ՄՈՍԿՈՒԱ ԵՒ ԹԵԼ ԱՒԻՒ ՏԱՐԲԵՐ ԼԵԶՈՒՆԵՐՈՎ ԿԸ ԽՕՍԻՆ

Իս­րա­յէ­լի վար­չա­պե­տին հա­մար մեծ յաղ­թա­նակ կը հա­մա­րուէր վե­րա­տի­րա­նալ իս­րա­յէ­լեան այն հրա­սայ­լե­րէն մէ­կուն, որ բռնագ­րուած էր 1982 թուա­կա­նին լի­բա­նա­նեան Պե­քաա­յի մէջ: Իս­րա­յէ­լի Լի­բա­նան ներ­խուժ­ման ըն­թաց­քին տե­ղւոյն «Սուլ­թան Եա­գու­պ» շրջա­նին մէջ տե­ղի ու­նե­ցած ճա­կա­տա­մար­տի ա­տեն սու­րիա­կան բա­նա­կը յա­ջո­ղած էր գրա­ւել իս­րա­յէ­լեան քա­նի մը հրա­սայ­լեր, ո­րոնք ա­ւե­լի ուշ տա­րուած էին Մոս­կուա: Այդ ռազ­մի ա­տեն քիչ չէր ռուս մաս­նա­գէտ­նե­րու ցու­ցա­բե­րած նե­ցու­կը Սու­րիոյ բա­նա­կին, ու այդ հրա­սայ­լե­րուն գրա­ւու­մը կը հա­մա­րուէր հա­մա­տեղ գոր­ծակ­ցու­թեան դրա­կան ար­դիւնք:

Իս­րա­յէ­լի վար­չա­պե­տը Մոս­կուա­յի Զին-ւո­րա­կան թան­գա­րան այ­ցե­լու­թեան պա­հուն, երբ տե­ղի կ՚ու­նե­նար հրա­սայ­լը յանձ­նե­լու պաշ­տօ­նա­կան ա­րա­րո­ղու­թիւ­նը, ան ը­սաւ. «Մե­զի հա­մար պատ­մա­կան է այս օ­րը: Մենք տա­րի­նե­րէ ի վեր կը սպա­սէինք այս պատ­մա­կան օրուան: Մե­զի հա­մար կա­րե­ւոր է նաեւ յայտ­նա­բե­րել ա­ճիւն­նե­րը այն իս­րա­յէ­լա­ցի զի­նուոր­նե­րուն, ո­րոնք զո­հուե­ցան այդ տա­րին եւ ո­րոնց ծնող­նե­րը մին­չեւ այ­սօր ի­րենց որ­դի­նե­րուն յի­շա­տա­կը չեն կրնար լիո­վին յար­գել, ո­րով­հե­տեւ մեր զի­նուոր­նե­րը շի­րիմ չու­նի­ն»:

Ա­րաբ-իս­րա­յէ­լեան հա­կա­մար­տու­թեան ֆո­նին վրայ կա­րե­ւոր թուա­կան էր 1982-ը: Ու այդ տա­րին հա­կա­ռակ ա­նոր, որ իս­րա­յէ­լեան բա­նա­կը Լի­բա­նան ներ­խու­ժե­լով կը հաս­նէր Պէյ­րութ, նոյն բա­նա­կը Մոս­կուա­յի հո­վա­նա­ւո­րու­թիւ­նը վա­յե­լող սու­րիա­կան ու­ժե­րէն ծանր հա­րուած­ներ կը ստա­նար:

Այս բո­լո­րէն բա­ցի, Նե­թա­նի­յա­հու Մոս­կուա կը յայտ­նուէր Քրեմ­լի­նի բարձ­րա­գոյն ղե­կա­վա­րու­թեան հետ նշե­լու հա­մար եր­կու եր­կիր­նե­րու մի­ջեւ դի­ւա­նա­գի­տա­կան յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րու վե­րա­կանգն­ման 25-րդ տա­րե­դար­ձը: Լի­բա­նա­նեան «Էլ. Պի. Սի. Այ.» կա­յա­նին կար­ծի­քով՝ Նե­թա­նի­յա­հու­ի այս քայ­լը խոր­քին մէջ պատ­գամ էր Ո­ւա­շինկ­թը­նին, տրուած ըլ­լա­լով, որ հա­ւա­տա­րիմ դաշ­նա­կից­նե­րուն մի­ջեւ առ­կայ յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րը յայտ­նուած էին լա­րուած վի­ճա­կի մը մէջ: Պե­նիա­մին Նե­թա­նի­յա­հու լաւ գի­տէր, որ Մոս­կուան Իս­րա­յէ­լի հա­մար Ո­ւա­շինկ­թը­նը փո­խա­րի­նե­լու հիմ­քեր չու­նէր: Իսկ Մոս­կուա­յի հա­մար Թել Ա­ւի­ւի հետ մեր­ձեց­ման փոր­ձե­րը դրա­կան միա­ւոր­ներ կու տա­յին հիւ­սի­սի մեծ տէ­րու­թեան:

