Հայաստանը կը մնայ...։ Քանի անգամ գոյնը կը փոխուի Հայաստանին ու երբ կ՚անկախանայ՝ գոյնը ոսկեգոյն կ՚ըլլայ: Այսօր երեսուն տարիէ ի վեր մեր գոյնը ոսկեգոյն է եւ ամէն ջանք պիտի թափենք, որպէսզի մեր զաւակներուն զայն նոյնպէս ոսկեգոյն վիճակի մը մէջ յանձնենք։

​ՍԱԳՕ ԱՐԵԱՆ

Երեւան