Հոգե-մտաւոր

ՄԱՇ­ՏՈՑ ՔԱ­ՀԱ­ՆԱՅ ԳԱԼ­ՓԱՔ­ՃԵԱՆ

Հայ մշա­կոյ­թի նուի­րուած Հոկ­տեմ­բեր ամ­սուան ըն­թաց­քին կ՚ար­ժէ յի­շել նաեւ Մխի­թա­րեան Վար­դա­պետ­նե­րը՝ ո­րոնք լուրջ եւ կա­րե­ւոր դեր խա­ղա­ցած են Հայ մշա­կոյ­թի զար­գաց­ման ե՛ւ գո­յա­պահ­պան­ման կեն­սա­կան ու նուի­րա­կան գոր­ծին մէջ։

ՄԱՇ­ՏՈՑ ՔԱ­ՀԱ­ՆԱՅ ԳԱԼ­ՓԱՔ­ՃԵԱՆ

Ինչ­պէս յա­ճախ կ՚ը­նենք, դար­ձեալ թղթա­տե­ցինք Հայ Մա­մու­լի հին է­ջե­րը՝ ուր նկա­տե­ցինք հե­տաքրք­րա­կան տո­ղեր, ո­րոնք կը փա­փա­քինք բաժ­նել մեր սի­րե­լի ըն­թեր­ցող բա­րե­կամ­նե­րուն հետ՝ բաղ­դա­տե­լու հա­մար ներ­կան եւ ան­ցեա­լը։

ՄԱՇ­ՏՈՑ ՔԱ­ՀԱ­ՆԱՅ ԳԱԼ­ՓԱՔ­ՃԵԱՆ

«Ան­գի­տու­թիւն» կամ «տգի­տու­թիւն»՝ կը նշա­նա­կէ պա­կաս կամ սխալ տե­ղե­կու­թիւն ու­նե­նալ ո­րե­ւէ ի­րո­ղու­թեան նկատ­մամբ։ Ան­շուշտ, մա՛րդ ա­մէն բա­նի մա­սին կա­տա­րեալ, ան­թե­րի տե­ղե­կու­թիւն չի կրնար ու­նե­նալ, քա­նի որ գի­տու­թիւ­նը ան­սահ­ման է, իսկ մարդ­կա­յին միտ­քը՝ սահ­մա­նա­ւոր։

ՄԱՇ­ՏՈՑ ՔԱ­ՀԱ­ՆԱՅ ԳԱԼ­ՓԱՔ­ՃԵԱՆ

Նուի­րում եւ զո­հո­ղու­թիւն՝ իս­կա­կան ի­մաս­տով ա­ռա­քի­նու­թիւն­ներ են եւ ազ­նուու­թիւն։ Բայց ա­նոնք ա­ւե­լի եւս ար­ժէք կը սնա­նան, երբ ան­կեղծ են եւ ամ­բող­ջա­կա՛ն։

ՄԱՇ­ՏՈՑ ՔԱ­ՀԱ­ՆԱՅ ԳԱԼ­ՓԱՔ­ՃԵԱՆ

Աշ­խար­հի վրայ՝ մար­դուս ըն­թաց­քը ո­րո­շող եր­կու զօ­րու­թիւն կայ, մին՝ «սէր»ը եւ միւ­սը՝ «նա­խանձ»ը։ 
Հա­ւա­տա­ցէք, սի­րե­լի ըն­թեր­ցող բա­րե­կամ­ներ, խորհր­դա­ծու­թեան այս նա­խա­դա­սու­թեամբ սկսե­լու հա­մար եր­կար ժա­մա­նակ խոր­հե­ցայ. ար­դեօք կը սխա­լի՞մ, մի­թէ սահ­մա­նա­փա­կած կ՚ըլ­լամ մարդ­կա­յին ա­զա­տու­թիւ­նը՝ նեղ շրջա­նա­կի մը մէջ պա­հե­լով ա­նոր գոր­ծու­նէու­թիւ­նը։ 