Սու­րիոյ պա­տե­րազ­մի սկիզ­բէն ի վեր ռուս բարձ­րաս­տի­ճան զի­նուո­րա­կան պա­տաս­խա­նա­տու­ներ տար­բեր ա­ռիթ­նե­րով այ­ցե­լած էին Թել Ա­ւիւ ու բարձ­րա­գոյն մա­կար­դա­կի բա­նակ­ցու­թիւն­ներ վա­րած՝ իս­րա­յէ­լա­ցի պաշ­տօ­նա­տար ան­ձե­րու հետ: Այս բա­նակ­ցու­թիւն­նե­րուն եւ հան­դի­պում­նե­րուն մեծ մա­սը կը պահուէր մու­թի մէջ, սա­կայն բա­ցո­րոշ էր, որ Թել Ա­ւիւ ռուս պա­տաս­խա­նա­տու­նե­րէն կը ստա­նար բա­ւա­րար տե­ղե­կու­թիւն­ներ մի քա­նի ա­ռում­նե­րով:

Ա­ռա­ջին՝ իս­րա­յէ­լա­ցի­ներ վե­րա­հա­սու կը դառ­նա­յին Սու­րիոյ հետ ի­րենց սահ­մա­նա­յին հա­տուած­նե­րու ընդ­հա­նուր ի­րա­վի­ճա­կին մա­սին:

Երկ­րորդ՝ ա­նոնք կը տե­ղե­կա­նա­յին Սու­րիոյ պա­տե­րազ­մա­կան գետ­նի վրայ գրան­ցուող փո­փո­խու­թիւն­նե­րուն եւ կ՚ի­մա­նա­յին ու­ժե­րու իս­կա­կան կշի­ռին մա­սին:

Եր­րորդ՝ Իս­րա­յէլ Մոս­կուա­յէն կը ստա­նար «կա­նաչ լոյ­ս»՝ կա­պուած սու­րիա­կան դիր­քեր հա­րուա­ծե­լու, ու ա­ւե­լի՛ն՝ հա­րուա­ծե­լու այն զի­նուո­րա­կան շա­րա­սիւն­նե­րը, ո­րոնք կը փոր­ձէին հա­տել լի­բա­նա­նեան սահ­մա­նը եւ զէնք մա­տա­կա­րա­րել «Հիզ­պուլ­լահ»ին:

Չոր­րորդ եւ ա­մե­նա­կա­րե­ւո­րը՝ բա­ւա­րար տե­ղե­կու­թիւն­ներ «Հիզ­պուլ­լահ»ի բարձ­րաս­տի­ճան պա­տաս­խա­նա­տու­նե­րուն մա­սին, ո­րոնք կը մաս­նակ­ցէին Սու­րիոյ պա­տե­րազ­մին:

Այս բո­լո­րը են­թադ­րու­թիւն­ներ չեն: Այս բո­լո­րը կան եւ իւ­րա­քան­չիւր կէ­տի դի­մաց կա­րե­լի է յի­շա­տա­կել այն դէպ­քե­րը եւ հա­րուած­նե­րը, ո­րոնք կա­տարուած են իս­րա­յէ­լեան կոր­ծա­նիչ­նե­րուն կող­մէ եւ թի­րախ դար­ձու­ցած՝ սու­րիա­կան բա­նա­կի կա­յան­նե­րը, «Հիզ­պուլ­լահ»ին զէնք մա­տա­կա­րա­րող շա­րա­սիւն­նե­րը եւ մա­նա­ւանդ Սու­րիա գտնուող լի­բա­նա­նեան կու­սակ­ցու­թեան բարձ­րաս­տի­ճան պա­տաս­խա­նա­տու­նե­րուն տրուած հա­րուած­նե­րը:

Կա­րե­ւոր է հասկ­նալ, որ Թել Ա­ւի­ւի եւ Մոս­կուա­յի մի­ջեւ առ­կայ հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թեան գլխա­ւոր օգ­տուո­ղը Իս­րա­յէլն է: Ա­պա­հո­վա­կան մա­կար­դա­կի վրայ ե­ղած փոխ­գոր­ծակ­ցու­թեան մա­սին բնա­կան է, որ պի­տի չգրուի մա­մու­լին մէջ: Տա­րի­ներ անց, երբ Սու­րիոյ պա­տե­րազ­մի կա­րե­ւոր փու­լե­րուն մա­սին բա­ցա­յայ­տում­ներ կը կա­տա­րուին, այն ա­տեն միայն պարզ պի­տի դառ­նան այդ հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թեան իս­կա­կան ար­դիւնք­նե­րը:

Այս հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թեան դի­մաց ի՞նչն է, որ կը մղէ Մոս­կուա­յի ղե­կա­վա­րու­թիւ­նը եւ մաս­նա­ւո­րա­պէս Ռու­սաս­տա­նի Նա­խա­գահ Վլա­տի­միր Փու­թի­նը այս­քան «ա­ռաջ եր­թա­լ» այս յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րուն մէջ: Ա­րաբ մե­ծա­թիւ վեր­լու­ծա­բան­նե­րու կար­ծի­քով՝ Ռու­սաս­տան կը փոր­ձէ կա­րե­ւոր ճի­գեր գոր­ծի դնել վե­րա­կանգ­նե­լու հա­մար մա­հա­քու­նի մէջ գտնուող Պա­ղես­տին-իս­րա­յէ­լեան խա­ղա­ղու­թեան գոր­ծըն­թա­ցը: Սիւն­նի աշ­խար­հին հա­մար կայ շատ սի­րե­լի նա­խա­ձեռ­նու­թիւն մը, որ կը կո­չուի «Ա­րա­բա­կան խա­ղա­ղու­թեան ծրա­գի­ր»։ Այս օ­րե­րուն ռուս պա­տաս­խա­նա­տու­ներ այդ ծրագ­րին մա­սին յղում­ներ կը կա­տա­րեն: Այդ յղում­նե­րէն ա­մե­նէն կա­րե­ւո­րը Ռու­սաս­տա­նի Ար­տա­քին գոր­ծոց նա­խա­րար Սէր­կէյ Լաւ­րո­վի ը­րած յայ­տա­րա­րու­թիւնն էր։ Ան Նե­թա­նի­յա­հու­ի Մոս­կուա կա­տա­րած այ­ցե­լու­թե­նէն վերջ հան­դի­պած էր Պա­ղես­տի­նի Ար­տա­քին գոր­ծոց նա­խա­րար Ռիատ Մա­լե­քիին եւ ա­նոր հետ բա­նակ­ցու­թիւն­ներ վա­րե­լէ ետք յայ­տա­րա­րած էր. «Ա­րաբ-իս­րա­յէ­լեան թնճու­կը կա­րե­լի է լու­ծել հիմ­նուե­լով ա­րա­բա­կան խա­ղա­ղու­թեան նա­խա­ձեռ­նու­թեան ճա­նա­պար­հո­վ»: Լաւ­րո­վի ը­րած յայ­տա­րա­րու­թիւ­նը ռում­բի պայ­թու­մի ազ­դե­ցու­թիւն կ­­՚ու­նե­նար Թել Ա­ւի­ւի մէջ եւ իս­րա­յէ­լեան աջ թե­ւի կար­կա­ռուն ներ­կա­յացու­ցիչ հա­մա­րուող «Իս­րա­յէ­լը մեր տունն է» ծայ­րա­յե­ղա­կան կու­սակ­ցու­թեան ղե­կա­վար Նաւ­թա­լի Պե­նէթ կը հա­կա­դար­ձէր Լաւ­րո­վի կա­տա­րած յայ­տա­րա­րու­թեան՝ ը­սե­լով. «Այդ նա­խա­ձեռ­նու­թիւ­նը վա­ղուց մա­հա­ցած է»:

Յի­շեց­նե­լու կար­գով պէտք է նշել, որ «Ա­րա­բա­կան խա­ղա­ղու­թեան նա­խա­ձեռ­նու­թիւ­ն­»ը կը կրէ ստո­րագ­րու­թիւ­նը Սէու­տա­կան Ա­րա­բիոյ Ապ­տալ­լա Պըն Ապ­տըլ Ա­զիզ թա­գա­ւո­րին: Նա­խա­ձեռ­նու­թիւ­նը յայ­տա­րա­րուած է 2002 թուա-­կա­նին Պէյ­րու­թի մէջ կա­յա­ցուած «Ա­րա­բա­կան հա­մա­ժո­ղո­վ­»ին: Այդ նա­խա­ձեռ­նու­թեան հիմ­նա­կան դրուած­քը ա­րաբ­նե­րու կող­մէ Իս­րա­յէ­լի պե­տու­թեան ճա­նա­չումն է, ո­րուն դի­մաց Իս­րա­յէլ պի­տի հե­ռա­նայ սու­րիա­կան Կո­լա­նէն եւ ճանչ­նայ 1967 թուա­կա­նի սահ­ման­նե­րով ստեղ­ծուած պա­ղես­տի­նեան ան­կախ տէ­րու­թիւ­նը: Այս նա­խա­ձեռ­նու­թիւ­նը խոր­քին մէջ կը հա­մա­րուի Միա­ցեալ Նա­հանգ­նե­րու նախ­կին նա­խա­գահ Պիլ Քլին­թը­նի «Եր­կու տէ­րու­թեանց լու­ծու­մ» նա­խա­ձեռ­նու­թեան (ա­ռա­ջին ան­գամ յայ­տա­րա­րուած՝ 2000 թուա­կա­նին), որ ա­րաբ-իս­րա­յէ­լեան հա­կա­մար­տու­թեան հա­մար ա­մե­նէն տրա­մա­բա­նա­կան եւ կշռա­դա­տուած լու­ծում-ա­ռա­ջարկն է:

Ա­մէն պա­րա­գա­յի յայտ­նի է, որ Մոս­կուա եւ Թել Ա­ւիւ տար­բեր լե­զու­նե­րով կը խօ­սին: Մինչ Մոս­կուա կը յի­շեց­նէ պա­ղես­տի­նեան խնդրի լուծ­ման կա­րե­ւո­րու­թեան մա­սին, ան­դին Թել Ա­ւիւ իր ոչ-պաշ­տօ­նա­կան խօս­նակ­նե­րուն շնոր­հիւ, կը խօ­սուի խա­ղա­ղու­թեան ծրագ­րին մա­հուան մա­սին: Այս ի­րա­վի­ճա­կին մէջ յայտ­նի է նաեւ, որ Վար­չա­պետ Պե­նիա­մին Նե­թա­նի­յա­հու­ի Մոս­կուա կա­տա­րած այ­ցե­լու­թիւ­նը հեր­թա­կան խու­սա­նա­ւու­թեան մը փորձն է, ո­րուն շնոր­հիւ իս­րա­յէ­լա­ցի քա­ղա­քա­կան թիւ մէկ գոր­ծի­չը կը փոր­ձէ «փո­շի ցա­նե­լ» ա­մե­րի­կա­ցի իր գոր­ծըն­կեր­նե­րու աչ­քին:

Ա­րաբ-իս­րա­յէ­լեան խնդրի խա­ղաղ կար­գա­ւո­րու­մը ներ­կայ հանգ­րուա­նին կը դի­տուի որ­պէս ան­հա­սա­նե­լի ե­րազ մը, տրուած ըլ­լա­լով, որ կան այդ «սա­ռե­ցուած հա­կա­մար­տու­թիւ­ն­»էն շատ ա­ւե­լի կա­րե­ւոր եւ ա­ռաջ­նա­հերթ հար­ցեր, ո­րոնք դար­ձած են մի­ջազ­գա­յին հան­րու­թեան ու­շադ­րու­թեան կի­զա­կէ­տը:

Սիւն­նի աշ­խար­հի պա­ղես­տի­նեան խնդրի լուծ­ման հաս­նե­լու ճի­գե­րը այ­սօր ալ կը բա­խին իս­րա­յէ­լեան ծայ­րա­յեղ ա­ջի մեր­ժում­նե­րուն, հա­կա­ռակ ա­նոր, որ այդ ճի­գե­րը այս ան­գամ ա­ռաջ կը մղուին Փու­թի­նեան Մոս­կուա­յի կող­մէ:

ՍԱԳՕ ԱՐԵԱՆ

 Ե­րե­ւան