ՄԱՇ­ՏՈՑ ՔԱ­ՀԱ­ՆԱՅ ԳԱԼ­ՓԱՔ­ՃԵԱՆ

Հայ գի­րե­րու գիւ­տը սկզբնա­կէ՛տն է հա­յադ­րոշմ մշա­կու­թե­նա­կան շար­ժու­մի, հա­յադ­րոշմ գրա­կա­նու­թեան եւ հա­յա­շունչ դպրու­թեան ու դաս­տիա­րա­կու­թեան։ Մէկ խօս­քով, Հայ գի­րե­րու գիւ­տը՝ նոր եւ նո­րո­գուած ըն­կե­րա­յին եւ մշա­կու­թա­յին կեան­քի մը եր­ջան­կա­բեր սկիզբն է։

ՄԱՇ­ՏՈՑ ՔԱ­ՀԱ­ՆԱՅ ԳԱԼ­ՓԱՔ­ՃԵԱՆ

«Օ­տա­րա­խօս հա­յե­րը» վեր­նա­գի­րը, Հրա­չեայ Ա­ճա­ռեա­նի «Հայ բար­բա­ռա­գի­տու­թիւն - Ու­րուա­գիծ եւ դա­սա­ւո­րու­թիւն հայ բար­բառ­նե­րի» (1911) ըն­դար­ձակ աշ­խա­տա­սի­րու­թեան են­թա­բա­ժա­նում­նե­րէն մէ­կուն խո­րա­գիրն է։ Ար­դա­րեւ, հա­յուն հա­յե­րէն չխօ­սի­լը ընդ­հան­րա­պէս զբա­ղե­ցու­ցած է միտ­քեր՝ ո­րոնք այս հա­կա­սու­թեան պատ­ճա­ռը ու­զած են հասկ­նալ։ Մի­թէ «հա­կա­սու­թիւն» չէ՞ «հայ» ըլ­լալ, բայց «հա­յե­րէն» չգոր­ծա­ծել, հա­յե­րէն չխօ­սիլ, չգրել եւ չկար­դա՛լ։

28 Հոկ­տեմ­բեր 1908՝ իր հիմ­նադ­րու­թե­նէն ի վեր յա­րա­տե­ւօ­րէն կը շա­րու­նա­կէ իր ճամ­բան «ԺԱ­ՄԱ­ՆԱԿ» օ­րա­թեր­թը։ Ան իր ճամ­բան շա­րու­նա­կե­լէ ա­ւե­լի՝ կը սու­րա՜յ ա­րա­գըն­թաց փո­խադ­րա­կան մի­ջո­ցի մը նման՝ ո­րուն նպա­տա­կա­կէտն է՝ ժո­ղո­վուր­դին հո­գե­ւոր եւ մտա­ւոր ծա­ռա­յու­թիւն մա­տու­ցա­նել։

ՄԱՇ­ՏՈՑ ՔԱ­ՀԱ­ՆԱՅ ԳԱԼ­ՓԱՔ­ՃԵԱՆ

Գիրք կար­դալ, ընդ­հան­րա­պէս ըն­թեր­ցա­նու­թիւն, մար­դուս հա­ճոյք պատ­ճա­ռող զբա­ղում մըն է, քա­նի որ մար­դուս մէջ հե­տաքրք­րու­թիւ­նը, տե­ղե­կու­թիւն ու­նե­նա­լը եւ սոր­վի­լը ըն­դո­ծին զգա­ցում մըն է։

ՄԱՇ­ՏՈՑ ՔԱ­ՀԱ­ՆԱՅ ԳԱԼ­ՓԱՔ­ՃԵԱՆ

​Իմ սի­րե­լի՜ ըն­թեր­ցա­սէր բա­րե­կամ­ներ, հայ գի­րի ու գրա­կա­նու­թեան հա­ւա­տա­րիմ, ազ­նիւ՝ սրտա­կից ու հա­մա­խոր­հուրդ ու­ղե­կից­ներ, Մես­րոպ Մաշ­տո­ցի հո­գին ու ո­գին ապ­րեց­նող գրա­սէր­ներ, մշա­կոյ­թի ա­միս՝ Հոկ­տեմ­բե­րի օ­րե­րուն ձեզ կ՚ող­ջու­նեմ։